پاسداشت تبلور عینی فقه و اخلاق
21 شهریور، سالروز غروب ستاره‌ای از آسمان فقه و فقاهت است كه عزت نفس را به ساده‌زیستی آمیخته بود و هیچ گاه زخارف دنیوی بر او غلبه نكرد.
...آری این عالم ربانی كه تبلور عینی فقه و اخلاق بود، كسی نبود جز آیت الله میرزا علی احمدی میانجی كه همواره دل در گروه اهل‌بیت(‌ع) داشت و فقط به فكر تربیت شاگردان این مكتب بود.
اینك در سالگرد عروج ملكوتی آن عالم وارسته به بازخوانی شمه‌ای از زندگانی پربار ایشان می‌پردازیم.
میلاد :آیت‌اللّه احمدی میانجی، چهارم محرم الحرام 1345 ه . ق (1306 ش) در روستای پورسخلو از توابع میانه آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود. دوران كودكی و نوجوانی را در چنین محیط خانوادگی، كه سرشار از تلاش و كوشش، صفا و صمیمیت و عبودیت و معنویت بود، سپری كرد و در دامن مادری از سلاله رسول اكرم (ص) تربیت یافت.
در محضر پدر :مرحوم میرزا علی ؛ آموزش كتاب های «نصاب الصبیان»، «گلستان سعدی»، «منشأت امیر نظام»، «ابواب الجنان»، «تاریخ نادر» و مقدمات عربی را نزد پدر گذرانیده و با پشتكار خود توانست حدود دویست بیت از «نصاب» را حفظ كند و تا حدودی به زبان فارسی مسلط شود.ژ
اساتید :مرحوم احمدی میانجی از محضر بزرگانی چون 1- آیت الله میرزا ابو حامد حجتی [1] 2-آیت الله شیخ علی زنوزی [2] 3- آیت الله میرزا رضی زنوزی و بزرگانی چون: آیت الله بروجردی، گلپایگانی، محقق داماد و... ( رضوان الله علیهم اجمعین) بهره‌مند شد.
ورود به حوزه تبریز و راهیابی به محضر علامه طباطبایی ( ره ) :آیت الله شیخ علی زنوزی با مشاهده استعداد و ضمیر پاك آیت‌اللّه احمدی به گوهر وجودی او پی برد. لذا برای شكوفایی استعداد شاگردش، توقف بیش از پنج سال در حوزه میانه را به صلاح وی ندانست. بدین جهت به آیت‌اللّه احمدی پیشنهاد كرد كه هر چه زودتر به یكی از حوزه های قوی و مهم هجرت كند و نامه ای به علامه طباطبایی (صاحب تفسیر المیزان)، كه در تبریز بود، نوشت و از ایشان خواست تا مقدمات تحصیلات سطوح عالی را در آن شهر برای آیت‌اللّه احمدی فراهم كند. بدین ترتیب آیت‌اللّه احمدی ، در سال 1323 ه . ش بنا به اصرار آیت‌اللّه زنوزی، عازم حوزه تبریز شد و در مدرسه «حسن پاشا» ساكن گردید. ایشان خود در این باره نقل می كرد:
«... بعد از استقرار در مدرسه، خواستم به خدمت علامه طباطبایی برسم و نامه را تقدیم كنم. لذا از طلاب و اساتید و سایر علمای شهر، نشانی منزل ایشان را خواستم؛ اما هیچ كس ایشان را نمی شناختند و می گفتند ما تا به حال یك همچون اسمی و شخصی را نشنیده و ندیده ایم. به مدارس دیگر مانند طالبیه رفتم، آنها هم چنین گفتند. چند روز به همین سبب معطل شدم تا این كه بالاخره پس از مدتی با مشقت بسیار نشانی منزل ایشان را به دست آوردم. فوری به خدمتشان رسیدم و نامه را تحویل دادم. ایشان مرا مورد لطف قرارداد و به آیت‌اللّه میرزا رضی زنوزی كه در آن ایام از مدرسین بزرگ حوزه تبریز بود، معرفی كرد...»
