چند سالي است روش لاپاروسكوپي زير تيغ جراحي رفتن را بسيار ساده‌تر از قبل كرده است. اين روش متفاوت، برخلاف آنچه تاكنون وجود داشته جراحان را قادر مي‌سازد با استفاده از فيبر نوري، داخل بدن بيمار را بررسي كنند و به اين ترتيب آنها را از شكافتن بي‌مورد بدن بيمار بي‌نياز مي‌كند.
اين روش به عنوان جراحي با حداقل تهاجم (كمترين ميزان برش در جراحي) شناخته مي‌شود كه براي انجامش تنها به 2 تا 4 برش كوچك 8 تا 10 ميليمتري نياز است. تمام اين مزايا باعث شده‌اند تا لاپاروسكوپي در حال حاضر ابزار تشخيصي مطمئني باشد كه به پزشكان اجازه مي‌دهد وجود هرگونه كيست، تومور يا مشكلي را بررسي كنند و دامنه توانايي اين روش در جراحي همه بخش‌هاي مختلف بدن از ترميم زانو گرفته تا رفع تنگي مجراي ادرار و برداشتن آپانديس را شامل مي‌شود. البته در ادامه پيشرفت روز به روز ابزار و تكنولوژي‌هاي علمي دستگاه‌هايي كه در لاپاروسكوپي استفاده مي‌شوند هم دستخوش تغيير و تحول مي‌شوند. در همين راستا پژوهشگران دانشگاه صنعتي اميركبير موفق به طراحي و ساخت يك ابزار انعطاف‌پذير شدند كه در تمام جراحي‌هاي لاپاروسكوپي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
به گفته ساناز مسافر خورجستان، دانش‌آموخته دانشكده مهندسي پزشكي دانشگاه صنعتي اميركبير، در جراحي‌هاي لاپاروسكوپي بخشي از بدن بيمار بريده مي‌شود تا جراح دسترسي كامل به بدن بيمار داشته باشد. از طريق همين شكاف‌ها شكم بيمار از گاز دي‌اكسيدكربن پر مي‌شود و پس از آن جراح با استفاده از دوربين، قسمت مورد نظر را جراحي مي‌كند. تنها مشكلي كه در اين روش وجود دارد آن است كه ابزارهاي مورد استفاده سخت و بوده و انعطاف خاصي ندارد، در حالي كه جراح بايد حركت را طوري انجام دهد تا به نقطه مورد نظر دسترسي داشته باشد.
مسافر خورجستان مي‌افزايد: اين موضوع باعث شد تا با مسوولان بيمارستان لبافي‌نژاد و دكتر سيم‌فروش ـ جراح اورولوژي و لاپاروسكوپي ـ صحبت كنم و در نهايت به فكر طراحي ابزار جراحي جديد با قابليت انجام لاپاروسكوپي با حداقل تهاجم بيفتم.
حاصل كار ابزاري است كه به صورت كلي در تمام جراحي‌هاي لاپاروسكوپي بخصوص كليه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

ابزاري كه به كمك جراحان مي‌آيد
پس از تعريف پروژه ساخت ابزار منعطف براي جراحي لاپاروسكوپي، طراحي و فاز مطالعاتي اين طرح آغاز شد و در مقايسه‌اي كه با نمونه‌هاي مشابه خارجي صورت گرفت، انعطاف‌پذير بودن اين ابزار جديد به اثبات رسيد. اين انعطاف با استفاده از يكسري موتور و با كنترل جراح سبب مي‌شود تا مشكلات عدم تطابق ارگونومي ابزار با جراح و سختي استفاده از آن از بين برود.
در حال حاضر طرح اوليه ابزار جديد لاپاروسكوپي ساخته شده و در حال تكميل است. به گفته مجري طرح آزمايشات كلينيكي از مواردي است كه براي صحت عملكرد اين ابزار مطرح مي‌شود.
بنابراين با توجه به اين‌كه اين بازوي منعطف در جراحي كاربرد دارد، ابتدا مي‌بايست بر روي مدل حيواني و سپس انساني تست شود، لذا با هماهنگي‌هايي كه با مركز تحقيقات بيمارستان لبافي‌نژاد انجام شده تست حيواني آن بزودي انجام مي‌شود.
مجري طرح درباره ويژگي انعطاف‌پذير بودن اين ابزار مي‌گويد: ويژگي انعطاف‌پذير بودن بدان معناست كه به‌عنوان مثال سر ابزار اگر قرار است بافتي را بگيرد، اين بخش از عناصري تشكيل شده كه به يكديگر وصل هستند و از طريق يكسري كابل‌هايي كه به اين عناصر متصل است و توسط موتورهايي كه حركت را كنترل مي‌كنند، مي‌توان سر ابزار را در جهات مختلف حركت داد. به اين ترتيب جراح بدون اين كه بخواهد خود را درگير اين كار كند و ابزار را از بيرون تكان دهد، تنها سر ابزار را تكان مي‌دهد.
ويژگي اين موضوع بخصوص در بخيه زدن بسيار حائز اهميت مي‌باشد، چراكه در طول لاپاروسكوپي، دست جراح به طور فيزيكي با ادواتي كه وارد پورت مي‌شوند، تماس پيدا مي‌كند و دامنه حركت ادوات هم محدود است.
در ضمن از آنجا كه دوربين لاپاروسكوپي كه در داخل بدن براي ديد جراح تعبيه شده و به يك صفحه نمايش وصل مي‌شود، داراي ديد دو بعدي است، به همين علت جراح در تشخيص عمق جراحي با مشكل مواجه مي‌شود.

