امام هادی(ع) در زيارت جامعه كبيره، ائمه اطهار(ع) را با جلوه‌های گوناگونی مطرح كرده تا زائر، آنان را از زوايای مختلف نگريسته و الگوی خود قرار دهد. به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، دهمين امام شيعيان، علی‌بن محمد هادی(ع)است كه در سال 254 هجری قمری چشم از جهان فروبست. مدت امامت ايشان 33 سال است و با شش خليفه عباسی (معتصم، واثق، متوكل، منتصر، مستعين و معتز) بوده است كه هر كدام با ايجاد مزاحمت‌هايی برای حضرت امام هادی(ع) شرايط خاصی را فراهم آورده است. اگر چه كه در دوران امام هادی(ع) عظمت خلافت عباسيان، فرو ريخته و برخی از نهضت‌های علويان رو به رشد بودند و امام هادی(ع) سعی در گسترش فرهنگ دينی از جمله از طريق نشر احاديث و كتابت آن‌ها دارد كه آن حضرت منسوب است. آثار منسوب به حضرت هادی(ع) را اين‌گونه بر شمرده‌اند: «الامالی فی تفسيرالقرآن» كه اين اثر را دو تن از ياران ايشان فراهم كرده‌اند و به املای امام هادی(ع) بوده است؛ «الرسالة الرد فی اهل الجبر و التفويض» كه ابن‌شعبه نيز آن‌را نقل كرده است. نسخه‌ها و اصل‌های ديگری هست كه راويانی مانند علی‌بن الريان‌بن صلت، علی‌بن جعفر الهمانی، عيسی‌بن احمدبن عيسی‌بن المنصور، ابوطاهر و ابن حمزه‌بن اليسع، آن‌ها را از امام هادی(ع) نقل كرده‌اند. مجموعه روايات نقل شده از حضرت(ع)، به نام «مسند الامام الهادی(ع)» منتشر شده كه بيست تن از راويان ايشان، آن را روايت كرده‌اند. راويان آن حضرت(ع) كه تعدادشان را 185 نفر دانسته‌اند، بيش از چهار صد اصل و نسخه روايت كرده‌اند امام هادی(ع) در دوران امامت خويش با غلات نيز مبارزه كرد و در جهت اصلاح افكار آنان در موردآن امام، سخنان و نوشته‌هايی داشته است؛ مثلا هنگامی كه ابن حسكه از ايشان سؤال می‌كند، در مقام پاسخ، افكار وی را پالايش می‌كنند. (سيدرضا مؤدب، تاريخ حديث، چاپ نخست)  در زيارت جامعه كبيره: مهمان با انواع غذاهای امام‌شناسی، بزرگ داشته می‌شود. در واقع اين بيانات عرشی امام علی النقی يك دوره امام‌شناسی است. متن اين عبارت‌ها به گونه‌ای است كه صدور آن از غير معصوم(ع) محال است. وانگهی مضامين آن با قرآن هماهنگ است و اين، نكته‌ای است كه پژوهشگر را از بحث سندی آن بی‌نياز می‌سازد «متوكل» از عالم بزرگ عصر خويش «يعقوب‌بن اسحاق» مشهور به «ابن‌سكيت» خواست كه از امام هادی(ع) سؤالاتی بپرسد تا حضرت(ع) از جواب باز ماند و از مقام و شوكت امام(ع) بكاهد. ابن سكيت سؤالی دشوار آماده كرد. در كاخ عباسی انجمن علمی فراهم شد كه در آن، متكلمين، فقها و در رأس آنان متوكل در آن جمع بودند. ابن‌سكيت از امام هادی(ع) اين سؤال را مطرح كرد: «چرا خداوند معجزات پيامبران را گوناگون قرار داد؟ چرا خدا موسی را با معجزه عصا و يد بيضاء، عيسی را با معجزه بهبود بخشيدن به افراد مبتلا به مرض پيسی و نابينا و زنده كردن مردگان و محمد(ص) را با معجزه قرآن و شمشير مبعوث كرد؟» امام(ع) در پاسخ فرمودند: «خداوند موسی را با معجزه عصا و يد بيضا، در زمانی مبعوث كرد كه سحر، عنصر غالب جامعه بود، بنابراين خداوند با اين معجزه او را برانگيخت تا سحر آنان را مغلوب اعجاز خود كند و آنان را مبهوت و درمانده كند و حجت را به آنان تمام كند. عيسی را با اعجاز درمان برص و كوری و زنده كردن مردگان به اذن خدا در زمانی فرستاد كه طب و پزشكی در جامعه غالب بود. خداوند پيامبر اسلام(ص) را با قرآن و شمشير در زمانی برانگيخت كه شعر و شمشير بر جامعه مسلط بود، پيامبر(ص) نيز با قرآن تابان و شمشير برّان، شاعران را مبهوت و شمشيركشان را منكوب كرد و حجت حق را برايشان ثابت كرد.» در مقابل جواب امام(ع)، ابن سكيت پرسيد: «پس الآن حجت چيست؟» حضرت امام هادی(ع) فرمود: «عقل، كه دروغ‌پرداز بر خداوند را می‌شناسد و او را تكذيب می‌كند.» ابن سكيت اظهار درماندگی و ناتوانی كرد و از ادامه بحث خودداری كرد. «يحيی‌بن اكثم» شروع به توبيخ كردن او كرد و گفت: «ابن سكيت را چه به مناظره.»