هجرت به قم :آیت‌اللّه احمدی، درمدت كوتاهی كه در حوزه تبریز بود، از محضر اساتید بزرگ از جمله آیت‌اللّه میرزا رضی زنوزی كسب فیض نمود؛ اما بنا به دلایلی در همان سال به میانه برگشت و از آنجا به سوی شهر مقدس قم روانه شد، او در این شهر، سطوح عالی را نزد مرحوم آیت‌اللّه سید حسین قاضی آموخت. و بخش دیگری از آن را هم در محضر حضرت علامه طباطبایی (صاحب تفسیر المیزان) كه به تازگی از تبریز به قم مشرف شده بود، فرا گرفت. آیت‌اللّه احمدی پس از اتمام سطوح عالی فقه و اصول، درس خارج اصول را در خدمت مرحوم آیت‌اللّه آقا میرزا احمد كافی الملك یاد گرفت. همزمان با این درس، دروس خارج فقه را در ابواب مختلف، از محضر بزرگانی چون: بروجردی، گلپایگانی، محقق داماد و علامه طباطبایی (ره) بهره می جست و حتی در درس خصوصی مرحوم محقق داماد و علامه طباطبایی نیز شركت می كرد، البته با مرحوم علامه طباطبایی انس بیشتری داشت و به طور خصوصی در زمینه فقه، اصول و اخلاق بهره ها برد. [3]
فعالیت های علمی فرهنگی :ایشان در كنار تحصیل، با همكاری و همفكری چند تن از دوستان فاضل خود، همچون آیات: سید عبدالكریم موسوی اردبیلی، سید مهدی روحانی و سید ابوالفضل میرمحمدی، اقدام به برگزاری بحث تفسیر هفتگی كردند و پس از ایشان نیز آیات دیگری مثل: آقا موسی زنجانی، احمد آذری قمی، احمد پایانی، موسوی زنجانی و... به جمع آنان پیوستند. این محفل علمی، به طور مرتب در هر هفته برگزار می شد. اعضای جلسه هر كدام به تفاسیر مختلف مراجعه می كردند و پیرامون آیات مباحث مفیدی را مطرح می نمودند كه اغلب ظریف و دقیق و پربار بود. چنان كه این اواخر آیت‌اللّه احمدی تأسف می خورد كه چرا مذاكرات این جلسات از اول یادداشت و ضبط نشد.
معلم اخلاق و مدرّس فقه :این عالم وارسته از همان دوران طلبگی ضمن تحصیل، به تدریس نیز اهتمام داشت و درس های پیشین را به طلاب و فضلای پایین تر از خود می آموخت. آیت‌اللّه احمدی در حوزه علمیه قم از اساتید شناخته شده در سطوح عالی به شمار می رفت. به فقه و بخصوص به كتاب ارزشمند مكاسب شیخ انصاری، عنایت و علاقه خاصی داشت و هر سال آن را برای عده ای تدریس می نمود. او در امر آموزش طلاب، با شهید آیت‌اللّه قدّوسی در مدرسه حقّانی همكاری داشت و از اساتید سرشناس این مركز علمی و انقلابی محسوب می شد. همچنین درس اخلاق ایشان نیز در سطح حوزه علاقمندان زیادی داشت. لذا از مدارس مختلف دعوت می شد و برای طلاب و فضلا در سطح های گوناگون درس اخلاق، كه با جذابیت ویژه ای توأم بود، ارائه می داد. او كه یك عمر فقه را با اخلاق به هم آمیخته بود، تبلور عینی یك «فقیه اخلاقی» بود.
آثار و تالیفات :آیت‌اللّه احمدی میانجی، در وادی قلم و تحقیق نیز به حق نبوغ، نوآوری، استعداد و تلاش طاقت فرسای خود را به وضوح در معرض دید و قضاوت تاریخ گذاشته است. آثار این دانشمند فرزانه از جهات مختلف قابل توجه و تأمل می باشد ؛ بعض از آثار ایشان عبارتند از :
مكاتیب الرسول [4] / مواقف الشیعه / التبرك / الاسیر فی السلام / السجود علی الارض /مالكیت خصوصی / لزوم وزارت اطلاعات در حكومت اسلامی / حاشیه و تعلیقه بر كتاب های «معادن الحكمه» مرحوم فیض كاشانی و «شیعه در اسلام» مرحوم علامه طباطبایی و....
