جام جم آنلاين: همواره صحبت از گرم شدن تدريج اقيانوس‌هاست اما تحقيقات تازه نشان مي‌دهند درياچه‌هاي زمين نيز در حال گرم شدن هستند.
محققان آژانس فضانوردي آمريكا به عنوان نتيجه نهايي نخستين بررسي جامع و جهاني وضعيت دمايي درياچه‌هاي مهم زمين اعلام كرده‌اند، بزرگ‌ترين درياچه‌هاي سياره ما طي 25 سال گذشته و به عنوان پيامدي از تغييرات جوي گرم شده‌اند. اين پديده اگر با همين روند ادامه داشته باشد معلوم نيست در يك قرن آينده چه بلايي بر سر درياچه‌هاي زمين خواهد آمد.
همچون بسياري از برنامه‌هاي اكتشافاتي و تحقيقاتي در زمينه بررسي اقيانوس‌ها و درياچه‌هاي زمين، دانشمندان اين بار هم سراغ ماهواره‌هاي تحقيقاتي رفته‌اند. مطالعات دامنه‌دار دانشمنداني همچون فيليپ شيندلر و سيمون هوك از آزمايشگاه پيش رانش جت ناسا در پاسادناي كاليفرنيا بر مبناي داده‌هاي به دست آمده از ماهواره‌هايي است كه دماي سطح حدود 167 درياچه بزرگ جهان را به دقت اندازه‌گيري مي‌كنند. آنها به اين نتيجه رسيده‌اند كه ميانگين دماي درياچه‌هاي جهان به ازاي گذشت هر يك دهه حدود 45/0 درجه سلسيوس افزايش يافته است. با اين حال نكته نگران‌كننده‌تر اين است كه در برخي از درياچه‌هاي جهان اين افزايش دما تا يك درجه سلسيوس نيز بوده است. دانشمندان دريافته‌اند افزايش دماي درياچه‌هاي جهان پديده‌اي جهاني است اما روند آن در درياچه‌هاي نيمكره شمالي زمين سرعت بيشتري دارد. به عقيده آنها درياچه‌هايي كه در ارتفاعات بالايي از سطح زمين در نيمكره شمالي قرار گرفته‌اند بيشتر از سايرين قرباني پديده گرمايش شده‌اند. فيليپ شيندلر در اين‌خصوص مي‌گويد: آنچه كه در خلال اين مطالعه دامنه‌دار به دست آورده‌ايم مي‌تواند به عنوان منبع جديد و مستقلي براي ارزيابي تاثير تغييرات جوي برسطوح مختلف سراسر زمين از جمله درياچه‌ها باشد. به عقيده وي و بسياري از دانشمنداني كه تغييرات جوي زمين را دنبال مي‌كنند تبعات پديده گرمايش درياچه‌هاي زمين بر اكوسيستم‌هايي كه در اين مناطق زندگي مي‌كنند بسيار چشمگير است. تأثيرگذاري اين فرآيند از آن جهت چشمگير به شمار مي‌آيد چون اكوسيستم‌هايي كه در درياچه‌ها زندگي مي‌كنند نسبت به كوچك‌ترين تغييرات دمايي حساس هستند و اين روند ممكن است به نابودي آنها منجر شود. نكته‌اي كه همواره موجب نگراني دانشمندان عرصه محيط زيست آبي بوده اين است كه تغييرات جزئي در دماي آب درياچه‌ها مي‌تواند به شكل‌گيري گسترده توده‌هاي جلبكي منجر شود. اين پديد موجب مي‌شود تا درياچه‌ها به مكاني سمي براي زندگي آبزيان اين مناطق تبديل شوند.
