دكتر مهشيد چايچي: محققان به تازگي به ارتباط بين تغذيه و بروز آلزايمر پي‌برده‌اند آنها متوجه شده‌اند كساني كه بيشتر عمرشان غذاهاي داراي بتاكاروتن مثل هويج مي‌خورند، دچار زوال عقل و حافظه نمي‌شوند فكر مي‌كنيد چرا در پيري، بينايي افراد كم مي‌شود؟ ماكولا يك ناحيه كوچك در شبكيه است كه با بالا رفتن سن تخريب شده و باعث مشكلات بينايي در افراد مسن مي‌شود. اين مشكل علت يا درمان مشخصي ندارد، اما پزشكان بر پيشگيري از آن تأكيد دارند. محققان متوجه شده‌اند اين مشكل در كساني كه رژيم غذايي شان بتاكاروتن كمتري دارد، بيشتر است. در سال 1994 جوانا سدون وهمكارانش در دانشگاه پزشكي هاروارد، با دادن سبزيجات غني از كاروتنوئيد‌ها (بتاكاروتن، لوتئين وزيگزانتين) به 356 بيمار مبتلا به تخريب ماكولا و مقايسه اثر آن با 520 بيمار ديگر، متوجه شدند كساني كه 2تا 4 بار در هفته سبزيجات مورد نظر را خورده بودند نصف كساني كه يك بار در ماه از اين سبزيجات استفاده كرده بودند گرفتار شدند. بتا كاروتن در هويج، فلفل قرمز، زردآلو، كدوتنبل و ميوه‌هاي نارنجي و سبزيجاتي چون كلم بروكلي،اسفناج و... هم وجود دارد. حالا ديديد مادرتان راست مي‌گفت!  بتا كاروتن، سپر بلاي حافظه  محققان معتقدند اگر بتا كاروتن سال‌ها در رژيم غذايي روزانه افراد وجود داشته باشد مي‌تواند آنها را در برابر زوال حافظه، قواي فكر و مهارت‌هاي آموزشي، كه به‌دنبال آن معمولا آلزايمر خواهد آمد، حفظ كند. اين بررسي كه در مجله آرشيو طب داخلي منتشر شده، به اثر حفاظتي بتا كاروتن در برابر زوال قواي شناختي در مردان سالمي كه حدود 18 سال از اين ماده استفاده كرده‌اند، اشاره دارد، نه كساني كه تنها نيمي از سال اين مكمل غذايي را مصرف كرده‌اند.  يافته‌ها نشان داده ممكن است بتاكاروتن سلاح مهمي دربرابر مشكلات حافظه- كه پيشگويي‌كننده آلزايمر و ساير اشكال دمانس( زوال عقل) است- باشد. تخريب طولاني مدت سلول‌ها در اثر استرس اكسيداتيو يكي از عوامل مهم در كاهش قواي شناختي است. بتا كاروتن يك ماده آنتي اكسيدان است كه از نابودي سلولها در اثر مولكول‌هاي ناپايداري به نام راديكال آزاد جلوگيري مي‌كند. اين مواد مضر وقتي توليد مي‌شوند كه بدن غذا را به انرژي تبديل مي‌كند. متخصصان معتقدند آنتي اكسيدان‌ها مي‌توانند انسان را در برابر سرطان‌ها، بيماري قلبي و ساير بيماري‌هاي مزمن نيز حفظ كنند. هنوز هم از هويج وبقيه سبزيجات خوشتان نمي‌آيد؟  شواهد زيادي وجود دارد كه نشان مي‌دهد تخريب اكسيداتيو به مغز هم آسب مي‌رساند و اين ممكن است يكي از عوامل شروع زوال حافظه باشد. البته مصرف بتاكاروتن ممكن است ضررهايي براي بعضي افراد داشته باشد؛ مثلا در افراد سيگاري اين ماده خطر سرطان ريه را زياد مي‌كند. بنابراين در مصرف مكمل آن زياده‌روي نكنيد.  