جام جم آنلاين: دوازدهم شهريور ـ كه مصادف با سالروز شهادت رئيسعلي دلواري است ـ در تقويم كشورمان روز مبارزه با استعمار انگليس نامگذاري شده است تا هيچ‌وقت دلاورمردي‌هاي اين قهرمان خطه جنوب كشورمان و همرزمانش در مقابل يورش بيگانگان از جمله انگليس‌ها به كشورمان از يادها نرود.

تنها يادگار به‌جامانده از آن دوره، خانه شهيد رئيسعلي دلواري است كه در سال 1378 تبديل به موزه شد تا تداعي‌كننده ياد و خاطره او باشد. گردشگران و بازديدكنندگان براي ديدن اين موزه مي‌توانند به استان بوشهر سفر كنند و به تنگستان بخش دلوار كه در 45 كيلومتري بوشهر واقع شده، برسند.

دلوار مركز بخش ساحلي تنگستان و زادگاه رئيسعلي دلواري است. به خاطر جانفشاني و از خودگذشتگي‌هاي رئيسعلي دلواري، منزل وي در روستاي بندري دلوار براي تاسيس موزه‌اي به نام وي اختصاص يافت و با مطالعاتي كه انجام شد، بافت ساختماني اين خانه مسكوني مرمت و آثار و ادوات جنگي آن دوره در معرض ديد عموم قرار گرفت.

خانه رئيسعلي دلواري داراي حياطي وسيع با اتاق‌ها و حجره‌هاي متعدد است كه دور تا دور حياط را در برگرفته است و اشياء و آثاري كه در آنجا حفظ و نگهداري مي‌شود شامل سلاح‌هاي نظامي ازجمله تفنگ و گلوله‌هاي توپ آن دوره همچنين ماكتي از شخصيت‌ها و عكس‌هايي از همرزمان رئيسعلي دلواري است.

راهنمايي بازديدكنندگان را يكي از اهالي محل به عهده دارد و براي تداعي حال و هواي آن دوره نيز يكي از همين اهالي با خواندن سرودها و اشعار رزمي محلي خاطره فداكاري‌ها و جانبازي‌هاي آنها را زنده نگه مي‌دارد.

رئيسعلي دلواري كيست

رئيسعلي دلواري فرزند رئيس محمد، كدخداي ده دلوار بود كه در سال 1260 شمسي متولد شد و دوران كودكي را در زادگاهش با فراگرفتن فنون رزمي، اسب‌سواري، تيراندازي و آموختن قرآن و ادبيات فارسي سپري و در تيراندازي مهارت خاصي كسب كرد.

با آغاز انقلاب مشروطه ـ 1285 ـ رئيسعلي در حالي كه بيش از 25 سال نداشت، ازجمله پيشگامان مشروطه در جنوب ايران بود و به همين دليل در دوران ديكتاتوري محمدعلي شاه قاجار عليه حكومت وي در جنوب دست به اسلحه برد و در 1288 توانست به كمك تفنگچي‌هاي خود، بوشهر را از سلطه عمال محمدعلي شاه آزاد سازد. با تصرف گمرك بوشهر كه در اجاره انگليسي‌ها بود، نيروهاي اين كشور به دخالت نظامي در منطقه پرداختند و جنگ و گريزي آغاز شد كه تا سال‌هاي جنگ جهاني اول ادامه يافت.

در كشاكش جنگ، با وقوع انقلاب بلشويكي و خروج نظاميان روسي از ايران، انگليسي‌ها تعرضات خود را به سمت شمال گسترش دادند. در همين حال تنگستاني‌ها نيز به حملات خود عليه انگليسي‌ها شدت بخشيدند. در يكي از شبيخون‌ها ـ 21 تير 1294 ـ دو ژنرال بلندپايه انگليسي همراه با ده‌ها سرباز انگليسي و هندي جان خود را از دست دادند.

