يكي از مشكلات رايج بيماران ديابتي، به ويژه آنان كه سال ها از اين بيماري رنج مي برند و در كنترل قند خون خود ناموفقند، اختلالات عصبي است كه اصطلاحا نوروپاتي ديابتي ناميده مي شود. نوروپاتي محيطي، اختلال عملي يا تغيير پاتولوژيك در سيستم عصبي محيطي است كه گاهي اوقات به ضايعات غير التهابي محدود مي شود.

مطالعات نشان داده اند كه غذا خوردن صحيح در محافظت از اعصاب شما در مقابل نوروپاتي ديابتي كمك مي كند.

اگر شما دچار ديابت هستيد، در طي سال ها وظيفه خود را مي دانيد. اينكه چه مي خوريد، چه زماني مي خوريد و چه مقدار مي خوريد، مي تواند باعث افزايش قند خون شما و يا پايين افتادن شديد آن شود.

خيلي از افراد نياز به يك انگيزه ي كوچك براي شروع رژيم غذايي سالم دارند. در حقيقت هر فردي براي شروع يك تغيير رفتاري، نياز به انگيزه دارد.

در نظر بگيريد كه  شما يك بيمار ديابتي هستيد و در معرض خطر دردها و اختلالات عصبي به نام نوروپاتي ديابتي قرار داريد. چيزي كه با يك سوزش يا بي حسي در پاهاي شما شروع مي شود و به مشكلات بزرگ تري در راه رفتن، كار كردن و اداره يك زندگي تبديل مي گردد. همچنين نوروپاتي ديابتي مي تواند با اختلال در هضم غذاها و يا اختلالات جنسي در شما تظاهر كند. علاوه بر اين نوروپاتي ديابتي مي تواند درك حس هاي طبيعي بدن را دشوار كند، مانند علائم پايين افتادن قند خون يا يك حمله قلبي، به همين دليل حملات قلبي در بيماران ديابتي ممكن است بدون درد آغاز گردد.

خوشبختانه، تحقيقات انجام شده توسط متخصصين ديابت و تغذيه حاكي از آن است كه تغذيه سالم در كنترل اين اختلالات اعم از پيشگيري و نيز كنترل علائم پس از ظهور نوروپاتي موثر خواهد بود. نكته اصلي در تغذيه سالم، كنترل قند خون است.  مطمئنا اگر تغيير رژيم غذايي اين امر را آسان كند، موفقيتي غير قابل انكار خواهد بود.

كنترل صحيح قند خون مي تواند سلامت اعصاب را حفظ كرده و حتي از نوروپاتي ديابتي پيشگيري كند. مهم نيست شما تحت چه درماني هستيد، بلكه با هر لقمه غذايي مي خوريد، تاثير بسيار مهمي در سلامتي خود به جاي مي گذاريد.

 

نكات تغذيه اي زير را جدي بگيريد:

1- يك رژيم غذايي متعادل داشته باشيد.

داشتن يك رژيم غذايي متعادل به حفظ قند خون در حد مطلوب كمك مي كند، وزن شما را كنترل كرده و خطر عوارضي مانند نوروپاتي، بيماري قلبي و سكته مغزي را كاهش مي دهد.

لذا از هر نوع تغذيه غلطي كه هم اكنون داريد دوري كنيد. غذاهاي جديد را امتحان كنيد و همه گروهاي اصلي غذايي را وارد رژيم ديابتي خود كنيد.

نوع رژيم غذايي شما به ميزان فعاليت بدني و جنسيت شما و نيز به اينكه قصد كاهش وزن داريد يا خير ، بستگي دارد.

نكات كليدي ذيل شما را در داشتن هرم غذايي سالم راهنمايي مي نمايد، وليكن با پزشك خود جهت تنظيم يك رژيم غذايي خاص براي خودتان مشورت كنيد:

- از ميان گروه هاي غذايي، انواع مختلف مواد غذايي و نوشيدني ها را انتخاب كنيد.  

