سیدحمید خویی در قسمت هفتم درس‌گفتار «عدالت نامه» گفت: هر انسانی نزد پروردگار به عنوان اشرف مخلوقات الهی مورد تکریم است و در منطق قرآن شاخص تفاضل فقط تقوا است؛ «ان اکرمکم عند الله اتقاکم».
عدل و عدالت از بنیادی‌ترین و برجسته‌ترین مفاهیم در منظومه معرفتی دین اسلام است که جایگاهی محوری در تمام ابعاد اعتقادی، فقهی و اخلاقی دارد. عدالت نه تنها به عنوان یک فضیلت اخلاقی والا مورد تأکید است بلکه روح حاکم بر همه تعالیم دینی و اجتماعی شمرده می‌شود.
نگاه حضرت علی(ع) به عنوان مظهر عدل و پیشوای عدالت‌محور، تجلی عینی این مفهوم است. آن حضرت نه تنها در گفتار بلکه در کردار و سیره عملی خود، عدالت را محور حکومت و قوام جامعه می‌دانستند. عدالت در اندیشه علوی صرفاً یک آرمان اخلاقی نیست بلکه ضرورتی است که بقای جامعه انسانی به آن وابسته است از این رو فهم صحیح جایگاه عدالت در منظومه معرفتی اسلام و نقش آن در نظام اعتقادی و اجتماعی، گامی مهم در مسیر اقامه قسط و عدل در جامعه انسانی به شمار می‌رود.
خبرگزاری ایکنا به مناسبت ماه رمضان درس‌گفتاری با عنوان «عدالت نامه» تولید کرده است و سیدحمید خویی، پژوهشگر نهج‌البلاغه در این درس‌گفتار به تبیین جایگاه عدالت در معارف دین و نگاه امیرالمؤمنین(ع) می‌پردازد.
در ادامه فیلم و متن قسمت هفتم این درس‌گفتار با عنوان «شاخص تفاضل در منطق قرآن فقط تقواست» پیش روی شماست.
در مفهوم شناسی عدالت به سومین معنای این واژه یعنی «مساوات» اشاره می‌کنیم؛ امیرالمؤمنین(ع) در فرمایشات خود به کرات کلمه عدل به معنای مساوات اشاره می‌کنند؛ البته باید این توضیح را داد که مساوات همیشه و همه‌جا، همسو و همراه و هم‌معنای با عدل نیست. گاهی لازمه عدالت‌ورزی مساوات و یکسان‌نگری و گاهی مقتضای آن چیز دیگری است به‌طور مثال اگر دو کارگر در شرایط برابر، ساعات کار برابری داشته باشند باید به آنها حقوق مساوی داد و اگر چنین نکنیم ظلم کردیم و به عدالت رفتار نکردیم اما اگر دو تا کارگر یکی سه ساعت و دیگری هشت ساعت کار کند به آنها حقوق مساوی بدهیم این مساوات نه تنها مقتضای عدل نیست بلکه نوعی ظلم و جور هم هست.
شأن انسانی از مواردی است که در موضوع مساوات مورد تأکید امیرالمؤمنین(ع) قرار می‌گیرد که یکی از محورهای نگاه اسلام به انسان است که انسان‌ها صرف نظر از همه اعتبارات ثانویه نظیر رنگ، نژاد و جنسیت، همه ارزش انسانی برابری دارند. هر انسانی نزد پروردگار به عنوان اشرف مخلوقات الهی مورد تکریم است و در منطق قرآن شاخص تفاضل فقط تقوا است «ان اکرمکم عند الله اتقاکم» و این یکی از محورهایی بود که پیغمبر خدا(ص) برای جا انداختنش رنج فراوانی کشید تا این نگاه را از ذهن جامعه جاهلی پاک کند که عرب، نسبت به عجم هیچ برتری‌ای ندارد؛ قریش، نسبت به غیر قریشی هیچ برتری ندارد؛ مرد، هیچ برتری جنسیتی نسبت به زن ندارد و سفید، نسبت به سیاه برتری ندارد.
همه مردم به مقتضای عدالت، در برابر قانون در جایگاه و شرایط برابر قرار دارند که این یکی از نکات مورد تأکید امیرالمؤمنین(ع) در موضوع عدالت است که همه مردم در موضوع بهره‌برداری از اموال عمومی در شرایط برابر قرار دارند.
واقعیت این است که بزرگ‌ترین چالشی که امیرالمؤمنین(ع) در دوران حکومت خود با آن مواجه شد و او را به شدت درگیر کرد؛ ویژه خواری‌ها و رانت‌هایی بود که بعضی در دوران خلافت خلیفه دوم و سوم از آن برخوردار شدند و امیرالمؤمنین(ع) در اولین روزی که به حکومت رسید فرمودند این پول‌هایی که عثمان از بیت‌المال مسلمین به دیگران حاتم بخشی کرده است اگر صرف ازدواج با زنان و خرید کنیزان شده باشد؛ آن ازدواج‌ها را باطل می‌کنم و آن کنیزها را آزاد می‌کنم و پول‌ها رو به بیت‌المال برمی‌گردانم و نطفه جنگ جمل در همین جا بسته شد؛ چون طلحه و زبیر فهمیدند که پول‌های فراوانی که بابت حق و سکوت از خلیفه دوم و سوم دریافته بودند؛ همه را باید به بیت‌المال بازگردانند. آنها به بهانه حج عمره، مدینه را ترک کردند و رفتند تا تدارک جنگ جمل را ببینند و شرایط را فراهم کنند.
مردم از نظر شأن انسانی و برخورداری از بیت‌المال و حقوق اجتماعی کاملاً برابر هستند و هیچکس بر هیچکس حتی مجاهد فی سبیل‌الله نیز همینگونه است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید مجاهد فی سبیل‌الله در پیشگاه حضرت پروردگار شأن خاصی دارد و باید اجرش را از خداوند دریافت کند و ما در تمام قرآن جایی را پیدا نمی‌کنیم که خداوند شأن مادی یا امتیاز مادی معینی برای جهاد فی سبیل‌الله معین کرده باشد؛ هر آنچه که خداوند به عنوان پاداش جهاد معرفی کرده مربوط به سرای آخرت است؛ زیرا اصلاً شأن جهاد فی سبیل‌الله اجل از این است که با معیار مادی ارزش گذاری و پاداش دهی شود.
امیرالمؤمنین(ع) در آغاز حکومت خود فرمودند که مجاهدین فی سبیل‌الله و پیشتازان اسلام باید حق خود را از خدا بگیرند اما سهم کسی که یک ساعت قبل مسلمان شده و کسی که از اول بعثت مسلمان شده است از بیت‌المال یکسان است و همین موضوع چالش عظیمی را برای امیرالمؤمنین(ع) ایجاد کرد.