محمدعلی انصاری گفت: اسماء و صفات قرآن راه‌های انس و نفوذ به حضرت قرآن هستند و قرآن به این شيوه، دريچه‌های خود را به روی انسان‌ها می‌گشايد.

محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم و صاحب تفسیر مشکاةبه گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز، ۲۴ فروردین ماه، با موضوع «راه‌های ارتباط با قرآن» برگزار شد، اظهار کرد: خداوند، اسماء و صفات خود را مجاری تقرب و نزديكی انسان‌ها به حضرتش قرار داده است و در این‌باره در آیه ۱۸۰ سوره «اعراف» فرموده است: «وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا ۖ وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ ۚ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ و نام‌هاى نيكو به خدا اختصاص دارد، پس او را با آنها بخوانيد و كسانى را كه در مورد نام‌هاى او به كژى مى‌گرايند رها كنيد. زودا كه به سزاى‌ آنچه انجام مى‌دادند، كيفر خواهند يافت.»

وی ادامه داد: علمای اخلاق نيز در ابتدای كتاب‌های اخلاق آورده‌اند: «تَخَلَّقُوا بِأَخْلَاقِ اللهِ؛ به اخلاق خداوند متخلق شويد». اين تخلق که از طريق آشنايی با اسماء و صفات الهی حاصل می‌شود، بالاترين نقطه كمال است و به عبارت ديگر، بالاترين كمال متصور برای انسان، اتصاف به همين صفات الهی است. اينچنين مشخصه‌ای درباره كلام خداوند نيز صادق است، يعنی اسماء و صفات قرآن راه‌های انس و نفوذ به حضرت قرآن هستند و قرآن بدين شيوه، دريچه‌های خود را به روی انسان‌ها می‌گشايد. البته بايد توجه داشت که ارتباط با حضرت باری‌تعالی دوسويه است و خداوند زمانی رحمت، غفران و عنايات خود را متوجه انسان می‌كند كه از اين سو نيز توجهی صورت بپذيرد. اين قاعده تعامل در آيات مختلفی از قرآن خاطرنشان شده است و خداوند در آیه ۱۵۲ سوره «بقره» فرموده است: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ؛ پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و سپاس مرا به‌جاى آريد و ناسپاسى‌ام نكنيد.»

انصاری بیان کرد: درباره كلام الهی نيز چنين است. هر مقداری كه انسان در وادی قرآن سعی و تلاش كند، قرآن نيز به او نزديكتر می‌شود و سايه رحمتش را بر سر وی می‌افكند و دريچه‌های هدايت را بر قلب و جانش می‌گشايد. انسان با قرآن، چهار نوع رابطه را می‌تواند برقرار کند که شامل قرائت، تلاوت، تدبر و تحفظ می‌شود. اين موارد راه‌های انس با قرآن هستند و البته هر يک آداب و قواعد خاصی دارند كه با رعايت آنها، لذت انس با قرآن در ذره‌ ذره وجود انسان فزون‌تر می‌‌شود.

صاحب تفسیر مشکاة در خصوص اولین رابطه انسان با قرآن یعنی قرائت، گفت: همان‌طور كه گفته شد، اولين ارتباط، خواندن اين كتاب مستطاب است. خداوند در قسمتی از آیه ۲۰ سوره «مزمل» فرموده است: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ؛ پس هرچه از قرآن ميسر می‌شود، بخوانيد.» آداب قرائت شامل ۶ نكته است که اولین نکته رعايت آداب ظاهری است كه اعمال طهارت (وضو يا غسل)؛ تواضع در نشستن؛ رعايت سكوت و آرامش را در برمی‌گیرد. لذا باید توجه داشت که قرآن صرفاً يک نوشته و كتاب نيست؛ بلكه حی و زنده است و برخورد ما با آن بايد پويا و شاداب باشد، بنابراین رعايت آداب ظاهری برخورد با قرآن در تعامل بانشاط با اين كتاب نورانی بسيار مؤثر است.

وی در خصوص آداب قرائت، ادامه داد: دومین نکته ادب شروع و ختم دقيق است. امام سجاد(ع) می‌فرمايد: هنگام خواندن قرآن، «اَلْحَالُّ الْمُرْتَحِلّ» باشید؛ يعنی خواندن را از يک سوره قرآن شروع کرده و پس از خواندن سوره‌های ديگر به همان سوره ختم كنيد. اين شيوه خواندن به تعبير عاميانه «دوركردن» قرآن است. همچنین، قراردادن مقدار مشخص برای قرائت در هر روز، سومین نکته است که در حديثی از امام صادق(ع) توصيه شده است که در هر روز پنجاه آيه از قرآن قرائت شود. چهارمین نکته، رعايت شيوه و آهنگ قرائت است؛ البته قرآن بر «ترتيل» در قرائت تأكيد دارد و خداوند در آیه ۴ سوره «مزمل» فرموده است: «أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا؛ یا [مقداری] بر نصف بیفزا، و قرآن را شمرده و روشن و با تأمل و دقت بخوان و علاوه بر اینها پنجمین مورد، قرائت قرآن از روی مصحف است.