یار امام :سال 1341، كه قیام مراجع معظم تقلید به رهبری حضرت امام خمینی بر ضد لایحه «انجمن های ایالتی ولایتی» آغاز شد، آیت‌اللّه احمدی حضور متعهدانه خود را در این نهضت بزرگ اسلامی به خوبی نشان داد. او در هر رخداد مهمی، در صورت لزوم، نخست به خدمت حاج آقا روح اللّه خمینی و سایر مراجع معظم می رسید. بعد از كسب رهنمودهای لازم، عازم میانه می شد و پیام آنان را به روحانیت و مردم آن دیار می رساند و با سازماندهی روحانیت و روشنگری مردم، در جهت آرمان های نهضت اسلامی گام های مؤثر و بلندی برداشت.
حكومت از منظر آیت الله میانجی :یكی از ویژگی های بارز آیت‌اللّه احمدی، این بود كه مسائل اسلامی را از دیدگاه حكومتی ارزیابی می كرد و اعتقاد داشت كه فقه اسلامی و شیعی برای اداره بشر از گهواره تا گور است و می تواند جوامع بشری را به خوبی اداره كند.
ایشان با این بینش و تفكر وارد میدان تحقیق و پژوهش شد و از آیات، احادیث و روایاتی كه تا دیروز تنها در ابعاد فردی استفاده می شد، در ابعاد حكومتی از آنها بهره برداری كرد و كتابی را تحت عنوان «اطلاعات و امنیت در حكومت اسلامی» به رشته تحریر درآورد كه از این نظر در نوع خود، كم نظیر و بدیع می باشد. بر اساس همین بینش، ایشان به «احكام حكومتی» كه زیر نظر ولایت ولی فقیه جامع الشرایط اداره شود، به جدّ اعتقاد داشت و از این رو، حتی مقررات و قوانین معمولی را هم لازم الاجراء می دانست؛ به طوری كه اظهار می داشت: «اگر سی در نیمه شب مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نكرد و پلیس هم حضور نداشت، واجب است خود، جریمه خلافش را به صندوق حكومت واریز كند؛ در غیر این صورت ذمه اش مشغول خواهد شد».
ایشان در باب اخذ وجوه شرعیه (خمس، زكات و...) نیز نظر خاصی داشت كه از همان نظریه حكومتی ایشان نشأت می گرفت. او اخذ وجوه شرعی و مصرف آن را، ابتدائاً یكی از شئون اساسی ولی فقیه می دانست. به همین سبب با این كه ایشان مجتهد مسلم بودند؛ اما در این باب خود را ملزم كرده بودند تا از مقام معظم رهبری اجازه بگیرند.
اندرز‌هایی از مرحوم میانجی :آثار وضعی گناه
گناه آثار وضعی دارد حتی بعد از توبه نیز آن آثار در روح انسان باقی می ماند و برای همین نیز، در آیات قرآن بعد از كلمه «تابوا» [توبه كنید] كلمه «اصلحوا» [اصلاح كنید] آمده است; یعنی صرف توبه كافی نیست . بعد از آن باید با جدیت به اصلاح روح پرداخت تا آثار وضعی گناه از جان و دل زدوده شود .
مناجات با خداوند :از خدا حاجت خواستن، خودش توفیق است . در دعا هست كه، «امّا الراحِلُ الیك قریبُ المسافة .» منظور از راحل این است كه خدایا، كسی كه می خواهد به سوی تو بیاید، قریب المسافة است . من به ذهنم آمده كه شاید «قریب المسافة» این باشد كه عبد هر قدر هم دور باشد، اگر بخواهد برگردد، فاصله نزدیك است; فقط یك دفعه بگوید: نفهمیدم; خدایا، نفهمیدم; غلط كردم .
