جنگ جمل در حوالي بصره در سال 36 هجري قمري 

اميرمؤمنان، علي بن ابي طالب(ع) پس از پذيرش خلافت اسلامي و بر عهده گرفتن حكومت مسلمانان، با فتنه ها و دشمني هاي گوناگون مخالفان اهل بيت(ع) روبرو گرديد و ناخواسته، متحمل چند نبرد سرنوشت ساز شد.

نخستين و مهم ترين فتنه مخالفان آن حضرت، غائله اصحاب جمل بود، كه به جنگ بزرگ "جمل" منجر گرديد.

ماجراي اين غائله اسف بار از اين قرار بود: عائشه بنت ابي بكر، همسر رسول خدا(ص) كه از مخالفان عثمان بن عفان و از محركان اصلي انقلابيون مسلمان بر ضد خليفه وقت بود، پس از قتل وي و انتخاب حضرت علي(ع)، فتنه انگيزي خويش را ادامه داد و به بهانه واهي خون خواهي عثمان مقتول، در مكه معظمه اقامت گزيد و مخالفان خلافت عدالت پرور حضرت علي(ع) را به دور خويش گرد آورد. در اين راستا، برخي از سران بني اميه و وابستگان عثمان مقتول از مدينه به مكه عزيمت كردند. هم چنين استانداران و عاملان عثمان كه از سوي امام علي بن ابي طالب(ع) عزل شده بودند، با اعوان و انصار و دارايي هاي خويش به سوي مكه رهسپار گرديدند. اسامي افرادي چون عبدالله بن عامر از بصره و يعلي بن منيه از يمن، برجسته تر از سايرين بود.

پس از مدتي، طلحة بن عبيدالله و زبير بن عوام، دو تن از صحابه معروف رسول خدا(ص) به همراه خانواده و بستگان خويش عازم مكه شده و به اصحاب جمل پيوستند. با اجتماع برخي از صاحب نفوذان و محركان توطئه گر به دور عائشه، اجتماع بزرگي از مخالفان حضرت علي(ع) در مكه به وجود آمد.

گرچه همسران پيامبر اسلام(ص) در آن ايام، همگي در مكه معظمه به سر مي بردند، ولي هيچ كدام از آنان، با عائشه همراهي نكرده و مخالفان حضرت علي(ع) را ياري ننمودند.

امّ سلمه(رض) همسر ديگر رسول خدا(ص) هنگامي كه زياده روي هاي عائشه را مشاهده كرد، به وي فرمود: اي دختر ابي بكر! من در شگفتم كه تو از عثمان مقتول، خون خواهي كني. تو همان نبودي كه مردم را بر كشتن او تحريك مي كردي و او را پير كفتار مي خواندي؟ تو را چه كار با خون خواهي عثمان؟ او مردي از بني مناف بود و تو از بني تميم، ميان شما رابطه خويشاوندي نيست و در حال حيات او، ميانتان موافقتي نبود. اكنون چه غلو و زياده روي است كه در پيش گرفته و بر ضديت علي بن ابي طالب(ع) كه پسر عم رسول خدا(ص) است بيرون مي آيي و خلافت او را نمي پسندي؟ در حالي كه جمله مهاجر و انصار با او بيعت كرده و بر خلافت و امامتش راضي شدند و با رغبت و ميل خود، به پيروي و ياري او همت نمودند و همگان بر امامت او متفق شدند. فضل و فضيلتي كه در او است، تو آن ها نيكو مي شناسي.

به هر روي، از ميان همسران رسول خدا(ص) تنها عائشه با مخالفان حضرت علي(ع) همراه شد و سركردگي آنان را بر عهده گرفت و به همراه سه هزار و به نقلي چهار هزار تن از شورش گران، از مكه معظمه رهسپار بصره شد.

پس از خروج آنان از مكه، امّ سلمه(رض) همسر رسول خدا(ص) و امّ فضل همسر عباس بن عبدالمطلب، هر كدام نامه اي جداگانه براي حضرت علي(ع) در مدينه ارسال كرده و وي را از آشوب گري اصحاب جمل باخبر نمودند.

