صدور قطعنامه 540 شوراي امنيت در پي حملات عراق به كشتي ‏هاي تجاري در خليج فارس (1362 ش)

به دنبال حمله نيروي هوايي ارتش بعث عراق به كشتي‏هاي تجاري در خليج فارس از سال 1360، و نيز مختل كردن امنيت اين منطقه در ادامه آن، قطعنامه شماره 540 شوراي امنيت سازمان ملل در آخر اكتبر 1983 م برابر با نهم آبان 1362 ش صادر شد و حق كشتي راني و بازرگاني آزاد در آب‏هاي بين المللي رامورد تأكيد قرار داد و از همه كشورها خواست كه آن را رعايت كنند. در اين قطعنامه از دو طرف متخاصم خواسته شد كه درگيري‏هاي خود را در خليج فارس پايان داده و به تماميت ارضي كشورهاي ساحلي احترام بگذارند. در اين قطعنامه همچنين از دو طرف خواسته بود كه از هر اقدامي كه صلح و امنيت بين‏المللي و همچنين حيات دريايي در منطقه خليج فارس را در معرض مخاطره قرار مي‏دهد خودداري ورزند.اين قطعنامه در حالي صادر شد كه عراق حملات خود را به پايانه و كشتي‏هاي نفتي ايران شدت بخشيده و بي‏توجه به منع سازمان ملل، به ناامني منطقه مي‏افزود. در قطعنامه 540 عناصر مثبتي وجود دارد از جمله: لزوم بررسي واقع بينانه جنگ، عدم اشاره به قطعنامه‏هاي قبلي شورا، عدم اشاره به آتش‏بس يا خروج نيروها، اشاره به گزارش هيئت بازرسي، حمله به مناطق مسكوني و تلاش دبيركل براي رسيدن به راه حلي كامل، عادلانه و شرافتمندانه و قابل قبول براي هر دو طرف. اين، اولين قطعنامه‏اي بود كه به اتفاق آرا به تصويب نرسيد و داراي سه راي ممتنع بود. هرچند اين گمان مي‏رود كه صدور اين قطعنامه، ناشي از گزارش هيئت اعزامي دبيركل به منطقه باشد، ولي در واقع بيشتر از هر چيز، متأثر از عمليات والفجر 4 بود كه اواخر مهرماه آن سال به اجرا درآمد و طي آن هفتصد كيلومتر مربع از منطقه عملياتي به دست نيروهاي اسلام افتاد.
كمي بيشتر شوراي امنيت سازمان مللل در طول 8 سال دفاع مقدس مجموعاً 8 قطعنامه در مورد اين جنگ صادر كرد.
اين قطعنامه‌ها عبارتند از قطعنامه 479 مصوب ششم مهر 1359، قطعنامه 514 مصوب 21 تير 1361، قطعنامه 522 مصوب 12 مهر 1361، قطعنامه 540 مصوب 9 آبان 1362، قطعنامه 552 مصوب 11 خرداد 1363، قطعنامه 582 مصوب 5 اسفند 1364، قطعنامه 588 مصوب 16 مهر 1365 و قطعنامه 598 مصوب 29 تير 1366.
از مجموعه اين 8 قطعنامه، قطعنامه 540، چهارمين مورد آن به شمار مي‌رود. و اولين قطعنامه‌اي است بعد از سال‌ها فرياد ايران اسلامي سخن از «لزوم بررسي واقع بينانة علل جنگ» به ميان آورده است.
اين قطعنامه با وجود آن كه در پي اعزام گروه حقيقت‌ياب سازمان ملل براي بررسي آثار حملات توپخانه‌اي عراق به مناطق مسكوني ايران و تهيه گزارش مستند و ارائه آن به شوراي امنيت سازمان ملل صورت گرفت، نكته تازه‌اي در برنداشت و تكرار قطعنامه‌هاي پيشين اين شورا بود. علاوه بر اين، قطعنامه 540 بعداز عمليات‌هاي عمليات محرم ؛ در دهم آبان ماه 1361 - ـ عمليات والفجر مقدماتي كه در 18 بهمن 1361 - عمليات والفجر 1 ؛ در 23 فروردين 1362 - ـ عمليات والفجر 2 در 29 تير 1362 - ـ عمليات والفجر 3 در 8 مرداد 1362 - عمليات والفجر 4 كه در 28 مهر سال 1362 و متعاقب يك رشته پيروزي‌هاي جمهوري اسلامي ايران در جبهه‌هاي جنگ صورت گرفت.
اگرچه اين قطعنامه نيز همچنان در حمايت از صدام بود ولي جمهوري اسلامي در اين مدت آنقدر توسط اين مجامع به اصطلاح بين المللي و امنيتي، مظلوم واقع شده بود كه تنها بخاطر برخي تعابير در اين قطعنامه، مانند (لزوم بررسي واقع بينانة علل جنگ) آنهم در قسمت مقدماتي قطعنامه و بدون اختصاص روش اجرائي براي آن؛ تحليل گران را برآن داشت تا بگويند اين مقدار نيز پيشرفت مهم و چرخشي اميدبخش در سلسله حركات شوراي امنيت است.
و همين را نيز تاريخ ايران مديون ايثارگري‌هاي مظلومانه رزمندگان و درايت و تدبير امام راحل(ره) است.