- جهت كنترل وزن بدن، بين كالري دريافتي از غذاها، با فعاليت بدني تان تعادل برقرار كنيد.

- بيشتر، سبزيجات، ميوه ها و غلات سبوس دار را مصرف كنيد. 

- روزانه 2 ليوان ميوه و 5/2 ليوان سبزيجات بخوريد (در رژيم 2000 كالري)

- حداقل نيمي از نان و غلات مصرفي شما از نوع غلات كامل باشد، يعني از نان و برنج سبوس دار استفاده نماييد.

- با مصرف گوشت بي چربي، مرغ بدون پوست و محصولات لبني كم چرب، دريافت چربي هاي اشباع و اسيدهاي چرب ترانس را كاهش دهيد.

- چربي هاي غيراشباع (مثل انواع روغن هاي گياهي) را جايگزين چربي هاي اشباع (مثل روغن حيواني و كره) و چربي هاي ترانس (مثل روغن جامد) كنيد.

- غذاها و نوشيدني هاي كم شيرين را انتخاب كنيد.

- كمتر از 2/3 گرم  در روز نمك دريافت كنيد.

- حداقل 30 دقيقه فعاليت بدني منظم  روزانه براي بزرگسالان و 60 دقيقه براي كودكان ضروري است.

2- وعده هاي غذايي خود را در طي روز توزيع كنيد.

از آنجايي كه آسيب عصبي ناشي از ديابت مي تواند اشتها را كاهش دهد و هضم غذا را با مشكل روبرو كند، لذا دريافت وعده هاي متعدد كوچك غذايي براي شما بهتر خواهد بود. به علاوه برخي درمان هاي ديابت با داشتن وعده هاي غذايي منظم، بهتر نتيجه مي دهند.

يك برنامه منظم غذايي براي وعده ها و ميان وعده هاي خود در نظر بگيريد و مشغله هاي كاري خود را دليلي براي بي نظمي غذايي ندانيد.

 

روزانه 3 وعده غذايي اصلي و 3 ميان وعده سالم به ترتيب زير داشته باشيد:

صبحانه

ميان وعده صبح

ناهار

ميان وعده عصر

شام

ميان وعده شب

3- از كربوهيدرات هاي پيچيده استفاده كنيد.

- هنگام خريد، مواد غذايي تازه را انتخاب كنيد و از خريد مواد غذايي منجمد و كنسرو شده خودداري كنيد.

- سعي كنيد استفاده از غذاهاي آماده و نيمه آماده (مانند انواع فست فودها و نيز مواد غذايي داراي افزودني) را كاهش دهيد.

- به جاي نان ها و برنج سفيد، انواع جديد سبزيجات نشاسته اي مانند نخود فرنگي، فلفل دلمه اي و يا عدس پخته را امتحان كنيد.

4-  حجم وعده هاي غذايي را كنترل نماييد.

اكثر افراد زماني كه از مقدار واحدهاي غذايي مطلع مي شوند، تعجب مي كنند. در واقع آن ها باورشان نمي شود كه يك واحد كربوهيدرات يعني فقط يك برش نان يا نصف ليوان جو پخته؛ يا اين كه يك واحد از غلات خشك، فقط سه چهارم ليوان است. هر يك واحد از گوشت ها (گوشت قرمز، ماهي يا مرغ) نيز كمتر از 100 گرم است كه مقدار پخته ي آن تقريبا به اندازه يك نوار كاست است.

هدف از بيان اين واحد ها اين است كه دانش تغذيه اي خود را افزايش دهيد و بدانيد كه اگر يك روز به دليل خاصي غذاي خود را دو برابر كرديد، در روز بعد آن را از برنامه ي غذايي خود كم كنيد.

