روزگاري بود كه عشاق، سلطان قلب‌ها بودند. بعدها شاعران صاحبان قلب‌ها شدند و امروز نوبت پزشكان است كه بر قلب‌ها حكمفرمايي كنند. وقتي بيماري‌هاي قلبي عروقي دليل اصلي مرگ و مير در جهان است و اين بيماري‌ها سالانه 17 ميليون انسان را به كام مرگ مي‌كشاند.
همچنين برآورد مي‌شود 75 درصد مرگ و ميرهاي جهان در سال 2020 ميلادي ناشي از بيماري‌هاي قلبي خواهد بود. شكي نيست كه اين دوره زمان حكمراني پزشكان بر قلب‌هاست. حتي اگر از اين موضوع بگذريم كه چه هزينه‌اي در اين راه صرف مي‌شود.
همان طور كه قلب يكي از مهم‌ترين و كليدي‌ترين اعضاي بدن انسان است، بيماري‌هاي قلبي نيز در راس بيماري‌هاي كشنده در سطح جهان قرار دارد. اين روند فزاينده به گونه‌اي است كه پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2020 ميلادي ميزان بروز بيماري‌هاي قلبي به مرز بحران خواهد رسيد. اين بيماري‌ها علاوه بر افزايش آمار مرگ و مير، بار اقتصادي و اجتماعي سنگيني را نيز بر جوامع تحميل مي‌كند. در كشور ما نيز بيماري قلبي ـ‌ عروقي همچنان نخستين علت مرگ‌ و مير است.
البته موضوع وقتي بيشتر نگران كننده مي‌شود كه بدانيم نزديك به 40 درصد علت فوت جوانان در كشور به دليل بيماري‌هاي قلبي ـ‌ عروقي است و اين آمار به سرعت در حال افزايش است.
شيوع بيماري‌هاي قلب و عروق در سال‌هاي گذشته در كشور ما روند صعودي داشته است. آماري كه اخيرا از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي انتشار يافته نشان مي‌دهد بيشترين عامل عمده مرگ و مير در كشور، بيمارهاي قلبي ـ عروقي است و روزانه ??? نفر به علت اين بيماري، جان خود را از دست مي‌دهند. البته اين مشكل مختص ايران نيست سالانه 15 تا 17 ميليون نفر به علت بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي در جهان مي‌ميرند.

برآورد مي‌شود نزديك به 38 درصد كل مرگ‌ها مربوط به بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي است و بيش از 2 ميليون نفر از مردم كشورمان مبتلا به بيماري عروق كرونر هستند. همچنين سالانه به ازاي هر 30 نفر از اين تعداد مبتلايان يك سكته قلبي اتفاق مي‌افتد.
در ايران سال 1387 حدود 106 هزار بيمار قلبي آنژيوگرافي شدند، 17 هزار و 400 بيمار تحت عمل جراحي قلب باز و 14 هزار و 100 بيمار نيز توسط روش‌هاي غيرجراحي بازگشايي قلب قرار گرفتند نكته نگران‌كننده ديگر اين است كه حدود سني مبتلايان در ايران نسبت به كشورهاي توسعه يافته پايين‌تر است. در بررسي انجام شده در مركز قلب تهران ميانگين سن بيماران كه تحت عمل قلب باز يا بالن آنژيوگرافي قرار گرفته‌اند حدود 58 سال است در حالي كه اين سن در كشورهاي ديگر 10 سال بالاترست.
در كشورهاي پيشرفته، بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي علت شايع مرگ و مير هستند، اما به د‌ليل پيشگيري اوليه و ثانويه، سن ابتلا به آن بالاست ولي در كشور ما حالت بينابيني داشته و بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي 10 سال زودتر است.

