قتل عبدالله بن معتز در زندان مقتدر عباسى در سال 296 هجرى قمرى

در دوّمين سال خلافت مقتدر بالله ( هجدهمين خليفه عباسى) گروهى از فرماندهان سپاه و سركردگان نظامى و سياستمداران دربارى، بر خلع مقتدر از خلافت و نصب عبدالله بن معتز بن متوكل عباسى به جاى وى مصصم شدند. "حسين بن حمدان"، كه از حمدانيان شيعه شمال عراق و يكى از گردانندگان اصلى اين كودتا بود، در يك تهاجم خود، "عباس بن حسن"، وزير اصلى خلافت را كشت و سپس به سوى مقتدر رفت، تا وى را تسليم نمايد. مقتدر در آغاز، مشروط بر اين كه وى زنده و سالم بماند و خون كسى بر زمين ريخته نشود، پيشنهاد آنان را پذيرفت ولى هنگامى كه در بيرون كاخ خود سرگرم بازى بود و متوجه گرديد كه حسين بن حمدان، به سوى او مى‏آيد و قصد دستگيرى وى را دارد، از او گريخت و به درون كاخ خويش پناهنده شد و در را از درون بست و بر آن قفل محكمى نهاد. حسين بن حمدان برگشت و به همراه فرماندهان و اميران مخالف مقتدر در خانه "مخرم" (دار الوزاره( گرد آمده و با عبدالله بن معتز عباسى بيعت كردند و وى را به "مرتضى باللّه" و به قولى به "المنتصف باللّه" ملقب ساختند و "محمد بن داوود" را به وزارتش برگزيدند.

حسين بن حمدان، بار ديگر مأموريت يافت كه مقتدر را از قصر بيرون آورد و به خانه "ابن طاهر" منتقل كند و از او براى عبدالله بن معتز بيعت گيرد، ولى هنگامى كه به كاخ وى نزديك شد، با تهاجم خدمت كاران و محافظان وى روبرو گرديد و ميان آنان زد و خوردهايى روى داد و در نتيجه هواداران مقتدر عباسى از تحويل وى به حسين بن حمدان امتناع كردند و حسين بن حمدان را بدون دست يابى به هدف مورد نظرش برگرداندند.

حسين بن حمدان كه از گردانندگان اصلى اين تغيير و تحول بود، پس از ناكامى از دستگيرى مقتدر عباسى، راه "موصل" را در پيش گرفت و به آن سو حركت كرد. با رفتن وى، مخالفان مقتدر عباسى دچار ترديد و سستى شدند و اختلاف ميان هواداران مقتدر و عبدالله بن معتز بالا گرفت و در نتيجه عبدالله بن معتز، قصد حركت به سوى "سامرا" نمود، ولى فرماندهان و اميران، همراهيش نكردند. ناچار، به خانه "ابو عبدالله بن جصاص" پناهنده شد و پس از چند روز هرج و مرج در ميان سپاهيان و توده مردم، مقتدر عباسى مجدداً حكومت را به دست گرفت و مخالفان را سركوب و بسيارى از هواداران عبدالله بن معتز را دستگير و اعدام كرد و برخى از آنان، از جمله خود عبدالله بن معتز و ابن جصاص را دستگير و زندانى نمود.

ابن جصاص، براى رهايى خويش اموال فراوانى در اختيار مقتدر گذاشت. از جمله، مبلغ شانزده ميليون درهم به مقتدر عباسى داد، تا مقتدر وى را آزاد كرد ولى عبدالله بن معتز در زندان بماند و مدت حبسش چندان طولانى نشد، كه مأموران مقتدر عباسى با آزار و شكنجه‏هاى توان فرسا، وى را در زندان از پاى درآورده و به قتلش رساندند و جسد بى‏جانش را به خانواده‏اش تحويل دادند. كشته شدن عبدالله بن معتز، مصادف بود با دوّم ربيع الآخر سال 296 قمرى.