آزمون الهی :امتحان «خوشی » خیلی مشكل است . من خیال می كنم از هزار، یك نفر از عهده امتحانش بیرون می آید . خدا پول بدهد، مقام بدهد، صحت بدن بدهد، وسایل و امكانات بدهد، آدم خودش را گم نكند . چند نفر می توانند از عهده چنین امتحان بیرون بیایند؟ !
آداب دعا :یكی از آداب دعا این است كه به خدا راه نشان ندهیم .ما باید از فضل خدا بخواهیم، بقیه كارها دیگر به دست اوست. بگوییم خدایا می دانی كه من احتیاج دارم به فلان عطیه شما .مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: آداب دعا این است كه از فضل خدا بخواهی و در راه و خصوصیات آن دخالت نكنی .
آشنایی با شرح حال بزرگان :وقتی آدم شرح حال بزرگان و وارستگان را می خواند، فایده اش این است كه احساس كمبود می كند . مقامات آن‌ها را می بیند و آن وقت می فهد چقدر از نظر معنوی كمبود دارد . آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: اگر كسی «وصل » را درك نكند، نمی فهمد معنای «فصل » چیست و چرا علی (ع) در دعای كمیل می فرماید: توان فراق تو را ندارم .
*كمالات اخلاقی :احترام به همسر
نقل شده است كه: «در این چند سال اخیر، چون همسر آیت‌اللّه میانجی كسالت داشتند، ایشان هیچ دعوتی و مهمانی را نمي پذیرفت.»
پول هنگفت :آیت‌اللّه احمدی میانجی نقل مي فرمود: یكی از ثروتمندان، پول هنگفتی را به من داد كه برای رفع مشكل محرومان خیلی كارساز بود؛ امّا احساس كردم او مي خواهد بعداً بیاید برای كارهای خود از من تأییدیه و توصیه نامه بگیرد. لذا آن همه پول را رد كردم!»
به مجلس شهدا مي آیم :بارها آیت‌اللّه احمدی میانجی را برای سخنرانی دعوت مي كردیم. ولی ایشان نمي پذیرفتند؛ ولی هر بار وقتی كه عرض مي كردیم مجلس شهید است، مشتاقانه مي پذیرفتند و مي گفتند: «چشم مي آیم!»
فقط برای خدا :نقل شده است كه: «آقا جعفر، فرزند آیت‌اللّه احمدی میانجی در عملیات كربلای پنج به مقام شامخ شهادت نایل آمد. ایشان در تشییع جنازه فرزندشان حضور پیدا كرده بود، ولی ناگهان از نیمه راه بازگشتند. وقتی كه علّت را از ایشان جویا شدیم، گفت: چیزی را كه در راه خدا داده ام، نمي خواهم دنبالش راه بیفتم! ایشان در مجلس هفت نیز شركت نكردند!»
عزّت نفس :سال‌های اول كه آیت‌اللّه میانجی به تبلیغ مي رفتند، مردم وجوهات خود را به ایشان مي دادند؛ ایشان با این كه در اوج احتیاج و نیاز بودند، آن وجوهات و خمس را به طلبه‌های دیگر مي دادند كه آنها خدمت مراجع تقلید ببرند، تا مقداری از پول دست آن طلبه ها را بگیرد. آیت‌اللّه میانجی بزرگوار بودند و با تهیدستی مي ساختند و مشكلات را تحمّل مي كردند ولی عزّت نفس خود را حفظ مي نمودند».
امامت جماعت فیضیه را نپذیرفت :نقل شده است كه: «بعد از ارتحال آیت‌اللّه العظمی اراكي، از ایشان دعوت شده كه امامت نماز جماعت با شكوه مدرسه فیضیه را بپذیرند، ولی ایشان قبول نكردند و در همان مسجد كوچك كه پیشتر نماز مي خواندند، نماز جماعت خود را ادامه دادند».