روزي براي قلب‌ها
به علت اهميت موضوع و ضرورت جلب توجه مسوولان در برنامه‌ريزي براي پيشگيري از بروز اين بيماري‌ها، اطلاع‌رساني مناسب به افراد جامعه و مبارزه همه‌جانبه با عوامل خطرساز بيماري‌هاي قلبي دولت‌ها و مردم به فكر مقابله با اين بيماري‌ها افتادند و ازجمله راه‌هاي مقابله تشكيل نهادهاي مردمي مانند فدراسيون بين‌المللي قلب‌شناسي و انجمن بين‌المللي قلب‌شناسان بود كه در سال 1978 ميلادي تاسيس شد و مسووليت آن پيشگيري و كنترل بيماري‌هاي قلبي عروقي بود. با ادغام اين دو انجمن با يكديگر و تغييرنام آنها رسما از سال 1998 فدراسيون جهاني قلب تشكيل شد. فدراسيون جهاني قلب با اين نگرش كه تمام كشورهاي عضو اين فدراسيون مي‌توانند به ريشه‌كني همه‌گيري جهاني بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي كمك كنند با همكاري سازمان بهداشت جهاني آخرين يكشنبه ماه سپتامبر هر سال را به عنوان روز جهاني قلب تعيين كرد و هر ساله با شعاري متفاوت اين روز گرامي داشته مي‌شود. در روز جهاني قلب فعاليت‌هاي مختلف مانند كلاس‌هاي آموزشي، مسابقات ورزشي، نمايش‌ها و نمايشگاه‌ها و بسيج‌هاي اندازه‌گيري فشار خون، كلسترول خون و... برگزار مي‌شود. از سال 1378 مراسم روز جهاني قلب در كشور ما نيز هر ساله برگزار مي‌شود.
روز جهاني قلب فرصتي است براي حساس‌ كردن جامعه و زمينه‌سازي براي اصلاح شيوه‌هاي نامناسب كه مردم را تشويق مي‌كند تا در مورد عادات خوب زندگي كه منجر به زندگي طولاني‌تر و قلب سالم‌تر مي‌شود فكر كنند.
شعار روز جهاني قلب در سال 2009 «پيش به سوي سلامت قلب در محيط كار» تعيين شده بود. در سال 2008 «آيا عوامل خطر بيماري‌هاي قلبي خود را مي‌شناسيد؟» بود و در سال 2007 نيز اين شعار جمله «چقدر قلب خود را سالم و جوان نگه داشته‌ايد؟» بود.

هزينه‌هاي بالا
بيماري‌هاي قلبي علاوه بر اين‌كه علت اول مرگ و مير در كشور هستند، در تحميل هزينه‌هاي اقتصادي مستقيم و غيرمستقيم و ناتواني افراد سازنده جامعه نيز رتبه بالايي دارد.
بر اساس بررسي‌هاي انجام شده در سال 1384 هزار ميليارد ريال براي آنژيوگرافي، جراحي قلب باز و روش‌هاي غيرجراحي بازگشايي قلب در كشور هزينه شده است. البته اين تمام هزينه‌هاي صرف شده نيست. هزينه‌هاي دارو، آزمايشات مختلف، بستري شدن و جراحي تنها قسمتي از هزينه‌هايي است كه به جامعه تحميل مي‌شود. هزينه‌هاي غيرمستقيم عدم حضور يا حضور موثر افراد در محل كار يا كاهش كيفيت كار آنها نيز باعث تحميل هزينه‌هاي بسيار هنگفتي به جامعه مي‌شود كه بسيار بيشتر از هزينه‌هاي پزشكي است.
در آمريكا سالانه بالغ بر 200 ميليارد دلار خرج بيماري‌هاي قلبي و عروقي مي‌شود. بر اساس آمار‌هاي موجود در اتحاديه اروپا به ازاي هر شهروند در سال 2003، 230 يورو براي درمان بيماري‌هاي قلبي و عروقي بيماري‌ها هزينه شده است. اين بيماري‌ها با مختل كردن زندگي 4/4 ميليون نفر، يك درصد شهروندان اتحاديه اروپا را درگير كرده‌اند.
امروز مردم مي‌دانند كه نبايد سيگار بكشند‌ غذاهاي پرچرب‌ پرنمك و شيرين بخورند و ورزش كردن را فراموش نكنند ولي به رغم اين، تنها يك دهم آنها به اين هشدارها
در اين حال، مرگ 2 ميليون اروپايي بر اثر بيماري‌هاي قلبي ـ‌ عروقي در 2003، بيش از 24 ميليارد يورو به اين اتحاديه زيان وارد كرده است. همچنين 17 درصد هزينه‌هاي درماني در انگليس به بيماري‌هاي قلبي ـ‌ عروقي اختصاص دارد. اين ميزان در آلمان 15درصد، در ايرلند 4/4 درصد و در مالت 2 درصد است كه كمترين رقم را براي درمان اين بيماري مي‌پردازد. اين گزارش همچنان هزينه پنهان بيماري‌هاي قلبي ـ‌ عروقي در سال 2003 را 29 ميليارد يورو برآورد كرده است.