 

چگونه مي توانيد حجم وعده هاي غذايي بزرگ را كنترل نماييد؟

* مقدار غذاي اصلي را زماني كه بيرون غذا مي خوريد، نصف كنيد يا به جاي غذاي اصلي، يك ظرف كوچك سالاد و يا يك پيش غذا ميل كنيد.

* يك كتاب جيبي رژيم غذايي ديابت همراه خود داشته باشيد تا به مقدار واحدهاي غذاهاي جديدي كه با آن ها برخورد مي كنيد، مانند ميوه ها و سبزيجات پي ببريد.

* يك سري جديد از فنجان ها و قاشق هاي اندازه گيري خريداري كنيد و آن ها را روي كابينت نگهداري كنيد تا انگيزه بيشتري براي اندازه گيري واحدها داشته باشيد.

 

كبد شما دو وظيفه اصلي دارد:

الف) سم هايي مانند الكل را از بدن شما پاك مي كند.

ب) كربوهيدارت را به قند خون مورد استفاده براي بدن تبديل مي كند.

ولي مصرف الكل، كبد شما را از انجام وظيفه اصلي باز مي دارد و تا زماني كه الكل از جريان خون پاك نشود، كبد نمي تواند مقدار قند خون را تنظيم كند، به همين دليل قند خون شما دچار نوسانات مي شود. لذا اگر مبتلا به نوروپاتي ديابتي هستيد، نوشيدن الكل مي تواند درد، سوزش و ساير علائم عصبي آن را تشديد كند.

انجمن ديابت آمريكا به افراد مبتلا به نوروپاتي پيشرفته توصيه مي كند كه به هيچ وجه از الكل استفاده نكنند، زيرا ممكن است حتي با مصرف خيلي كم الكل، آسيب عصبي ايجاد گردد.

افرادي كه دچار اين مشكل هستند، چگونه مي توانند به خودشان كمك كنند؟

* انواع آب معدني ها را به همراه آب ليمو، آب ليمو ترش تازه و آب پرتقال امتحان كنيد.

* يك نوشيدني مطلوب تهيه كنيد. مخلوطي از آب گوجه فرنگي همراه با مقداري سس تند فلفل، آب ليمو، سبزيجات خشك و ساقه هاي كرفس تازه تهيه كرده و نوشيدني مذكور را ميل كنيد.

6- چربي كمتري مصرف كنيد.

مطالعات انجام شده نشان مي دهند كه از هر 10 نفر فرد مبتلا به ديابت نوع 2، 9 نفر اضافه وزن دارند. كاهش وزن مي تواند قند خون را كاهش داده، انرژي بيشتري به شما دهد، بار اضافي روي پاها را سبك كبد و خطر ابتلا به بيماري قلبي و سكته مغزي را كاهش دهد.

شما براي مشاهده آثار مطلوب كاهش وزن در بهبود اختلالات عصبي ديابت، مي توانيد فقط با كاهش 10درصد از وزنتان، موفقيت هاي قابل توجهي به دست آوريد.

سعي كنيد دريافت چربي را در حد 3 تا 5 واحد در روز حفظ كنيد( يا در حدي كه پزشك تان به شما توصيه كرده است). به ياد داشته باشيد كه يك واحد چربي، معادل با يك قاشق مرباخوري روغن جامد يا مارگارين يا روغن مايع گياهي است.

 

چگونه چربي كمتري دريافت كنيد؟

* اين روزها در هر مغازه اي، مواد غذايي كم چرب يافت مي شوند. ولي بايد برچسب هاي مواد غذايي را به دقت بخوانيد تا ببينيد كه چند گرم چربي در هر واحد غذايي كه استفاده مي كنيد، وجود دارد.

* هر چقدر هم كه وقت نداريد، بايد از مصرف فست فودها خودداري كنيد. مصرف يك وعده فست فود مي تواند چربي اي معادل با ميزان مجاز مصرف چربي در يك هفته را به بدن شما وارد نمايد.