گام به گام تا جراحي روباتيك
وجود ابزاري كه همچون بازويي منعطف براي جراح محسوب ‌شود، باعث مي‌شود بتوان از قابليت‌هاي آن در جراحي روباتيك هم استفاده كرد. اين موضوع از آنجا اهميت مي‌يابد كه در دنياي امروزي كه هر روز امكانات بيشتري در بخش‌هاي مختلف از جمله بخش پزشكي ظهور مي‌كند، جراحي روباتيك جايگاه خاصي پيدا كرده است. به كمك اين نوع از جراحي كافي است جراح كه قبلا دستش با اندام بيمار يا با وسايل جراحي تماس پيدا مي‌كرد، پشت ميز كار خود بنشيند و از جايي به غير از اتاق جراحي كه حتي ممكن است فرسنگ‌ها از محل عمل جراحي فاصله داشته باشد تمام روند كار را ببيند و كنترل كند.
گستره جراحي‌هاي از راه دور به كمك علم روباتيك باعث شده تا به گفته مسافر خورجستان در فرآيند مطالعاتي پروژه بازوي منعطف هم با ورود به فاز جراحي روباتيك مورد توجه قرار گيرد. زيرا از موانع رسيدن به جراحي روباتيك، ساخت اين نوع ابزارهاست كه مي‌تواند امكانات خوبي را در اختيار جراح قرار دهد.
وي مي‌افزايد: درواقع كاري كه در جراحي روباتيك از راه دور انجام مي‌شود، اين است كه به عنوان نمونه جراح و بيمار هر كدام در كشوري قرار دارند و اين جراحي قرار است كه انجام شود در نتيجه به يكسري بازوها و ابزارهايي كه به صورت روباتيك كنترل‌پذير باشند نياز داريم تا جراح بتواند اين كار را انجام دهد و درواقع رسيدن به توانايي انجام جراحي توسط روبات گام بعدي اين پروژه است.
ويژگي مهم اين ابزار كه در قالب پروژه كارشناسي ارشد در دانشكده مهندسي پزشكي دانشگاه صنعتي اميركبير به راهنمايي دكتر سيامك نجاريان و مشاوره دكتر ناصر سيم‌فروش و با حمايت مالي بيمارستان لبافي‌نژاد انجام شده، اين است كه تمام مكانيزم‌هاي مكانيكي و الكترونيكي روي آن قرار دارد و به كمك چند موتور عملكرد كابل‌ها كنترل مي‌شود.
در ضمن در اين وسيله كه قطري در حدود 8 ميليمتر دارد سعي شده وزن ابزار طوري طراحي شود كه جراح را خسته نكند و اين امكان را فراهم مي‌كند كه در جراحي‌ها به راحتي مورداستفاده قرار گيرد.
مزيت ديگر اين ابزار اين كه جنس ابزار از نوع استيل بوده و قابليت استريليزه شدن دارد و از اين نظر نيز هيچ مشكلي براي بيمار ايجاد نمي‌كند. در ضمن اين ابزار با توجه به تكنولوژي بالايي كه داراست مي‌تواند توسعه يافته و در صنعت نيز به كار رود.
مسافر خورجستان در پايان درباره وضعيت فعلي اين طرح مي‌گويد: در حال حاضر آمادگي استفاده از اين ابزار براي انجام جراحي روي حيوانات در فاز آزمايشگاهي وجود دارد، اما تست بر روي بدن انسان نياز به مجوز وزارت بهداشت دارد كه آن هم مستلزم رعايت يكسري استاندارد‌ها و تاييديه‌هاست.

بهاره صفوي
جام جم آنلاين