هر كه به كلّي درصدد خودشناسي و ارزيابي ساختار روح و روان خود برنيايد و به تنظيم قواي خود نپردازد، به خطر «خودفراموشي» و «غفلت از خويشتن» مبتلا خواهد شد. در اهميت خودشناسي همين بس كه انسان را از آفات و خطرات «خودفراموشي» مي‏رهاند.
نسيان نفس دو قسم است: 1. نسيان دونِ عقلِ متعارف: بر اثر فرورفتگي در لذّتهاي زودگذر، خودِ برين و حقيقي را فراموش كند. 2. نسيان فوقِ عقلِ عادي: بر اثر استغراق در شهود الهي، خودِ متوسط يا نازل را از ياد برد.
يعني هم جاهل تبهكار، خود را فراموش مي‏كند و هم عارف نائل به مقام فنا و غرق در درياي شهودِ حق؛ ليكن هلاك شونده گرفتار نسيان مذموم مي‏شود و نائل به حيات معرفت، به تعبير عرفا داراي نسيان ممدوح است.
البته قدح و مدح نسيان به ويژگي منسي (فراموش شده) برمي‏گردد: نسيانِ خودِ عقلي، مذموم است و فراموشي خودِ نفسي، ممدوح. عارف، خود را فراموش مي‏كند، چون براساس ﴿فَاَينَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللّهِ﴾(1) غير خدا را نمي‏بيند؛ ولي انسان تبهكار براساس دلباختگي به محدوده مادّه و طبيعت، خود را از ياد مي‏برد، زيرا جز دنيا را نمي‏بيند. خداي سبحان به پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم دستور داد كه از چنين افرادي اعراض كند: ﴿فَاَعرِض عَن مَن تَوَلّي عَن ذِكرِنا ولَم يُرِد اِلاَّ الحَيوةَ الدُّنيا﴾.(2)مقام فناي عارفان دو قسم است: قسم يكم بيان شد و قسم دوم آن است كه كسي به مقام فنا رسد و از فنا هم فاني شود و به مرحله بقاي پس از فنا نايل آيد. چنين شخصي، در عين استغراق در شهود الهي، خود را هم به ياد دارد و نسيان در اين مقام صدق نمي‏كند، چون شهود خدايي كه «مع كلّ شي‏ء لابمقارنة»(3)است، حتماً با مشاهده خويشتن همراه است، پس خودشناسي، انسان را از خود فراموشي دونِ عقل متعارف رهانيده و زمينه خودفراموشي فوق عقل عادي را فراهم مي‏كند.
1. سوره بقره، آيه 115.
2. سوره نجم، آيه 29.
3. نهج البلاغه، خطبه 1.

تفسير انسان به انسان، ص 66-