محققان در اين تحقيق، به 4052 مرد به مدت 18 سال 50 ميلي‌گرم بتاكاروتن و به گروه ديگر كه 1904 نفر بودند حدود يك سال همان مقدار بتاكاروتن دادند و مشاهده كردند كه نمرات گروه اول در تست‌هاي شناختي به‌خصوص حافظه كلامي بسيار بهتر از گروهي بود كه دارونما مصرف كرده‌بودند. اما در گروه دوم كه مدت كوتاه‌تري بتاكاروتن خورده بودند، نتايج تست‌هاي فوق تفاوت زيادي با گروه دارونما نداشت.  دكتر كريستين يافه از دانشگاه كاليفرنيا در سانفرانسيسكو معتقد است مطالعاتي كه درباره آنتي اكسيدان‌ها وقواي شناختي انجام شده نتايج متفاوتي را نشان داده و به همين علت براي پزشكان دليل متقاعد كننده‌اي وجود ندارد كه مصرف اين مكمل‌ها را در افراد طبيعي يا كساني كه مشكل خفيف قواي شناختي دارند توصيه كنند.  درمطالعه ديگري كه ارتباط بين تغذيه و زوال عقل را بررسي مي‌كرد، محققان فرانسوي در مجله عصب شناسي چنين نوشتند كه در بررسي 8085 زن ومرد بالاي 65 سال، بعد از 4 سال پيگيري، 183 نفرشان به آلزايمر و 98 نفرشان به انواع ديگر زوال عقل مبتلا شدند. بررسي‌ها نشان داد خطر زوال عقل در كساني كه از ماهي، روغن امگا 3، ميوه وسبزي بيشتر استفاده كرده‌اند، كمتراست. بتا كاروتن عليه سيگاري‌ها در سال 1980 تحقيقات نشان داده بود كه ممكن است بتاكاروتن بتواند از سرطان‌ها پيشگيري كند. تازه بر اساس مطالعه‌اي كه در دانشگاه كمبريج انگلستان انجام شده بتا كاروتن از بين آنتي اكسيدان‌ها، بيشترين تأثير را در تخريب سلولهاي خوني سرطاني (لوسمي) دارد. به همين علت محققان فنلاندي و آمريكايي به‌طور مجزا اثر آن را بر سرطان ريه در سيگاري‌ها بررسي كردند و هردو گروه متوجه شدند اين ماده باعث 28 درصد افزايش بروز سرطان ريه و 17 درصد افزايش مرگ در اثر اين سرطان مي‌شود. به عبارتي در سيگاري‌ها نتيجه برعكس است و بتاكاروتن در اين افراد شانس سرطان را زيادتر مي‌كند. بد نيست بدانيد گروهي از محققان مركز تحقيقاتي سرطان در سياتل بيش از 18 هزار نفر را تا سال 2001 مورد بررسي قرار دادند تا ببينند آيا زيان‌هاي بتاكاروتن در افراد سيگاري بعد از قطع مصرف هم ادامه پيدا مي‌كند يا نه؟ پيگيري 6 ساله اين گروه از سيگاري‌ها نشان داد خطر مرگ در اثر بيماري قلبي- عروقي در كساني كه مصرف مكمل بتاكاروتن را قطع كنند، منتفي مي‌شود، فقط خطر سرطان ريه كمتر شده ولي كاملا از بين نمي‌رود؛ به‌خصوص در زنان و سيگاري‌هاي سابق. البته دقت داشته باشيد كه تمام اين صحبت‌ها راجع به مضرات بتاكاروتن در مقادير بالاي دارويي است و نه در اندازه‌هاي طبيعي كه از مواد غذايي به دست مي‌آيد. دكتر ماروين ليگاتور كه سرپرست تيم تحقيقاتي دانشگاه تگزاس در گالوستون است براي توضيح اين تناقض، مقاله‌اي در مجله نيچر به چاپ رساند. به گفته او، اين تناقض مي‌تواند دراثر آنزيمي در بتاكاروتن باشد كه ذراتي به نام هيدروكربن‌هاي چند زنجيره‌اي آروماتيك( PAH) را فعال مي‌كند. اين ذرات در دود تنباكو وجود داشته و عامل ايجاد سرطان است. بنابراين مصرف بتاكاروتن در سيگاري‌ها به جاي اينكه جلوي سرطان ريه را بگيرد باعث افزايش آن مي‌شود. علاوه بر اين درريه موش‌هايي كه مقادير زيادي بتاكاروتن به آنها خورانده شده بود سطح آنزيم CYP هم بالا رفته بود. محققان معتقدند مقادير بالاي اين آنزيم مي‌تواند به‌واسطه دود سيگار مستعد‌كننده ابتلا به سرطان باشد.  