تفسير علمی يكی از روش‏های تفسير قرآن است كه استفاده از آن برای فهم و تفسير آيات علمی قرآن ضروری است، اما اين روش تفسيری گونه‏های متعددی دارد كه استخراج علوم از قرآن و تحميل نظريه‏های علمی بر قرآن، صحيح نيست و منتهی به تفسير به رأی می‏شود، ولی استخدام علوم در فهم و تفسير قرآن كريم صحيح است.
تفسير علمی قرآن، روش متأخر و نو در فهم آيات قدسی تلقی می‏شود. گرچه برخی در مطالعه پيشينه اين منهج تفسيری، سده چهارم را ابتدای شكل‏گيری آن بر می‏شمارند، اما علامه طباطبايی آن را مربوط به دوره جديد و متأخر می‏داند.
برخی از محققان تفسير فلسفی را با تفسير علمی و برخی ديگر تفسير طبيعی را با تفسير علمی همسان پنداشته و در تبيين عناصر آن، راه خطا پيموده‏اند. نكته مهم آنست كه علامه طباطبايی روش فلسفی، طبيعی و علمی را از هم متمايز ساخته و هر كدام را مربوط به دوره‏ای خاص و البته مترتب بر يكديگر قلمداد می‏كند.
امروزه اكثر محققان و پژوهشگران، معمولا سه روش و رهيافت را در تفسير علمی قرآن ذكر می‏كنند، «رهيافت‏های استخراج علوم»، «تطبيق علوم بر آيات» و «استخدام علوم در فهم قرآن». گرچه به نوعی روش استخراج و تطبيق منجر به يك نتيجه می‏شود، اما با توجه به توالی تاريخی و ترتيب روش‌ها، هر سه روش پيروانی داشته و گاه در مراحل طولانی زمانی حاكم بر شيوه تفسيری بوده است.
رويكرد علمی به قرآن بسان بسياری ديگر از رويكردها و گرايش‌های تفسيری، دچار چالش و آسيب شده است كه، شايد بتوان مهم‌ترين آن‌ها را در دو دسته؛ تفريط و انكار آموزه‌های علمی در قرآن و افراط در برخورد با آيات علمی قرآن كريم بررسی كرد.
1. انكار آموزه‌های علمی در قرآن:
برخی از صاحب‌نظران رويكرد علمی در قرآن را از اساس منكر شده و معتقدند قرآن به هيچ روی به آموزه‌های علمی نپرداخته يا اگر پرداخته است، ما حق تطبيق آيات با دستاوردهای مسلم علمی را نداريم؛ بنابراين سخن از اعجاز علمی يا روش تفسير علمی در قرآن نادرست است.
2.افراط در برخورد با آيات علمی قرآن:
مهم‌ترين عامل پيدايش و گسترش رويكرد علمی در تفسير، پس از دوران رنسانس و در واكنش به تهاجم فرهنگ غرب به جهان اسلام بود كه در عمل سروری غربيان بر مسلمانان را همراه داشت. شماری از انديشوران مسلمان از سر خيرخواهی برای رويارويی با اين پديده با شتاب سراغ ميراث دينی كتاب و سنت آمدند و برای نشان دادن پيشگامی مسلمانان، آيات و روايات علمی را استخراج و بازكاوی كردند و اين اقدام كه با نوعی شتاب‌زدگی همراه شد، اشتباهات و لغزش‌های علمی را همراه آورد.

آسيب‌های تفسير علمی:
1- علوم تجربی، غالبا قطعی نيست و نظريات و تئوری‏های آن متزلزل است و بعد از مدتی تغيير می‏يابد و اگر قرآن را با علوم متزلزل و غير قطعی تفسير كنيم؛ پس از مدتی كه آن نظريه‏ها تغيير كرد، مردم در مورد بيانات قرآنی شك كرده و ايمان آن‏ها متزلزل می‏شود؛ برای مثال، اين‌كه بعضی افراد قرآن را با هيئت بطلميوسی تفسير كردند و افلاك نه‌گانه را با آيات قرآن تطبيق نمودند و پس از قرن‏ها آن نظريه باطل شد، موجب شد تا بعضی گمان كنند علم هيئت جديدی (كپرنيكی) با قرآن در تعارض است.