با وقوع اين حادثه نيروهاي انگليسي در 17 مرداد 1294 شبانه بوشهر را اشغال كردند و در 22 همين ماه به روستاي دلوار مركز تنگستان ساحلي يورش بردند. آنان در اين حمله با مقاومت زيادي روبه‌رو نشدند، زيرا روستا خالي از سكنه شده بود. انگليسي‌ها نيز به ويران ساختن خانه‌هاي مردم و قطع نخل‌ها پرداختند. تنگستاني‌ها پس از اين رويداد، غالبا روزها آرامش خود را حفظ مي‌كردند و شب‌ها به نيروهاي انگليسي شبيخون مي‌زدند و با هر شبيخون تلفات سنگين انساني به اين نيروها وارد مي‌آوردند. در جريان يكي از اين حملات رئيسعلي دلواري در 12 شهريور 1294 از پشت‌سر هدف گلوله يكي از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسيد، اما نهضتي كه او در جنوب ايران به راه انداخت تا سال‌ها مايه وحشت انگليسي‌ها بود.

قيام مردم تنگستان حدود هفت سال طول كشيد و در اين مدت دليران تنگستاني دو هدف عمده پاسداري از بوشهر و دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سكونت خود و جلوگيري از حركت قواي بيگانه به درون مرزهاي ايران و دفاع از استقلال وطن را دنبال مي‌كردند.

محمد جواد فخرايي، نويسنده كتاب دشتستان در گذر تاريخ درباره وقايع آن دوره به «جام‌جم» مي‌گويد: كشور ايران در دوره معاصر از تاريخ خودش شاهد حوادث و وقايع متعددي بوده كه هر يك از اين حوادث و وقايع جايگاه خاصي را به خود اختصاص داده است.

نكته: شرح حال رهبران قيام مردم تنگستان و دشتستان روشن مي‌سازد آنان هيچگاه فريفته مقام و منصب و وعده و وعيدها نشدند تا آنجا كه دولت انگليس، با همه ترفند‌ها نتوانست اراده پولادين آنان را متزلزل كند
در دوره قاجار كه كشورمان در نهايت ضعف به سر مي‌برد، دولت‌هاي قدرتمند و استعمار گر اروپايي بر اساس منافع سياسي و اقتصادي و نظامي خود در منطقه خاورميانه جولان مي‌دادند. در اين دوره استان امروزي بوشهر كه در قديم جزئي از استان فارس محسوب مي‌شد سه بار مورد تجاوز انگليسي‌ها قرار گرفت، يك بار در سال 1837 ميلادي برابر با1216 شمسي، بار دوم در سال 1856 ميلادي برابر با 1235 شمسي و بار سوم در سال 1915 ميلادي مطابق با سال 1294 شمسي بود.

در تمام اين موارد مردم غيور استان بوشهر با وجود مشكلات و موانع بسياري كه بر سر راهشان وجود داشت به مقابله با اشغالگران برخواستند و از ميدان نبرد با دشمن سرافراز بيرون آمدند و برگ زريني در تاريخ معاصر ايران از خود به يادگار گذاشتند و به همين مناسبت در تقويم جمهوري اسلامي ايران، 12 شهريور هر سال ـ كه مقارن با سالروز شهادت رئيسعلي دلواري از مبارزان راه آزادي به استقلال ايران است ـ به نام روز مبارزه با استعمار انگليس نامگذاري شده است.

اين كارشناس تاريخ مي‌افزايد: ازجمله وقايع و حوادث تاريخي اين دوره يكي هم مبارزات ضداستعماري و ضدانگليسي مردم تنگستان و دشتستان در سال‌هاي جنگ جهاني اول است. قيام مسلحانه مردم تنگستان و دشتستان چيزي جز عكس‌العمل در برابر سياست استعماري و تجاوزكارانه دولت انگليس نبود. اين قيام به وسيله مردمي صورت گرفت كه از روي خلوص نيت و قلبي آكنده از عشق به وطن و بدون هيچ چشمداشتي و تنها براي پاسداري از ميهن اسلامي و نواميس خود و هموطنان قدم به ميدان مبارزه گذاشتند و آنچنان در برابر متجاوزان تا دندان مسلح از خود ايستادگي نشان دادند كه باعث تعجب دولت و دشمن شد.

