ابو عبدالله جعفر بن محمد رودکي در نيمه دوم قرن سوم هجري در ده بنج، مرکز ناحيه رودک سمرقند متولد شد.

رودکي نخستين سخن سراي فارسي نيست اما نخستين شاعري است که شهرهاي خوب بسيار گفته و شعر فارسي اوليه را کمال بخشيده است.

گروهي از تذکره نويسان به کوري مادرزادي او اشاره کرده اند و برخي معتقدند که بعدها کور شده است.

رودکي در انواع شعر از قصيده و غزل و قطعه و رباعي طبع آزمايي کرده و مثنوي هاي گوناگون ساخته است.

از جمله به گفته فردوسي، کليله و دمنه را به نظم درآورده است:

گزارنده را پيش بنشاندند همه نامه بر رودکي خواندند

نوشته اند که بيش از صد هزار شعر داشته است، متاسفانه از اين همه شعر امروزه اندکي باقيمانده است. رودکي در سال 329 يا 330 ه.ق. در زادگاه خود درگذشت.

اي آنکه غمگني

اي آنکه غمگني و سزاواري

واندر نهان سرشک همي باري

از بهر آن کجا نبرم نامش

ترسم رسدت انده و دشواري

رفت آنکه رفت، و آمد آنک آمد

بود آنچه بود، خيره چه غم داري؟

هموار کرد خواهي گيتي را؟

گيتي ست، کي پذيرد همواري؟

مستي مکن که نشنود او مستي

زاري مکن که نشنود او زاري

شو تا قيامت آيد زاري کن،

کي رفته را به زاري باز آري؟

آزار بيش بيني زين گردون

گر تو به هر بهانه بيازاري

گويي گماشته ست بلايي او

بر هر که تو بر او دل بگماري

ابري پديد ني و کسوفي ني

بگرفت ماه و گشت جهان تاري

فرمان کني يا نکني، ترسم

بر خويشتن ظفر ندهي باري ...

اندر بلاي سخت پديد آرند

فضل و بزرگمردي و سالاري

پند زمانه

زمانه پندي آزادوار داد مرا

زمانه، چون نگري، سر به سر همه پند است

به روز نيک کسان گفت تا تو غم نخوري

بسا کسا که به روز تو آرزومند است

زمانه گفت مرا: خشم خويش دار نگاه

که را زبان نه به بند است، پاي دربند است.

سوک پيري

من موي خويش را نه از آن مي کنم سياه

تا باز نوجوان شوم و نو کنم گناه

چون جامه ها به وقت مصيبت سيه کنند

من موي از مصيبت پيري کنم سياه