2- تفسير علمی در بسياری موارد به تفسير به رأی منجر می‏شود؛ زيرا افرادی كه در صدد تفسير علمی قرآن هستند، به دلايل متعددی كه در ذيل می‏آيد، به دام اين مسئله گرفتار می‏آيند؛ بعضی افراد تخصص كافی در قرآن و تفسير آن ندارند و بدون داشتن شرايط يك مفسر، اقدام به تفسير علمی قرآن می‏كنند. برخی افراد مغرض، ممكن است با استفاده از آيات ناظر به علوم مختلف، بخواهند نظريات خود را اثبات كنند كه گاهی اين نظريات، انحرافی و حتی الحادی است، ولی اين كار را با استفاده از تفسير علمی قرآن سامان می‏دهند كه موجب تحميل نظرات بر قرآن می‏شود كه از مصاديق بارز تفسير به رأی است؛ برای نمونه قابيل را حمل بر دو دوره جامعه بی‌طبقه و جامعه فئوداليزمی (ارباب و رعيتی) می‏كنند، تا با مراحل تكامل جامعه در مكتب ماركسيسم مطابقت كند.
برخی افراد همانند غزالی می‏خواهند همه علوم را از قرآن استخراج كنند و در اين رابطه هر مطلبی علمی را با قرآن تطبيق، و گاهی به آن تحميل می‏كنند كه موجب تفسير به رأی می‏شود. در حالی كه بيان شد مبنای اين ديدگاه مخدوش است.
3- تفسير علمی قرآن ممكن است به تأويل غير جايز منتهی شود؛ چنانچه بعضی افراد برای تفسير علمی قرآن، از حدود ظواهر الفاظ و آيات می‏گذرند و هر كدام از آيات را كه با يك نظريه، يا قانون علمی (كه مورد نظر آن‌هاست) منافات و تعارض دارد، تأويل می‏كنند تا بتوانند آن نظريه را به قرآن نسبت دهند. نمونه اين نوع تأويلات را می‌توان در مورد نظريه تكامل انواع داروين و بحث «عرش» و «كرسی» و تأويل آن‏ها، به فلك هشتم و نهم، ديد.
4- تفسير علمی قرآن و آوردن مطالب علمی زياد، در لابه‏لای تفسير قرآن، موجب می‏شود كه مقصد اصلی آن، كه تربيت، تزكيه انسان و هدايت اوست، فراموش شود؛ چنانچه پاره‏ای از تفسيرهای جديد (مثل طنطاوی) اين‌گونه عمل كرده‏اند؛ بر اين اساس، بهتر است از تفسير علمی قرآن، چشم‌پوشی كرده و مقاصد اصلی را در تفسير ذكر كنيم.
البته اين آسيب‏ها قابل پيشگيری است؛ چون اكثر اشكالات به دو گونه «استخراج علوم از فهم قرآن و تحميل نظريه‏های علمی بر قرآن» وارد می‏شود؛ بنابراين اگر مفسر قرآن از گونه استخدام علوم قطعی تجربی در فهم قرآن استفاده كند، اكثر اشكالات و آسيب‏های فوق بر طرف می‏شود. تفسير علمی مبانی و معيارهايی دار كه لازم است مفسر قرآن آن‌ها را رعايت كند، كه اگر بر طبق آن‌ها تفسير علمی صورت گيرد، برخی ديگر از آسيب‏ها بر طرف می‏شود.
به عبارت ديگر استفاده از علوم قطعی تجربی، آسيب اول را بر طرف می‏سازد، و تفسير علمی توسط مفسر دارای شرايط و استفاده از گونه صحيح تفسير علمی آسيب دوم و سوم را برطرف می‏سازد، و رعايت اعتدال در استفاده از روش تفسير علمی، آسيب چهارم را برطرف می‏سازد. البته سوء استفاده از روش‏های تفسيری يا افراط و تفريط برخی مفسران در مورد روش خاص تفسيری مخصوص تفسر علمی نيست و اين آسيب كم و بيش در بقيه روش‏های تفسيری نيز وجود دارد كه با رعايت اعتدال و ضوابط تفسير و مفسر، مشكل بر طرف يا كمتر می‏شود.
از مجموع اين مطالب روشن می‌شود كه تفسير علمی يكی از روش‏های تفسير قرآن است كه استفاده از آن برای فهم و تفسير آيات علمی قرآن ضروری است، اما اين روش تفسيری گونه‏های متعددی دارد كه استخراج علوم از قرآن و تحميل نظريه‏های علمی بر قرآن صحيح نيست؛ چون منتهی به تفسير به رأی می‏شود، ولی استخدام علوم در فهم و تفسير قرآن صحيح است. آسيب‏هايی نيز داشته است كه اگر آن معيارهای آن رعايت شود و از گونه صحيح تفسير علمی (استخدام علوم قطعی تجربی در فهم قرآن) استفاده شود، غالب آسيب‏ها برطرف شود.*

*برگرفته از مقاله «روش برداشت علمی از قرآن» حجت‌الاسلام رضائی اصفهانی، مقاله «تفسير علمی، ضرورت‌ها و چالش‌ها» حجت‌الاسلام علی نصيری و مقاله «نقد و بررسی روش تفسير علمی قرآن» قاسم پورحسن.