ساده زیستي :یكی از محافظان ایشان مي گوید: «حاج آقا نمونه بارز تقوی و اخلاص بودند. همیشه سر یك سفره مي نشستیم و بسیار صمیمی با هم غذا مي خوردیم. ساده زیستي ایشان همواره ما را شگفت زده مي كرد.»
از ایشان كار مكروه ندیده ام!
یكی از نزدیكان ایشان مي گوید: «حدود پنجاه سال با آیت‌اللّه احمدی میانجی از نزدیك آشنا و با ایشان هم بحث بوده ام؛ در این مدت طولاني، حتّی یك كار مكروه نیز از ایشان ندیده ام؛ چه برسد به اینكه از ایشان، كار حرام از قبیل غیبت و تهمت و... ببینم! در این مدت حتّی تصور انجام چنین كارهایی از ایشان را نداشتم».
بعضی روضه ها را نخوانید
یكی از مداحان پیشكسوت كه سالها در محضر ایشان بود، نقل نموده است: «آیت‌اللّه احمدی میانجی درباره روضه‌ها بسیار حساس بودند و مي فرمودند، كه: بعضی روضه هایی كه بعضي ها مي خوانند خوب نیست كاش این نوع روضه ها را نخوانند؛ چرا كه در چنین روضه هایی یك نوع ذلّت برای اهل بیت - علیهم السلام - در ذهن مستمعان متصور مي شود. روضه ها باید مطابق شأن و منزلت معصومین - علیهم السلام - ارایه شود.
در برخی موارد از محضر ایشان مي پرسیدیم كه: حاج آقا نقل این مطلب یا روضه چطور است؟ ایشان مي فرمودند: من جایی آن را ندیده ام و مي فرمودند: «اهل بیت - علیهم السلام - آن قدر فضایل و مقامات و كرامات دارند كه هیچ نیازی به این مطالب بي مأخذ و ضعیف نداریم».
درِ نیمه سوخته :روزی به مناسبت ایام فاطمیه، ایشان جهت سخنرانی به مجلسی دعوت شده بودند؛ همین كه وارد آن مجلس شدند و ماكتِ در نیمه سوخته را - كه به یاد واقعه ی دلخراش آتش زدن خانه ی فاطمه زهرا(س) درست كرده بودند - دیدند، بي اختیار به شدت گریستند؛ همه اهل مجلس نیز با ایشان گریستند. آخرالامر، ایشان در آن شب، نتوانست منبر برود.
روضه، بیشتر بخوان!
یكی از فضلای حوزه علمیه قم مي گوید: «آیت‌اللّه احمدی میانجی به من سفارش مي فرمود كه: سعی كنید روضه، زیاد بخوانید!ایشان دلباخته ی سیّدالشهدا - علیه السلام - بود. همین كه اسم یكی از چهارده معصوم - علیهم السلام - به گوش ایشان مي خورد، دگرگون مي شد و به شدّت گریه مي كرد».
امسال، سال آخر است :از داماد ایشان نقل شده است كه: «آیت‌اللّه احمدی میانجی بعد از ویرایش نهایی جلد چهارم كتاب معروف شان - مكاتیب الرّسول - در عالم رؤیا خدمت رسول اكرم(ص) شرفیاب شدند و حضرت رسولص) با دست مبارك خود، شال منبری را به گردن ایشان انداخته و فرموده بودند: «امسال، سال آخر شماست!».
وصیتنامه :مرحوم آیت‌اللّه احمدی میانجی در بخشی از وصیت نامه خود، توصیه هایی پدرانه خویش را چنین به یادگار گذاشتند: «شما را به تقوا و پرهیز از گناه شدیدا توصیه می كنم. روابط خود را با اهل بیت علیهم السلام روز به روز زیادتر كنید. همواره توسل داشته باشید ولو با خواندن زیارت جامعه یا امین اللّه یا زیارت عاشورا. با آنان درد دل كنید و به در خانه غیرآنان نروید. با امام زمان علیه السلام همیشه رابطه برقرار كنید».
