فهم حقایق باطنی قرآن بدون طهارت نفس و رذایل و آلودگی‏های نفسانی امکان‏پذیر نیست؛ لیکن راه تحصیل طهارت - که علت وصول به حقایق قرآنی است - برای همه باز است.

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-سید محمود جوادی: قرآن کریم که یکی از معجزات الهی پیامبر اسلام (ص) به شمار می رود همواره میان مسلمانان و خداباوران و حتی خداناباوران مورد بحث قرار داشته و دارد. این کتاب آسمانی که به لطف پروردگار قرنها از لوث تحریف در امان مانده، اعجاز بی نظیری است که محققان، مفسران قرآن و کارشناسان این کتاب آسمانی و قرآن پژوهان هر روز پی به نکاتی تازه از آن می برند که منحصر بفرد و شگفت انگیز است.

نقل است علامه طباطبایی (ره) مفسر المیزان در جایی اینگونه بیان کرده است که «تفسیر قرآن باید هر دو سال یکبار تجدید شود. چرا که به دلیل تحول و تطور در علوم و زبان، و همچنین نیازهای جدیدتری که به وجود می آید، قرآن باید به روز تفسیر شود».

خداوند متعال در آیه ۷۹ سوره واقعه درباره کسانی که شایستگی تفسیر قرآن را دارند می فرماید: « لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ». البته برای این آیه شریفه دو معنا بیان شده است؛ یکی عدم جواز مسّ ظاهر آیات قرآن، مگر با طهارت ظاهری، و دیگری نرسیدن به حقیقت معارف قرآن، مگر با طهارت باطنی.

برای تشریح ساده معنای دوم یعنی رسیدن به حقیقت معارف قرآن با طهارت باطنی، از آیه ۴۱ سوره صاد کمک می گیریم تا واژه «مسنی» را بهتر درک کنیم. خداوند در این آیه شریفه می فرماید:«وَاذْکُرْ عَبْدَنَا أَیُّوبَ إِذْ نَادَی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ»؛ و به خاطر بیاور بنده ما ایوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است. در اینجا مس به معنای لمس کردن نیست بلکه تلاش شیطان برای نفوذ به درون و متزلزل کردن ایمان است. موضوع درون در اینجا مراد اصلی است، لذا در این دو آیه «مس» به معنای لمس کردن و دست زدن نیست بلکه دسترسی به درون است.

حال به آیه ۷۹ سوره واقعه برمی گردیم که می فرماید: «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ». در اینجا باید با استفاده از دیگر آیات قرآن مصداق مطهرون را پیدا کنیم تا بتوانیم این آیه را رمزگشایی کنیم. خداوند در آیه ۳۳ سوره احزاب درباره ویژگی اهل بیت پیامبر (ص) می فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»؛ خداوند فقط می‏خواهد پلیدی و گناه رااز شما اهل ‏بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. با توجه به این آیه - که به آیه تطهیر معروف است - می توانیم برداشت صحیح تری از آیه شریفه «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ » داشته باشیم و آن اینکه تنها اهل بیت پیامبر (ص) هستند که شایستگی لازم را برای شناخت حقیقت و معارف این کتاب آسمانی دارا هستند.

البته این آیه باب تفسیر قرآن را به طور مطلق بر روی مفسرین و قرآن پژوهان نمی بنند بلکه خداوند تنها می خواهد با قید «لا» ناهیه در آغاز آیه، راه را بر سوء استفاده کنندگان ببندد این درحالی است که اگر می خواست دانش تفسیر قرآن را تنها در انحصار اهل بیت پیامبر (ص) باشد، در ابتدای آیه از قید مطلق نفی یعنی «لن» (نافیه) استفاده می کرد تا قرآن پژوهان و مفسرین هم به خود اجازه ورود به این مسئله ندهند.

این از ویژگی‏های قرآن مجید است که مفهوم آیات آن، دارای چندین لایه است و به هر مقدار تأمل و تدبر بیشتر شود، مفاهیم ژرف‏تر به دست می‏آید. بنابراین قرآن مجید برای همه مردمان قابل استفاده است. برخی از نگاه به کلمات آن و تلاوت آهنگین آن لذت می‏برند و گروهی از ترجمه آن و برخی از تفسیر و برخی از لطایف و حقایق قرآن بهره می‏برند.

نزدیک شدن به معارف قرآن و برداشت صحیح از متن این کتاب آسمانی نیازمند طهارت درونی است که هرچه درجه این طهارت بالاتر باشد، شناخت درست تری از حقایق قرآن به همراه خواهد داشت. بنابر این مفسرینی که به موضوع تفسیر قرآن ورود می کنند، برداشت آنها از این کتاب آسمانی به میزان معرفت و طهارت درونی آنهاست، به همین دلیل است که هرچه در تفسیر قرآن از احادیث و روایات منسوب به اهل بیت علیهم السلام استفاده شود، نتیجه تفسیر به حقیقت نزدیکتر و معقول تر است.

خداوند در بخش پایانی آیه ۲۲۲ سوره بقره می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»؛ خداوند توبه‏ کاران و پاکیزگان را دوست می دارد. گرچه این آیه اشاره ای به طهارت جسم دارد اما همین طهارت جسم از طهارت باطن سرچشمه می گیرد و هرچه تاکید فرد بر طهارت ظاهر و باطنش بیشتر شود، نزد خدا محبوبتر می شود. گرچه این افراد و کسانی که به طهارت خویش همواره اهمیت می دهند در مرتبه و درجه پایینی نسبت به «مطهّرون» قرار دارند اما این طهارت کلید و شایستگی دستیابی آنها به مفاهیم قرآن و لایه های ژرف این کتاب آسمانی است.

خداوند همچنین در آیه ۷ سوره آل عمران در باره تفسیر و تاویل آیات قرآن می فرماید: « وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ  وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»؛ تاویلش را جز خدا و ریشه‏ داران در دانش کسی نمی‏ داند. یعنی یکی از شرایط دیگر تفسیر این کتاب آسمانی داشتن تمکن علمی لازم است. بنابر این علاوه بر داشتن طهارت جسمی و باطنی، داشتن ظرفیت علمی لازم از مسلمّات و بدیهیات ورود به مقوله تفسیر قرآن به شمار می آید.

براساس این معنا رابطه طهارت و حس رابطه علّی و معلولی است؛ یعنی فهم حقایق باطنی قرآن بدون طهارت نفس و رذایل و آلودگی‏های نفسانی امکان‏پذیر نیست؛ لیکن راه تحصیل طهارت - که علت وصول به حقایق قرآنی است - برای همه باز است؛ یعنی، همان طور که افراد می‏تواند با وضو به مس ظاهری قرآن دست یابند، با طهارت دل نیز می‏توانند به مس باطنی قرآن راه یابند.

در پایان باید گفت داشتن همزمان علم و طهارت لازم می تواند فرد را شایسته کسب معرفت و درک حقایق بیشتر از قرآن کند و با استعانت از خداوند، حضرت رسول (ص) و اهل بیت ایشان او  می تواند وارد عالم بی کرانی از نور و حقیقت شود و به اسراری دست یابد که می تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش ها و نیازهای امروز ما باشد.