همچنين مطالعات نشان مي‌دهد جذب و متابوليسم كاروتنوئيدها كه هنوز سؤالي بدون پاسخ است در اين قضيه نقش دارد. اثر داروهايي كه فرد مصرف مي‌كند، اسيديته روده، اختلال در جذب چربي و مشكلات گوارشي در افراد مختلف شركت‌كننده در تحقيق نكاتي است كه مي‌تواند اثر بتاكاروتن را تغيير بدهد. در ضمن جالب است بدانيد بعضي كاروتنوئيدها روي جذب يكديگر اثر مهاري و رقابتي دارند (مثلا بتاكاروتن صناعي مي‌تواند سطح لوتئين را كم كند) بنابر اين ممكن است در بعضي از اين مطالعات نتيجه به بار آمده با اين قضيه ارتباط داشته باشد. نكته ديگر اين است كه هركدام از اين آنتي اكسيدان‌ها، ايزومرها و اشكال فضايي مختلفي دارند كه ممكن است اثراتشان با هم فرق كند. براي اينكه بتوان به نتايج اين تحقيقات استناد كرد لازم است به اين نكات حين بررسي توجه شود. اما نكته‌اي كه همه اين بررسيها در آن توافق دارند اين است كه مصرف ميوه و سبزيجات فراوان بهتر از مصرف مكمل‌هاي ويتامين مي‌تواند براي سلامتي و پيشگيري از بيماريها مفيد باشد. دوست يا دشمن قلب؟  متأسفانه نتيجه بعضي تحقيقات هم عليه بتاكاروتن است. مرور 15 بررسي مختلف كه هركدام بيش از يك‌هزار نفر را در كلينيك كلاولند تحت نظر داشتند، نشان داده كه خطر بيماري قلب و مرگ زودرس در كساني كه بتاكاروتن مصرف كرده‌اند بيشتر است. اگر چه ميزان اين خطر بسيار كم و 4/0 درصد درمرگ زودرس و 3/0 درصد مرگ در اثر بيماري قلب بوده اما پزشكان مي‌گويند اين اختلاف از نظر آماري ارزشمند است. آنها معتقدند چون بتاكاروتن در بدن به ويتامين آ تبديل مي‌شود، اين خطر در مورد مقادير زياد اين ويتامين هم وجود دارد. بنابر اين بهتر است افراد مكمل‌هاي اين ويتامين را بي‌رويه مصرف نكنند. اين قضيه باعث شده كه حتي آژانس استانداردغذايي انگلستان هم در اين باره هشدار بدهد، اگر چه تحقيقات قبلي چيزي خلاف اين را گزارش داده بودند. انجمن قلب انگليس در اين باره توصيه كرده كه افراد مي‌توانند به مصرف مقاديري از اين مكمل‌ها كه پزشك آن را تجويزكرده ادامه دهند. عليه ايدز! و بالاخره اين‌كه حدود 30 ميليون نفر در جهان با ويروس ايدز درگيرند. تحقيقاتي كه در مجله ايدز چاپ شده حاكي از اين است كه كمبود ويتامين آ مي‌تواند باعث افزايش خطر بعضي عفونتها و ايدز در كشو‌رهاي توسعه نيافته شود. اين بررسي كه دركشور هند انجام شد 44 بيمار اچ.آي. وي مثبت را با همان تعداد اچ. آي. وي منفي مقايسه كرد و متوجه شد سطح بتاكاروتن در خون افراد مبتلا 21 برابر كمتر از گروه ديگر است. جالب است بدانيد در بيماري فيبروز سيستيك هم شرايط مشابهي در بيماران وجود دارد. يعني در خون اين افراد ميزان بتاكاروتن كم شده است. بد نيست بدانيد در يك مطالعه تجويز بتاكاروتن توانسته تظاهرات ريوي اين بيماري را كم كند.