قتل عبدالله بن زبير در مكه در سال 73 هجري قمري

عبدالله بن زبير، يكي از مخالفان حكومت يزيد بن معاويه بود، كه در اواخر رجب سال 60 هجري قمري به خاطر امتناع از بيعت با عامل يزيد بن معاويه در مدينه منوره، از اين شهر گريخت و به مكه پناهنده شد.

در آن هنگام امام حسين(ع) نيز بر ضد يزيد قيام كرده و به مكه معظمه مهاجرت كرده بود و پس از دعوت كوفيان، جهت بر عهده گرفتن رهبري قيام مردمي اهالي كوفه، به سوي عراق رهسپار گرديده بود.

با وجود شخصيت ممتاز امام حسين(ع) و علني شدن قيام وي بر ضد دستگاه جائرانه بني اميه، مكاني براي خودنمايي و شخصيت سازي عبدالله بن زبير باقي نبود. وليكن پس از شهادت امام حسين(ع) و فراگير شدن نفرت عمومي نسبت به يزيد و دستگاه بني اميه، فرصتي براي عبدالله بن زبير به وجود آمد، تا از اين وضعيت به نفع خويش سود برد.

وي در آخرين سال عمر يزيد بن معاويه بر ضد وي، در مكه قيام كرد و در برابر هجوم سپاهيان شام ايستادگي و از ورود آنان به مكه معظمه جلوگيري نمود و اين شهر مقدس را در تصرف خويش درآورد. پس از هلاكت يزيد بن معاويه در سال 64 هجري قمري و جانشيني فرزندش معاويه، موقعيت عبدالله بن زبير مستحكم تر گرديد. اما پس از مرگ معاويه دوم و درهم ريختگي دستگاه بني اميه، فرصتي استثنايي براي عبدالله بن زبير به وجود آمد و بسياري از شهرها و مناطق اسلامي را در تصرف خويش در آورد و حتي نزديك بود كه شام را نيز متصرف شود.

اما مروان بن حكم، با همكاري عبيدالله بن زياد و ساير امويان و بازماندگان حكومت يزيد در شام به حكومت رسيد و مدت كوتاهي خلافت نمود و پس از مرگ او فرزندش عبدالملك به حكومت رسيد. با آغاز خلافت عبدالملك، جان تازه اي به كالبد متعفن امويان دميده شد و او اقتدار آنان را دوباره به شاميان برگردانيد. از آن زمان نبرد متعدد ميان سپاهيان اموي و سپاهيان عبدالله بن زبير آغاز شد. وليكن به تدريج، سپاهيان شام صحنه را بر سپاهيان عبدالله بن زبير تنگ كرده و شهرها را يكي پس از ديگري از تصرف آنان بيرون آوردند و آنان را به سوي مكه معظمه، وادار به عقب نشيني كردند و تنها اين شهر را براي عبدالله بن زبير باقي گذاشتند.

سرانجام در ذي قعده سال 72 قمري سپاهيان اموي به فرماندهي حجاج بن يوسف ثقفي به مكه نيز هجوم آورده و اين شهر مقدس را در محاصره خويش درآوردند ولي با مقاومت سرسختانه پيروان عبدالله بن زبير روبرو گرديدند.

حجاج بن يوسف، با كار گذاشتن پنج دستگاه بزرگ منجنيق شهر مكه را سنگ باران كرد و حتي بسته هاي نفتي را به همراه سنگ ها در ميان خانه هاي اهالي مكه مي انداخت و آتش سوزي هاي متعدد و خرابي هاي زيادي به وجود آورد و در نتيجه، تعداد زيادي از مردم كشته و زخمي شدند. مردم اين شهر از هر جهت در محاصره و تنگنا و از جهت بهداشتي، اقتصادي و رواني در وضعيت بسيار سختي قرار گرفتند.

محاصره شهر مكه و سنگباران آن به مدت شش ماه و نيم ادامه يافت. خانه خدا (كعبه معظمه) و مسجد الحرام نيز از آسيب اين هجوم وحشيانه در امان نماندند.

در اين مدت، اكثر اهالي مكه از شهر خارج شده و تسليم شاميان گرديدند و تنها پيروان عبدالله بن زبير مقاومت مي كردند. آنان نيز روز به روز كمتر شده و تنها عده اندكي با عبدالله بن زبير در داخل مسجدالحرام مقاومت كرده و سرسختي نشان مي دادند. تا اين كه در روز هفدهم جمادي الاولیي، سال 73 قمري، سنگي به نزديكي عبدالله بن زبير فرود آمد و تركش هاي آن، عبدالله بن زبير را فراگرفت و او را به هلاكت رسانيد.

پس از هلاكت وي، سپاهيان حجاج وارد مكه معظمه و مسجدالحرام شده و حرمت اين مكان مقدس را نگه نداشتند و در داخل مسجدالحرام، خون ريزي بزرگي به راه انداختند و سر عبدالله بن زبير و تعدادي از ياران وي را از بدن جدا كرده و براي عبدالملك بن مروان در شام فرستادند و بدين سان به حكومت هشت ساله زبيريان پايان بخشيدند.