تصاوير مادون قرمز حرارتي كه دانشمندان ناسا در پروژه اخير به كار گرفته‌اند توسط ماهواره‌هاي آژانس فضانوردي اروپا (اسا) و سازمان ملي اقيانوس شناسي و اتمسفريك آمريكا به دست آمده است كه از نظر علمي از ارزش بالايي برخوردار هستند. آنها در بخش قابل‌توجهي از پروژه اخير بر روي دماهاي تابستاني متمركز شده‌اند.(جولاي تا سپتامبر در نيمكره شمالي و ژانويه تا مارس در نيمكره جنوبي). اين تصميم به خاطر دشواري‌هاي زياد مربوط به جمع‌آوري اطلاعات در فصولي از سال است كه درياچه‌ها پوشيده از يخ بوده يا در زير توده‌هاي ابر از ديد ماهواره‌ها پنهان مي‌مانند. آنها در اين برنامه مطالعاتي صرفا به جمع‌آوري داده‌هاي مربوط به دماي درياچه‌ها در هنگام شب پرداخته‌اند.
به عقيده دانشمندان درياچه‌هايي كه در ارتفاعات بالايي از سطح زمين در نيمكره شمالي قرار گرفته‌اند بيشتر از سايرين قرباني پديده گرمايش شده‌اند
درياچه‌هايي كه در اين پروژه مطالعاتي مورد بررسي قرار گرفته‌اند از پايگاه جهاني اطلاعات مربوط به درياچه‌ها و تالاب‌هاي سراسر زمين جمع‌آوري شده‌اند و مبناي انتخاب آنها برخورداري از وسعت حداقل 500 كيلومتر مربع بوده است. البته درياچه‌هاي هر چند كوچكي كه ويژگي‌هاي خاص و مجذوب‌كننده‌اي براي دانشمندان داشته‌اند نيز در اين بررسي مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
نتايج اين مطالعه نشان مي‌دهد عمده‌ترين درياچه‌هاي شاخص جهان كه در حال گرم شدن هستند در اروپاي شمالي قرار دارند كه در مقايسه با درياچه‌هايي كه در اروپاي جنوب شرقي قرار دارند وضعيت به مراتب نگران‌كننده‌تري دارند. به عقيده دانشمندان ناسا وضعيت گرمايش مناطق آبي نظير خزر و حوزه‌هاي آبي قزاقستان نسبت به درياچه‌هاي اروپاي شمالي بهتر است. با اين حال هر چه به سوي سيبري، مغولستان و شمال چين پيش مي‌رويم باز هم بر وخامت اوضاع افزوده مي‌شود. در آمريكاي شمالي اين روند كمي شديدتر از درياچه‌هاي واقع در جنوب غرب اين منطقه از جهان است. نكته قابل تأمل اين است كه نتايج به دست آمده از اين بررسي با پيش‌بيني‌هاي قبلي دانشمندان درخصوص گرمايش زمين و اثرگذاري آن در نقاط مختلف سياره مادر همخواني دارد.
آسيب‌پذيري گونه‌هاي زيستي كه در درياچه‌هاي جهان زندگي مي‌كنند موجب شده تا دانشمندان نگاه ويژه‌تري نسبت به گرمايش تدريجي اين مناطق آبي داشته باشند. گرچه نمي‌توان گفت كه درياچه‌هاي جهان منبع عظيم و تأمين‌كننده اصلي منابع غذايي انسان از حوزه‌هاي آبي به‌شمار مي‌آيند با اين حال سهمي در اين ميان به خود اختصاص داده‌اند. از سوي ديگر با ادامه اين روند و نابودي تدريجي گونه‌هاي زيستي ساكن اين مناطق، بتدريج بايد با اكوسيستم‌هاي طبيعي درياچه‌هاي بزرگ جهان نيز خداحافظي كرد. اين به معناي آن است كه بشر تا يك قرن آتي با شرايط جديدي درخصوص درياچه‌ها روبه‌رو خواهد شد، شرايطي كه در آن درياچه‌ها ديگر محلي براي ادامه حيات گونه‌هاي متنوع زيستي نبوده و در عين حال بشر نمي‌تواند هيچ حسابي روي آنها باز كند. اين فرآيند نگران‌كننده‌اي است كه فناوري‌هاي نوين عصر حاضر مهر تأييدي بر آن مي‌زنند.
مهدي پيرگزي / جام جم