قلب نازك زنان
تحقيقات نشان داده است استرس و فعاليت شغلي زنان احتمال بروز عوارض قلبي در زنان زير سن 50 سال را
افزايش مي‌دهد . بر مبناي تحقيقات انجام شده مشخص شده كه سن ابتلا به عوارض قلبي در زنان پايين آمده است و به ‌نظر مي‌رسد فشارهاي ناشي از كار، تاثيرات بسيار مخرب‌تري بر وضعيت سلامت زنان جوان‌‌تر مي‌‌گذارد. مطالعه جامعه قلب آمريكا در سال 1997 نشان داده است كه تنها 30 درصد خانم‌ها از اين مساله كه بيماري قلبي و سكته، خطرناك‌ترين تهديد براي سلامتي آنهاست، آگاه بودند. خانم‌ها، اغلب به آن شكلي كه مردان تجربه مي‌كنند، حمله قلبي را تجربه نمي‌كنند. علايم بيماري در خانم‌ها مي‌تواند خفيف‌تر باشد كه مي‌تواند كوتاه شدن نفس‌ها بدون هيچ‌گونه دردي در قفسه سينه باشد. برخي از آنها ناگهان احساس بي‌رمق شدن همراه با كمترين فعاليت و ناتواني را تجربه مي‌كنند. درد اغلب در قسمت چپ و پايين قفسه سينه است و با يك مشكل معدي اشتباه مي‌شود و از آنجا كه علايم در خانم‌ها كمتر قابل مشاهده هستند، اغلب خانم‌ها مدت زمان زيادي را تا درمان سپري و صبر مي‌كنند.
تا زماني كه تشخيص بيماري قلبي در خانم‌ها سخت است، درمان آن هم در خانم‌ها سخت‌تر مي‌شود، و پيشگيري كليدي براي حفظ حيات اغلب خانم‌هاست. لازم است كه خانم‌ها به عوامل خطرساز بيماري‌هاي قلبي نگاه دقيق‌تري داشته باشند. اگر آنها سطوح كلسترول يا فشار خون خود را ندانند، لازم است كه به پزشك مراجعه كنند.

فرهنگ و بيماري
سيگار، چربي، نمك، چاقي و كم‌تحركي شايع‌ترين علل بيماري‌هاي قلبي است كه وضعيت تك‌تك اين عوامل در كشور ما نامناسب است. امروز مردم مي‌دانند كه نبايد سيگار بكشند، غذاهاي پرچربي، پرنمك و شيرين بخورند و ورزش كردن را فراموش نكنند ولي به رغم اين، تنها يك دهم آنها به اين هشدارها توجه مي‌كنند.
در ايران سالانه 12 ميليون سيگاري 60 ميليارد نخ دود مي‌كنند و سن مصرف سيگار در ايران به 10 تا 13 سال كاهش يافته است. همچنين سالانه 50 هزار ايراني در اثر استعمال دخانيات جان خود را از دست مي‌دهند. اين در حالي است كه مصرف سيگار مسوول 50 درصد بيماري‌هاي قلبي عروقي است .
70 درصد روغن‌هاي خوراكي كشور ناسالم و اسيد چرب ترانس آنها 20 برابر حد استاندارد است. ساليانه 2/1 ميليون تن روغن جامد در كشور مصرف مي‌شود كه اين امر مي‌تواند آمار بالاي مرگ و ميرها بر اثر بيماري‌هاي قلبي ـ‌ عروقي را توجيه كند. با اين حال با وجود هشدارهاي وزارت بهداشت هنوز هم اين روغن‌‌ها در پخت غذا و فست‌‌فود‌ها چندين بار استفاده مي‌‌شوند، به‌ طوري كه حتي رنگ آنها رو به تيرگي مي‌‌رود و بعد از سرد شدن هم منجمد مي‌‌شوند.
مصرف نمك يكي ديگر از عوامل ابتلا به بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي است. ايراني‌ها به طور متوسط بيش از 3 برابر ميزان مجاز نمك مصرف مي‌كنند. استاندارد مصرف نمك بين 4 تا 5 گرم در روز است كه ايراني‌ها به طور متوسط روزانه 13 تا 15 گرم نمك مصرف مي‌كنند. به اين ترتيب 5/18 تا 20 درصد مردم ايران مبتلا به فشار خون هستند. فشار خون بالا از مهم‌ترين عوامل خطرساز براي بيماري قلبي است. 35 درصد جمعيت كشور‌هاي در حال توسعه و صنعتي از فشار خون بالا كه يك فاكتور مهم در بروز بيماري قلب است، در رنج بوده و 25 درصد آنان از بيماري خود بي‌اطلاع هستند و 50 درصد مبتلايان هرگز درمان صحيح نشده‌اند.
همه مي‌دانند كه ورزش چقدر براي آنها لازم است 69 درصد ايراني‌ها تنبل بوده و تحرك فيزيكي كافي ندارند كه 22 درصد بيماري‌هاي قلبي نيز به دليل كم‌تحركي است.
اصلاح اين كار جز به مدد فرهنگسازي و اطلاع رساني جامع و گسترده توسط صدا و سيما، روزنامه‌ها و مجلات، وزارت بهداشت و مراكز غيردولتي فعال در زمينه سلامت قلب ميسر نخواهد شد. اين سازمان‌ها و نهادها با تنظيم برنامه‌اي مدون قادر خواهند بود آگاهي‌هاي لازم را به افراد جامعه ارائه دهند. در كنار اين موضوع امكانات پزشكي نيز وجود دارد و پزشكان هم آماده هستند، تا اطلاعات را به افراد منتقل كنند و در صورت نياز بيماران را درمان كنند.

علي اخوان بهبهاني/ جام جم