جام جم آنلاين: آن دو مرد با قدي خميده، تني مجروح و قامتي درهم شكسته به گرم‌ترين شهرهاي دنيا قدم گذاشتند. «زين‌العابدين بن‌علي» تونسي نخستين حاكم مخلوعي بود كه در آغاز سال جاري به آسايشگاه ديكتاتورها در شهر جده واقع در كرانه درياي سرخ وارد شد.
چند هفته پيش نيز «علي عبداله صالح» يمني در حالي كه تركشي كنار قلب خود داشت به رياض گريخت. در اين ميان تنها حسني مبارك بود كه مجال فرار نيافت، زيرا ارتش مصر از خروج فرعون از كشور جلوگيري كرده بود و حالا مبارك در انتظار برگزاري دادگاه است. اگرچه شايد رياض و جده نقاهت‌خانه نباشد، اما اين روزها به هر حال امن‌ترين پناهگاه براي حاكمان سرنگون شده جهان عرب به حساب مي‌آيد.
عربستان سعودي هنوز هم خود را دژ مستحكم خاورميانه مي‌داند. با اين حال نسيم تغييرات از هر سو در پي نفوذ به اين كشور پادشاهي است و بهار عرب كشور به كشور را درمي‌نوردد و حتي به بحرين واقع در سواحل شرقي عربستان هم رسيده است. عربستان از سال‌ها پيش يكي از اهداف تروريست‌ها به شمار مي‌آمد، اما ناآرامي‌هاي اخير اپيدمي شده و وحشت پادشاه سالخورده عربستان را برانگيخته است. حاكمان اين كشور ثبات منطقه و به عبارت بهتر نقش رهبري سنتي خود را در خطر مي‌بينند. هنگامي كه مردم مصر در ميدان تحرير قاهره جشن پيروزي گرفته بودند رياض در سكوتي گورستاني فرو رفته بود. در اين ميان البته سعودي‌ها نيز دست به حمله متقابل زدند و براي سركوب جنبش اعتراضي مردم بحرين سربازان خود را به اين كشور همسايه فرستادند. علاوه بر آن عربستان با تغيير كاربري شوراي همكاري خليج فارس، از آن پيماني براي مقابله با انقلاب ساخت و در همين حال بود كه براي حفظ وضع موجود، بذل و بخشش‌هاي مالي در داخل و خارج از كشور آغاز شد.
البته اين بذل و بخشش‌هاي كلان با توجه به نفت بشكه‌اي بيش از يكصد دلار چندان كار دشواري نيست. 130ميليارد دلار براي تهيه آپارتمان‌هاي جديد براي خانواده‌هاي پرجمعيت سعودي اختصاص يافت، حقوق كارمندان دولت زياد شد و نهادهاي مذهبي هم از اين كمك‌هاي مالي بي‌بهره نماندند. با همه اينها شايد پادشاه سعودي هنوز هم بتواند بدون اين ريخت و پاش‌ها به دوام حكومت خود اميدوار باشد، زيرا نسيم تغييرات آنچنان كه بايد و شايد به اين كشور نرسيده است و حتي پيش از اعلام ممنوعيت برگزاري تظاهرات نيز شمار اندكي از مردم به فراخوان براي تظاهرات در ماه مارس پاسخ مثبت دادند.
نگراني از تحولات
اگرچه حكومت عربستان سعودي ظاهر يك ديكتاتوري خونريز را ندارد، اما سلطنت مطلقه‌اي است كه از يك سو خود را متعهد به شعائر مذهبي و انتخابات محلي مي‌داند و از سوي ديگر از نهادهاي امنيتي براي ادامه حيات خود بيشترين بهره را مي‌برد. مشكل اين حكومت خشونت و بيرحمي نيست بلكه سكون و ايستايي آن است. آنها نيازي به اصلاحات پرشتاب احساس نمي‌كنند و هر آنچه امروز در جهان عرب مي‌گذرد در نظر حكام سعودي بسيار پرشتاب است. اين حاكمان با دقايق، ثانيه‌ها و دنياي مجازي كاري ندارند و به دهه‌ها استناد ميكنند. سعود الفيصل وزير خارجه 70 ساله عربستان همواره ادعا دارد كه حتي در اوج انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 نيز از عهده مديريت وزارتخانه متبوع خود برآمده است و اين بار هم مي‌تواند از انقلاب و ناآرامي در جهان عرب جان سالم به در ببرد.