* خود را با غذاهايي مانند سوپ هاي كم چرب، سالادهايي با چاشني هاي كم چرب و سبزيجات خام سير كنيد، غذاهايي كه ذائقه شما را با طعم ها و بافت هاي مختلف خود ارضا مي كنند.

7- ذائقه ي شيريني دوست خود را اصلاح نماييد.

واقعيت آن است كه بيماران ديابتي بيش از حد معمول از خواركي هاي شيرين استفاده مي نمايند، در حالي كه بدن آن ها در سوخت و ساز مقدار قند طبيعي دريافتي نيز دچار اشكال است. با كاهش قند خوراكي هم، مي توانيد از غذا خوردن لذت ببريد، فقط مدتي طول مي كشد كه به آن عادت كنيد.

سعي كنيد مصرف قند و شكر را به كمتر از 10 گرم در روز كاهش دهيد. هر چقدر بيشتر از قندهاي ساده استفاده نماييد، بيشتر به آنها وابسته مي شويد.

 

چگونه ذائقه ي خود را اصلاح نماييد؟

* ميزان قند و شكر مصرفي براي چاي صبحانه را نصف كنيد. اگر در طي روز زياد چاي مي نوشيد، آن را بدون قند و يا نهايتا با 3 تا 4 عدد توت خشك، نوش جان كنيد.

* برچسب مواد غذايي رژيمي (مثل آدامس بدون قند، يا نوشابه رژيمي) را كه ادعا مي كنند بدون قند (sugar free) هستند، به دقت بخوانيد. علاوه بر قند معمولي كه براي ديابتي ها مضر است، قند ميوه ها (فروكتوز) نيز اثرات مضري بر روي كنترل قند خون دارند.

* وجود قند طبيعي در عسل و خرما و كشمش به اين معنا نيست كه افراد ديابتي مي توانند هر چقدر كه خواستند از آنها بخورند، بلكه هنگام مصرف اين مواد غذايي نيز بايد مراقب باشند. ميزان مجاز مصرف اين مواد غذايي را از پزشك خود بپرسيد.

* قندهاي رژيمي و مواد غذايي حاوي آنها نيز بايد به طور كلي، كم مصرف شوند، زيرا ذائقه شيريني دوست شما را تغيير نمي دهند (يعني آن را كم نمي كنند).

در پايان به ياد داشته باشيد كه با آرامش و با لذت غذا بخوريد. به اين ترتيب تمايل كمتري به پرخوري ناشي از استرس خواهيد داشت و طعم و مزه غذاها را احساس خواهيد كرد. با اين كار اعصاب شما نيز آرام خواهند شد. 

 

دكتر حميدرضا فرشچي

متخصص تغذيه - فوق تخصص ديابت و چاقي

كربوهيدرات هاي پيچيده بسيار آرام تر از قندهاي ساده هضم مي شوند و بر خلاف قند و شكر، قند خون شما را به طور ناگهاني بالا نمي برند. همچنين سريع تر شما را سير مي كنند، بنابراين كمتر غذا خواهيد خورد و نيز ويتامين ها و مواد معدني و فيبر بيشتري به بدن شما مي رسانند.  اكثر مواد غذايي كه شما مي خوريد، بايد داراي كربوهيدرات سالم باشند، مثل ميوه ها، سبزيجات، شير كم چرب، غلات و نان هاي سبوس دار ، برنج قهوه اي، لوبيا، عدس و نان جو. حذف وعده هاي غذايي و پُرخوري مي تواند به ترتيب قند خون شما را به شدت كاهش داده و پس از آن به شدت بالا ببرد. شايد شما بارها در مقالات يا برنامه هاي تلويزيوني از هرم غذايي سالم شنيده ايد. يك رژيم غذايي متعادل شامل انواع غذاهاست: كربوهيدرات ها (نشاسته ها)، ميوه ها، سبزيجات، شير و لبنيات، گوشت، ماكيان، ماهي و چربي هاي سالم .