(شريف قرشی، باقر،‌ تحليلی از زندگانی امام هادی عليه السلام). درباره ويژگی‌های انسان كامل مطالب فراوانی در قرآن مجيد و روايات و ادعيه و زيارت‌ها و نيز در كتاب‌های كلامی و فلسفی و عرفان مطرح شده است. علت توجه زياد به اين موضوع، نقش و جايگاه خاص انسان كامل به عنوان خليفه خدای سبحان است كه هم در عالم تكوين مسئوليت خطيری دارد و هم در عالم تشريع، و از آن‌جا كه هر فيض و عنايت الهی به واسطه و در پرتو او به ساير موجودات می‌رسد، لازم است كه درباره ابعاد گوناگون وجودی وی مطالعات بيشتری ـ افزون بر آن‌چه در حال حاضر در دسترس است ـ صورت گيرد. پژوهش درباره انسان كامل فقط تحقيق علمی نيست، بلكه در عرصه عمل هم فوايد بی‌شماری در بردارد. شخصی به نام «موسی‌بن عبدالله نخعی» به حضرت علی النقی(ع) عرض كرد: «يابن رسول الله! مرا به زيارتی با بلاغت كامل آموزش ده كه هرگاه در صدد بودم يكی از شما را زيارت كنم، از آن طريق باشد.» آن‌گاه حجت علی الاطلاق خداوند متعال، امام هادی(ع) اين زيارت را بيان فرمودند زيارت‌نامه‌هايی كه تحت عنوان زيارت جامعه ياد شده‌اند، مضامينی‌اند كه به وسيله آن‌ها می‌توان همه ائمه هدی(ع) را زيارت كرد. شايد علت ديگر اين وجه نام‌گذاری، تصوير نسبتاً جامعی است كه در اين زيارت‌ها از ائمه(ع) ارائه شده است. (سيمای ائمه(ع) در شرح زيارت جامعه كبيره، علی نظامی، ج 1، ص 20 و 21) زيارت جامعه، زيارتی است كه آن را شيخ طوسی در «تهذيب» و شيخ صدوق در «من لايحضره الفقيه» نقل كرده‌اند. مرحوم مجلسی درباره آن می‌گويد: «اين زيارت بهترين زيارت جامعه از نظر متن و سند و فصيح‌ترين و بليغ‌ترين آن‌هاست.» پدر ايشان نيز در «شرح من لايحضره الفقيه» می‌گويد: «اين زيارت، بهترين زيارت و كامل‌ترين آن‌هاست و من همواره در پرتو آن به زيارت ائمه(ع) در اعتاب مقدسه نايل می‌شدم.» (مفاتيح الجنان، زيارت دوم از زيارت‌های جامعه) يكی از كاربرد‌های آن، ارتباط بهتر و صحيح‌تر با او برای نايل شدن به فيوضات الهی است كه در قالب زيارت و توسل و ياری خواهی از ارواح مقدس و مطهر مطرح است. كاربرد ديگر آن در بحث شفاعت است و اين‌كه آيا در برزخ هم، شفاعت وجود دارد يا مختص به عالم قيامت است؟ و اين‌كه چند نوع شفاعت وجود دارد و حد و اندازه آن چيست؟ و مباحثی از اين قبيل. زيارت جامعه، بسان سيل از كوهسار وجود هادی امت، حضرت ابوالحسن ثالث، علی‌بن محمدنقی(ع) سرازير شده است و در آن در پوشش بيان فضائل انسان كامل، معارف عميق توحيدی و ولايی، مطرح شده است. امام هادی(ع) در اين زيارت، ائمه اطهار(ع) را با جلوه‌های گوناگون مطرح ساخته تا زائر، آنان را از زوايای مختلف تماشا كرده و الگوی خود قرار دهد. در اين زيارت، مهمان با انواع غذاهای امام‌شناسی، بزرگ داشته می‌شود. در واقع اين بيانات عرشی امام علی النقی يك دوره امام‌شناسی است. متن اين عبارت‌ها به گونه‌ای است كه صدور آن از غير معصوم(ع) محال است. وانگهی مضامين آن با قرآن هماهنگ است و اين، نكته‌ای است كه پژوهشگر را از بحث سندی آن بی‌نياز می‌سازد. شخصی به نام «موسی‌بن عبدالله نخعی» به حضرت علی النقی(ع) عرض كرد: «يابن رسول الله! مرا به زيارتی با بلاغت كامل آموزش ده كه هرگاه در صدد بودم يكی از شما را زيارت كنم، از آن طريق باشد.» آن‌گاه حجت علی الاطلاق خداوند متعال، امام هادی(ع) اين زيارت را بيان فرمودند.* *منابع: سيدرضا مؤدب، تاريخ حديث، چاپ نخست؛ شريف قرشی، باقر،‌ تحليلی از زندگانی امام هادی(ع)؛ سيمای ائمه(ع) در شرح زيارت جامعه كبيره، علی نظامی، ج 1؛ مفاتيح‌الجنان، زيارت دوم از زيارت‌های جامعه؛ تبيان و حوزه.