با اين حال در جريان انقلاب ماه فوريه مصر، موجي از وحشت حكومت سعودي را فرا گرفت. اين هراس نه فقط به دليل سقوط دوستي به نام مبارك بلكه به دليل رفتار آمريكا در قبال مهم‌ترين متحدانش يعني مصر و عربستان بود. اوباما پس از ترديد‌هاي فراوان بالاخره در ظاهر طرف انقلابيون را گرفت، اما ملك عبدالله كه به تازگي و پس از جراحي كمرش در نيويورك به كشور بازگشته بود، مكالمه تلفني تنش‌آلودي با اوباما داشت. از قرار معلوم دو ديدگاه متفاوت در مورد بهار عرب در ميان حاكمان اين دو كشور وجود دارد: آمريكايي‌ها عقيده دارند: «كسي كه به سرعت دست به اصلاحات نزند عاقبت مبارك در انتظارش است»، اما سعودي‌ها بر اين باور هستند كه «كسي كه به سرعت دست به اصلاحات مي‌زند به عاقبت مبارك دچار مي‌شود.» اين وحشت و اختلاف به هر حال موجب نااميدي نسبي سعودي‌ها از حامي اصلي و غربيشان شد.اين رويگرداني در جريان قيام در بحرين هم نمود داشت.
نكته: ظاهرا خيزش در جهان عرب ذهن حكام سعودي را از يك مساله اجتناب‌ناپذير و بديهي منحرف كرده است: بهار عرب مي‌آيد و مي‌رود، اما ايران همچنان پايدار باقي خواهد ماند
هنگامي كه در اواسط فوريه و تنها چند روز پس از سقوط مبارك، شيعيان و سني‌هاي آزاديخواه بحرين عليه دربار سني اين كشور به پاخاستند، عربستان ديگر با واشنگتن تماس نگرفت و هيچ واكنشي به اظهارات آمريكايي‌ها نشان نداد. آمريكايي‌هاي نااميد هم اين رفتار رياض را غيرقابل قبول خواندند. البته سعودي‌ها در مورد احتمال حركت‌هاي اعتراضي از سوي شيعيان هشدار داده بودند، زيرا در عربستان نيز اقليتي شيعه وجود دارد كه در سواحل شرقي زندگي ميكنند و 15 درصد از كل جمعيت‌شان را تشكيل مي‌دهند. جالب آن كه با وجود نگاه شيعيان بحرين به عراق، رياض بدون ارائه هر گونه مدركي، تهران را مسبب اين ناآرامي‌ها معرفي مي‌كرد. پس از آن كه دربار بحرين در ماه مارس خواهان «كمك‌هاي برادرانه» شد و يگان‌هاي شوراي همكاري خليج فارس به آن كشور رفتند، اين سربازان سعودي بودند كه قيام مردم را سركوب كردند. اوباما هم در سخنراني خود در مورد خاورميانه كه در ماه مي ايراد شد بدون اشاره به عربستان سعودي به نكوهش رژيم بحرين بسنده كرد. از قرار معلوم هنوز هم آمريكا به اين متحد خود نياز دارد.
ابزاري براي سركوب
شوراي همكاري خليج فارس از مدت‌ها پيش ديگر به عنوان كپي ناقصي از اتحاديه اروپا مطرح نيست و بيشتر از نظر اقتصادي اهميت دارد. اين شورا در بحرين به عنوان ابزاري براي سركوب انقلاب عمل كرد و حال مي‌خواهد پيماني عليه هرگونه خيزش در جهان عرب باشد. به تازگي از اردن و مراكش براي پيوستن به اين باشگاه دعوت شده است. رياض براي تشويق اين دو كشور به مشكل فقر اشاره مي‌كند و به آنها قول مي‌دهد در صورت پيوستن به شورا از كمك‌هاي ميليون دلاري عربستان بهره‌مند خواهند شد و ديگر مجبور نخواهند بود به خاطر مشكل فقر، دست به اصلاحات بزنند. در عين حال عربستان سعودي درصدد نفوذ در ميان اعراب انقلابي نيز هست و براي جلوگيري از نزديك شدن مصر به ايران 4 ميليارد دلار به قاهره كمك مالي كرد. اين مبلغ بيش از 2 برابر كمك‌هاي نظامي ساليانه آمريكا به مصر است.