انصاری در خصوص تلاوت افزود: پس از قرائت قرآن، نوبت به تلاوت آن می‌رسد، تلاوت از ريشة «تِلْو» به معنای چسبيدگی و اتصال و پيوستگی است. تلاوت با قرائت تفاوت دارد زیرا به هر خواندنی قرائت می‌گويند؛ اما تلاوت به نوع خاصی از خواندن اطلاق می‌شود و به بيان ديگر، تلاوت اخص از قرائت است و به همين دليل تأکيد بيشتری بر آن می‌شود و خداوند در آیه ۱۲۱ سوره «بقره» فرموده است: «اَلَّذینَ آتَیْناهُمُ الْكِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ؛ كسانى كه كتاب [آسمانى‏] به آنان داده‏ايم، [و] آن را چنان كه بايد مي‌خوانند، ايشان‌اند كه بدان ايمان می‌آورند و [اما] كسانى‌كه بدان كفر می‌ورزند، پس همان‌ها  زيانكاران‌اند.» بنابراین لازم به ذکر است که تلاوت خواندنی است كه به دنبال آن و پيوسته با آن، حركت در انسان ايجاد شده و احساس مسئوليت به وجود می‌آید.

این مفسر قرآن اظهار کرد: در رابطه با تلاوت قرآن نيز رعايت نکاتی لازم و ضروری است كه به بعضی از آنها اشاره می‌کنيم. اولين نکته «تعظيم مخاطب» است، يعنی وقتی که قرآن را باز می‌كنيم و پيش چشم خويش می‌گذاريم، بدانيم كه اين كلام، كلام چه كسی است و سخن چه كسی را می‌خوانيم. بنابراین بايد بدانيم كه در محضر چه كلامی نشسته‌ايم و چگونه بايد ادب تعظيم مخاطب را به‌جا آوريم. دومين نکته «حضور قلب» است، گاه وقتی به نماز می‌ايستيم، مشكلات شخصی، اجتماعی و خانوادگی را به‌ياد می‌آوريم. چنين نمازی بر طبق فتوای فقيهان مُجزی و كافی است و نياز به تكرار و قضا ندارد و تمام اجزای آن به‌درستی انجام شده است. اما حقيقت آن است كه فقط درحد اسقاط تكليف ثمر دارد. اگر کسی بخواهد كه نماز معراج او باشد و اثر مطلوبی در او ايجاد كند، بايد حضور قلب داشته و به معانی نماز توجه داشته باشد و ارتباط روحی و معنوی با نماز برقرار کند. نکته بعدی تلاش برای «فهم كلام الهی» و «درک معانی قرآن» است، زیرا تلاوت‌کننده قرآن بايد بداند كلامی كه می‌خواند چه معنايی دارد و چه اثر و نتيجه‌ای در روح و جان او می‌گذارد.

وی در خصوص تدبر، تصریح کرد: بعد از آنكه انسان از قرائت به تلاوت صعود کرد، نوبت به مقام تدبر می‌‌رسد، خداوند در آیه ۳ سوره «ص»، فرموده است: «كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیكَ مُبَارَكٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَكَّرَ أُولُو الْأََلْبَابِ؛ کتاب مبارکی بر تو فرو فرستاديم تا در آيات آن ژرف بينديشند و خردمندان متذکر شوند.» قاری قرآن در مقام تدبر می‌خواهد كه به حقايق درونی قرآن وارد شود و مطالب آن را بفهمد و لذت انس مفهومی و معنايی را با كلام خداوند دريابد.

انصاری ادامه داد: تدبر از ريشه «دَبْر» می‌آيد و به معنای نگريستن و تأمل کردن در پايان چيزی است. اين نوع نگريستن، مرتبه‌ای از ژرف‌نگری به محتوای يک سخن و پی‌بردن به اهداف و پيامدهای‌مطالب آن است. تدبر در قرآن موجب می‌شود که انسان دريابد كه قرآن او را به کجا می‌خواند و چه فردایی برای او ترسيم می‌کند، يا اينکه نظام فردی و اجتماعی که قرآن برای انسان می‌پسندد چيست و ارتباطات چهارگانه انسان با خدا، انسان با خويشتن، انسان با انسان و انسان با طبيعت چگونه است.

صاحب تفسیر مشکاة گفت: تدبری که قرآن مطرح می‌کند کار چشم و گوش و نظر به خطوط قرآن و شنيدن آوای قرائت آن نيست؛ بلكه کار قلب و روح آدمی است و دليل روی‌گردانی عده‌ای از انسان‌ها از تدبر در قرآن نيز مسدود بودن قلب آنها از فهم و درک است. خداوند در آیه ۲۴ سوره «محمد» فرموده است: «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها؛ آيا در آيات قرآن ژرف نمى‌‏انديشند؟ يا [مگر] بر دل‌هايشان قفل‌هايى نهاده شده است؟» بنابراين اگر دريچه‌های جان را به روی قرآن باز کنيم و مدبرانه به آن نظر بيفكنيم، حقايق والايی از آن دريافت می‌کنيم.

وی در خصوص «تحفظ» تشریح کرد: بعد از قرائت و تلاوت و تدبر در قرآن، به بالاترين مرحله انس با قرآن يعنی «تحفظ» بر آن می‌رسيم. اهل معرفت آنگاه كه به اين مقام می‌رسند، حالت خوشی در وجودشان ايجاد می‌‌شود و به كمال انس دست می‌يابند. بنابراين «قرائت»، «تلاوت»، «تدبر» و «تحفظ» راه‌های انس با قرآن هستند و می‌توانند راهگشای ورود انسان به سرزمين وحی الهی و سخن خداوندی باشد.