شرح حال رهبران اين قيام بخوبي روشن مي‌سازد كه آنان هيچ گاه فريفته مقام و منصب و وعده و وعيدها نشدند تا آنجا كه دولت انگليس، اين استعمارگر پير و كهنه‌كار، با همه ترفند‌هايي كه به كار برد نتوانست اراده پولادين دلاوران تنگستان و دشتستان را متزلزل كند.

استان امروزي بوشهر تنها در جريان جنگ جهاني اول نبوده كه شاهد هجوم بيگانگان قرار گرفته بلكه در دوره محمد شاه قاجار و همين طور در دوره ناصرالدين شاه يعني در سال 1273 قمري كه قشون نظامي ايران شهر هرات را به محاصره گرفته بود، بار ديگر بوشهر مورد هجوم انگليس‌ها قرار گرفت براي آن كه انگليس، شبه‌قاره هند را به عنوان بزرگ‌ترين مستعمره خود در دست داشت و محاصره شهر هرات توسط قشون نظامي ايران مي‌توانست منافع انگليس را در هند به خطر بيندازد. در نتيجه اين استعمار پير براي حفظ منافع خود در امور ايران مداخله و به اشغال نظامي بندر بوشهر پرداخت.

در جريان جنگ جهاني اول نيز با نقض سياست بي‌طرفي دولت مركزي ايران كشور ما در معرض هجوم بيگانگان از شمال و جنوب قرار گرفت و كشتي‌هاي جنگي انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و اشغال مجدد بندر بوشهر آغاز شد.

مردم استان امروزي بوشهر و فارس قديم به كرات در برابر متجاوزان خارجي بخصوص دولت‌هاي استعمارگر آن زمان يعني هلندي‌ها و انگليسي‌ها و قبل از آن در دوره صفويه كه مورد هجوم پرتغالي‌ها قرار گرفتند، ايستادگي كردند.

خاطره بسيار بدي كه از حضور استعمارگران در اذهان مردم استان امروزي بوشهر و فارس قديم در دوره‌هاي مختلف شكل گرفته بود نوعي فرهنگ مقاومت را در برابر بيگانگان از نسل‌هاي گذشته در بين آنها باقي گذاشت، بنابراين مردم اين استان به دفعات در برابر متجاوزان خارجي بخصوص دولت‌هاي استعمارگر به پاخواستند و رهبراني همچون رئيسعلي دلواري و افرادي كه با وي متحد بودند پس از شهادت وي نيز نقش مهمي براي مبارزه با تجاوزگران انگليسي ايفا كردند. شخصيت‌هايي همچون شيخ حسين‌خان چاه كوتاهي، ميرزا محمد برازجاني، زائر خضرخان اهرمي، حضرت آيت‌الله شيخ محمدحسين برازجاني ـ كه فتواي جهاد عليه انگليسي‌ها را صادر كرد ـ ازجمله مبارزان آن دوره بودند.

جنگ ميان دليران تنگستان به رهبري رئيسعلي از يك سو و نيروهاي بريتانيا و خوانين متحد آنان از سوي ديگر به طور پياپي و پراكنده تا شهريور ۱۲۹۴ خورشيدي ادامه يافت و انگليسي‌ها نتوانستند بر رئيسعلي و يارانش برتري يابند تا اين كه در گيرودار حمله انگليسي‌ها به بوشهر در شب ۱۲ شهريور ۱۲۹۴ رئيسعلي در محلي به نام «تنگك صفر» هنگام شبيخون به قواي بريتانيا توسط فردي نفوذي و اجير شده، از پشت‌سر هدف گلوله قرار گرفت و در دم جان باخت. رئيسعلي دلواري در شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمري برابر با ۱۲ شهريور ۱۲۹۴ خورشيدي / ۳ سپتامبر ۱۹۱۵ ميلادي، در سن ۳۴ سالگي به شهادت رسيد.

به گفته فخرايي از رئيسعلي دلواري هيچ عكسي موجود نيست و عكس‌هايي كه به او نسبت داده مي‌شود عكس واقعي او نيست.

سیما رادمنش / گروه فرهنگ و هنر