اصحاب جمل، بر بصره هجوم آورده و پس از جنگ و گريز با سپاهيان عثمان بن حنيف انصاري، عامل حضرت علي(ع) در بصره و كشتن تعداد زيادي از مدافعان شهر، آن را به اشغال خود در آوردند و بيت المال بصره را تصرف و عامل علي(ع) را شكنجه و آزار كردند و پس از مدتي، وي را رها نمودند.

حضرت علي(ع) پس از آگاهي از فتنه جويي اصحاب جمل، با سپاهي از مهاجر و انصار از مدينه منوره خارج و به سوي جنوب عراق، رهسپار گرديد. ياران و دوستداران آن حضرت پس از خبردار شدن از عزم وي در نبرد با اصحاب جمل، به تكاپو افتاده و از ساير مناطق اسلامي، از جمله مكه معظمه، كوفه و مصر به حركت در آمده و خود را به سپاه عدالت جوي آن حضرت رسانيدند.

سرانجام دو سپاه در حوالي بصره، در مكاني به نام "رابوقه" در برابر يك ديگر قرار گرفتند. تعداد اصحاب جمل، سي هزار و تعداد سپاهيان حضرت علي(ع) در حدود بيست هزار تن بود.

در سپاه جمل، غير از عائشه كه رهبري شورش گران را بر عهده داشت، افرادي چون طلحة بن عبيدالله، زبير بن عوام، عبدالله بن زبير، محمد بن طلحه، مروان بن حكم، عبدالرحمن بن عتاب، هلال بن وكيع، عبدالرحمن بن حارث، عبدالله بن عامر، حاتم بن بكير، عمر بن طلحه و مجاشع بن مسعود فرماندهي لشكرها و دسته را بر عهده داشته و در ميدان جنگ، نقش آفريني مي كردند.

در سپاه حضرت علي(ع) نيز افرادي چون امام حسن مجتبي(ع)، امام حسين(ع)، محمد بن حنفيه، عمار بن ياسر، عبدالله بن عباس، مالك بن اشتر نخعي، عبدالله بن جعفر، خزيمة بن ثابت، ابوايوب انصاري، ابوقتادة، زيد بن صوحان، شريح بن هاني، سعيد بن قيس، رفاعة بن شداد، محمد بن ابي بكر، عدي بن حاتم، زياد بن كعب، حجر بن عدي، عمرو بن حمق، مجندب بن زهير، مخنف بن سليم و صعصعه بن صوحان، فرماندهي لشكرها و بخش هاي مختلف سپاه آن حضرت را بر عهده داشته و در برپايي پرچم عدالت پرور علوي، دلاوري هاي عظيمي به عمل آوردند.

با اين كه حضرت علي(ع) تلاش زيادي به عمل آورد كه ميان طرفين، درگيري نظامي به وجود نيايد و غائله با مصالحه به پايان آيد، ولي فتنه انگيزان طرف مقابل به هيچ روي حاضر به مصالحه نبودند و سرانجام در روز دهم جمادي الاولیي سال 36 قمري، دو سپاه در برابر يك ديگر صف آرايي كرده و با هم درگير شدند.

جنگ سخت و سنگيني به وقوع پيوست و به مدت دو روز ادامه يافت، ولي سرانجام با شكست محتوم اصحاب جمل به پايان رسيد.

برخي از فتنه انگيزان اصلي مانند طلحة بن عبيدالله در ميدان جنگ و برخي ديگر مانند زبير بن عوام در بيرون صحنه نبرد كشته شدند و بسياري نيز اسير گرديدند.

حضرت علي(ع) پس از پيروزي كامل بر اصحاب جمل و آزادسازي شهر بصره، اسيران را آزاد و از تعقيب فراريان جلوگيري نمود و عائشه را به همراه جماعتي از زنان بصره كه لباس مردان پوشيده بودند، به مدينه برگردانيد.

در اين واقعه بزرگ، از اصحاب جمل تعداد نه هزار و به روايتي سيزده هزار و به روايتي ديگر بيست هزار تن و از اصحاب علي(ع) تعداد هزار و هفتصد و به روايتي پنج هزار نفر كشته شدند.