رحلت :ین عالم فرزانه پس از هفتاد و سه سال زندگی توأم با تلاش، تحقیق و پژوهش، بامداد روز دوشنبه، بیست و یكم شهریور 1379 چشم از جهان فرو بست و روح بلندش به سوی معبود متعال پرواز كرد. پیكر این فقیه خستگی ناپذیر، با حضور مراجع معظّم تقلید، علمای اعلام، طلاب و فضلا و انبوهی از مردم قم، میانه، تهران و... از مسجد امامِ قم به حرم حضرت معصومه (س) تشییع شد و با تجلیل فراوان، در جوار كریمه اهل بیت (ع) جنب مرقد علامه طباطبایی و شهید مرتضی مطهری به خاك سپرده شد
---------------------------------------------------------
منابع
- گلبرگ :: شهریور 1383، شماره54
- خاطرات فقیه اخلاقی آیت الله احمدی میانجی ؛ به كوشش: عبدالرحمن اباذري
- پایگاه اطلاع رسانی آیت الله احمدی میانجی ( ره )
- اسوه پارسایان ؛ صادق حسن زاده
- حوزه نت
---------------------------------------------------------
[1] - سال 1358 ه . ق (بهار 1318) در سن دوازده سالگی، پدر میرزا علی را به شهر میانه آورد و فرزندش را به دست عالمی فداكار و دلسوز سپرد تا به صورتی كه خود مصلحت می داند، تعلیم و تربیت كند.این روحانی ربّانی، مرحوم حضرت آیت اللّه آقا میرزا ابومحمد حجتی، یكی از دوستان صمیمی و قدیمی پدر و از شاگردان حضرت آیت اللّه العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی در قم به شمار می رفت
[2] - حاج شیخ لطفعلی، برادرزاده آیت اللّه میرزا رضی زنوزی تبریزی است. در نجف اشرف از محضر آیات عظام: نایینی، ایروانی و كاشف الغطا استفاده شایان برد و با آیات عظام: میلانی، خویی و مرعشی نجفی نیز هم بحث و هم درس شد. وی مجتهدی مسلم و از علمای بزرگ تبریز محسوب می شد؛ اما به دلیل آن كه در شهر میانه ساكن بود، قدر و منزلت وی در محافل علمی شناخته نشد
[3] - آیت اللّه احمدی درباره آشنایی خود با علامه نقل می كرد:
«اوائل، با این كه از طریق مرحوم آیت اللّه زنوزی به ایشان معرفی شده بودم، اما چندان توجهی به من نمی كردند تا این كه بعداً مأنوس شدیم و رفت و آمدم به خدمت ایشان زیاد شد و معظم له نیز به بنده لطف داشتند. ولی همیشه در ذهنم بود كه چرا آقای طباطبایی در اوایل این طور برخورد می كردند؟ یك روز كه فرصتی پیش آمد، این سؤال را با ایشان در میان گذاشتم، فرمودند: اول تصورم این بود كه می خواهید بی جهت وقت مرا بگیرید و عمر خودتان را هم ضایع كنید. این بود كه نمی خواستم این طور بشود. اما بعد دریافتم این طور نیست. لذا نظرم عوض شد...»
[4] - آثار معنوی و علمی بزرگانی چون حضرت آیت اللّه احمدی میانجی را نمی توان با مقیاس های معمولی سنجید؛ چرا كه قلمرو تأثیر آن در همه زمان ها جاری خواهد بود. با این وجود، برخی از آثار قلمی ایشان، از بركات خاصی برخوردار بوده و زحمات زیادی را برای ایشان داشته است. در این میان، خود استاد، توجه خاصی به كتاب مكاتیب الرّسول صلی الله علیه و آله كه در آن نامه های پیامبر صلی الله علیه و آله جمع شده، داشته اند و درباره آن فرمودند كه: «این كتاب، حاصل عمر من است و من حدود پنجاه سال برای نگارش آن زحمت كشیده ام». منبع: حوزه نيوز
تاريخ ثبت: 21-06-1389