مورد سوريه مثال خوبي براي پي بردن به عمق وحشت سعودي‌ها از بروز انقلاب به شمار مي‌رود. گرچه حكومت عربستان سعودي از اين كه بشار اسد به عنوان متحد تهران دچار مشكلات شود خوشحال است، اما وحشت از احتمال بروز هرج و مرج در سوريه بر آن خوشحالي مي‌چربد. با اين حال سعودي‌ها از چند دهه پيش به سياست‌هاي دولت سوريه عادت كرده‌اند و حتي ملك عبدالله هم 2 سال پيش ديداري از دمشق داشت.
در حال حاضر توجه عربستان سعودي بيش از همه معطوف همسايه جنوبي خود است. يمن بمب ساعتي شبه جزيره عرب به شمار مي‌آيد و اگرچه علي عبدالله صالح در عمل عرصه را ترك كرده، اما آينده اين كشور در هاله‌اي از ابهام قرار دارد.
قبايل پرنفوذ براي رسيدن به كاخ رياست جمهوري و فروپاشي سريع دولت مركزي به رقابت با يكديگر مشغولند. در جنوب يمن يعني در بندر عدن، جدايي طلبان دست بالا را دارند و تروريست‌هاي القاعده به كمك قبايل محلي پايگاه‌هايي در داخل اين كشور براي خود ساخته‌اند. تروريست‌ها پول مي‌خواهند و البته دولت يمن هم پولي در بساط ندارد. به همين خاطر چه‌بسا در اين ميان حامياني براي آنان پيدا شود.
يمن، حربه‌اي براي سعودي‌ها
بسياري بر اين عقيده‌اند كه استراتژيست‌هاي عربستان از يمن به عنوان حربه‌اي براي مبارزه با ايران سوءاستفاده ميكنند. نگراني سعودي‌ها در وهله اول اين نيست كه در مصر و يمن چه كساني عليه چه كساني تظاهرات ميكنند بلكه نگراني و وحشت بي‌مورد و نسنجيده رياض از ايران است. به همين خاطر رژيم سعودي از همه ابزار تبليغاتي خود عليه تهران استفاده مي‌كند. تركي الفيصل رئيس سابق سازمان اطلاعات و امنيت عربستان و جانشين احتمالي برادرش در وزارت خارجه اين كشور در جريان يك سخنراني در يكي از پايگاه‌هاي هوايي بريتانيا در سخناني غيرمستند به غرب هشدار داد كه نبايد خطر ايران را ناديده بگيرند.
هنگامي كه چند ماه پيش اولين كشتي جنگي ايران از كانال سوئز گذشت، در رياض و تل‌آويو به يك اندازه نگراني‌ها بالا گرفت. حاكمان رياض براي دور كردن كشورهاي منطقه از ايران به برخي كشورها پاداش مي‌دهند و برخي ديگر را هم به دليل روابط خوبشان با ايران تنبيه ميكنند. به عنوان مثال عربستان از چندي پيش بدهي 20 ميليارد دلاري دولت بغداد به رياض را يادآوري كرده است. عراق از روابطي طبيعي و حسنه با همسايه خود ايران برخوردار است. عربستان پا را از اين هم فراتر گذاشته و به بهانه برنامه اتمي ايران، ميلياردها دلار تسليحات جديد از آلمان و آمريكا خريداري كرده است.
علاوه بر آن از قرار معلوم عربستان در رقابت با ايران درصدد ساخت تاسيسات اتمي نيز هست و اين مساله را به صراحت اعلام مي‌كند، اما ظاهرا خيزش در جهان عرب ذهن حكام سعودي را از يك مساله اجتناب‌ناپذير و بديهي منحرف كرده است: بهار عرب مي‌آيد و مي‌رود، اما ايران همچنان پايدار باقي مي‌ماند.
منبع: دي‌سايت / ترجمه: محمدعلي فيروزآبادي