آيه­الله مرحوم حاج ميرزا ابوالحسن انگجی در ۱۲۸۲ قمری در تبريز متولّد شد, در ذي­القعده ۱۳۵۷ در تبريز وفات يافت, در مقبرهً خانوادگی در اين شهر مدفون شد. وی از سادات حسينی بود. جدّ او آقا مير ابوالحسن برادر حاجی سيّدحسين, بانی کاروانسراهای معروف به حاجی سيّدحسين در راسته بازار تبريز, جدّ خانوادهً عدل­الملک بود. کاروانسرائی به نام مير ابوالحسن در تبريز فعلاٌّ دائر است. به اين ترتيب خانوادهً انگجی با خانوادهً عدل پسر عمو هستند. والد آن مرحوم حاجی ميرزا محمّد آقا شيخ­الشّريع(1)  از معاريف تبريز بود. انگج يکی از محلات تبريز است و آيه­الله انگجی به مناسبت اقامت در آنجا به اين اسم مشهور شده است.

انگجی در تبريز از مرحوم ميرزا محمود اصولي (2) و مرحوم آقا سيّد عبدالفتاح سرابي  (3) تلمّذ نمود. در سال ۱۳۰۴ قمری به نجف اشرف مشرف شد, در حلقهً شاگردان مرحوم حاج ميرزا حبيب­الله رشتی و فاضل ايروانی و آقا شيخ حسن ممقانی و شيخ محمّد حسين کاظمينی وارد شد. در فقه و اصول به مرتبهً اجتهاد رسيد, سپس به تبريز مراجعت نمود و با امور روحانی اشتغال ورزيد.

پس از نهضت مشروطيّت از آن طرفداری کرد. مثل ساير علما به اسلاميه نرفت, بلکه در شهر ماند و سعی نمود بلکه کار بلوا به خوشی تمام شود. وی روزی بالای منبر رفت, به مجاهدين مشروطيّت گفت:

گيرم که حاج ميرزا حسن آقا مجتهد کافر شده, شما با کدام صلاحيّت منزل او و کسانش را غارت کرديد. اگر کسی از دين خدای هم برگشته باشد اموال او به ورّاثش مي­رسد نه به مجاهدين و فدائيان.

باری مساعی انگجی بي­اثر ماند. وی بکلی خود را کنار کشيد.

از وقايع زندگی او اينکه به علّت همداستان شدن با ملّت در بارهً قانون نظام اجباري, به همراهی چند تن از علما تبعيد شد. پس از مدّتی تبعيد بالاخره به تبريز مراجعت نمود و ديری نکشيد که در گذشت.

مرحوم انگجی عالمی فاضل بود. در عصر خود از معاريف فضلای آذربايجان بود. علاوه بر فقه, در علوم ادب نيز اطلاع فراوان داشت. هر مشکل فقهی و ادبی را حل مي­کرد. حاج ميرزا حسن آقا مجتهد به مقام علمی او اذغان داشت و مکرّر اين معنی را مي­گفت تا مراتب فضل او پوشيده نماند.

فرزندان آن مرحوم آقای ميرزا حسن آقا انگجی و آقای حاج ميرزا محمّد علی آقا انگجی و آقای حاج ميرزا مهدی آقا انگجی هر سه برادر در قم از آيه­الله حاج شيخ عبدالکريم حايری درس خوانده­اند و در علم و معرفت و فقه و اصول به مرتبهً اجتهاد رسيده­اند هر سه صاحب محراب و منبرند و آسمان روحانيّت تبريز را به منزلهً سه اختر فروزانند. اثر نجابت و آقائی از سيمای آنان ساطع است. وقتی که انسان اين سه برادر با فضل و کمال و نجيب و آقا را مي­بيند به ياد اشراف سادات عصر بني­عباس از نوع سيّدمرتضیٰ و سيّدرضی و ساير سادات متشخّص مي­افتد و به احترام مجبور مي­شود. آنان از حياء و وقار سر به زير مي­افکنند و چشم روی هم مي­گذارند. ديگران از مهابت آنان سر به زير مي­افکنند و چشم بلند نمي­کنند. هر سه برادر غيرت اسلامی دارند به اسلام و عظمت آن مي­انديشند.

آقای دکتر اسمعيل انگجی و آقای دکتر ابراهيم انگجی و آقای دکتر محمود انگجی در طبّ و شيمی دکتر هستند. آسمان طب را سه فروزنده کوکب­اند. در سويس رنج تحصيل کشيده­اند تا ديپلم دکترا به دست آورده­اند. هر سه برادر به ايران و آذربايجان علاقه­مندند. خداوند هر شش برادر را در خدمت به نوع توفيق دهد.

1- به غير از حاج ميرزا محمّد آقا پدر صاحب ترجمه, ملاّ فتح­الله­بن محمّد جواد شريعت اصفهانی متوفّی (۱۳۱۸ هـ. ق) صاحب آثار فقهی از جمله «اعلام الاعلام بمولد خيرالانام» نيز شيخ­الشّريعه ناميده مي­شد. ريحلانه­الادب, ۲۰۶/۳.

2 - ميرزا محمودبن محمّد خويی تبريزی مشهور به اصولی (متوفّی ۱۳۱۴هـ. ق) از مؤلّفات اوست: «مشارق­الاصول» و «التأملّيات».

3 - اين بزرگوار مؤلّف کتاب بزرگی است در اصول فقه. جلد اوّل در مباحث الفاظ و جلد دوّم در ادلّهً عقليّه. وفات وی در ۱۳۱۱ هـ ق است.

 

 نقل از کتاب:رجال آذربايجان در عصر مشروطيت

مولف دکتر مهدی مجتهدی