درد يا فشردگي در سينه احساس مي‌كنيد؟ نفس‌تنگي داريد؟ نمي‌توانيد بدرستي بخوابيد؟ تپش قلب و خستگي عمومي و ناتواني در انجام فعاليت‌هاي روزمره آزارتان مي‌دهد؟ مچ پا و دست‌هايتان تورم دارند؟ و ... وقتي دريچه يا دريچه‌هاي قلب بيمار مي‌شوند و توانايي كاركرد آنها كاهش مي‌يابد فرد با اين علائم مواجه است.
مراجعه نكردن بموقع فرد به پزشك، فرصت طلايي را براي درمان دريچه از ميان مي‌برد، حال آن كه پزشك مي‌تواند بيماري دريچه‌اي را به وسيله پرسيدن علائم بيماري، شنيدن صداي قلب و انجام آزمايش‌ها تشخيص دهد.
بيماري دريچه قلب سبب تخريب و از شكل افتادن دريچه‌ها مي‌شود. تنگ شدن قسمت ورودي دريچه و بسته شدن ناكامل آن ازجمله موارد بيماري دريچه است. وقتي دريچه‌ها بيمار مي‌شوند به چند صورت مي‌توان به بيمار كمك كرد؛ تجويز دارو، ترميم دريچه، تعويض دريچه به روش جراحي و اصلاح تنگي دريچه با بالن.
بيماري‌هاي دريچه قلب قابل درمان هستند و با اطلاع رساني مي‌توان بسياري از افرادي كه اين بيماري را دارند پيش از اين‌كه به مرحله حاد برسند، نجات داد.
دكتر سيدسعيد حسيني، قائم‌مقام بيمارستان شهيد رجايي و جراح قلب و عروق درخصوص بيماري دريچه و جراحي دريچه مي‌گويد: بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب، بيماري‌هايي هستند كه با درگير كردن بافت دريچه‌ها بر عملكرد آنها تاثير مي‌گذارند. قلب مانند ديگر ارگان‌هاي بدن يك ذخيره عملكردي دارد، به‌عنوان مثال ما 2 كليه داريم، ولي بدن مي‌تواند براحتي با يك كليه سالم ادامه حيات دهد. در مورد قلب اين رزرو عملكردي به‌گونه‌اي است كه مي‌تواند افزايش بار بر قلب و در نتيجه بازده قلبي حتي تا حدود 100 درصد افزايش را به عهده بگيرد و تحمل كند. مثال عيني آن در فعاليت‌هاي ورزشي است.
وي ادامه مي‌دهد: از ديگر مسائلي كه موجب افزايش بار بر عملكرد قلب مي‌شود بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب است. دريچه‌ها در راستاي عملكرد تلمبه‌اي قلب نقش اساسي ايفا مي‌كنند و از برگشت خون جلوگيري به عمل مي‌آورند. هرگونه اختلال عملكردي اين دريچه‌ها مي‌تواند موجب افزايش بار بر عملكرد قلب شود. اگر اين اختلالات عملكردي كم يا حتي متوسط باشند قلب آن را تحمل مي‌‌كند، ولي اگر بتدريج شديدتر شود طي سال‌ها به قلب فشار مي‌آورد و در يك كلمه موجب خراب شدن آن مي‌شود.

علائم و نشانه‌ها
دكتر حسيني با اشاره به اين‌كه اختلالات عملكردي دريچه‌هاي قلب مي‌گويد:‌اين اختلالات ابتدا هيچ‌گونه علامتي در بيمار ايجاد نمي‌كنند، ولي با پيشرفت بيماري، بيمار تحملش به فعاليت‌هاي فيزيكي مانند ورزش يا پله بالا رفتن كم مي‌شود و در آخر تنگي نفس حتي در حالت استراحت و احساس خفگي در خواب براي بيمار رخ مي‌دهد. وي مي‌افزايد: تصور كنيد قلب را به 2 قسمت چپ و راست تقسيم كنيم. سمت راست قلب وظيفه رساندن خون به ريه‌ها را براي اكسي‍‍‍‍ژنه شدن به عهده دارد و داراي 2 دريچه 3 لتي (تريكوسپيد) و دريچه ريوي هست. وظيفه سمت چپ قلب رساندن خون اكسي‍‍‍‍ژنه به تمام بافت‌هاي قلب با فشار بالاتر (حدود 5 ــ 4 برابر سمت راست قلب) است. در سمت چپ قلب نيز 2 دريچه بسيار مهم ميترال و آئورت قرار دارند. دريچه‌هاي قلب با توجه به اين‌كه در هر ضربان يك بار باز و بسته مي‌شوند، اگر به طور متوسط 70‌بار ضربان قلب باشد در طول عمر 70 ساله حدود 2 ميليارد و 500 ميليون بار باز و بسته مي‌شوند.

90 درصد دريچه‌ها، قابل ترميم است
دكتر حسيني، روماتيسم قلبي را شايع‌ترين بيماري دريچه‌اي قلب در ايران نام مي‌برد و مي‌گويد: بيماري رماتيسم قلبي بر اثر عدم درمان مناسب و بموقع يك گلودرد چركي ساده ايجاد مي‌شود. معمولا سن ابتلا 12 ــ 10 سالگي است، ولي سن بروز بيماري و علامت‌دار شدن حدود 30 سالگي است.
وي خاطرنشان مي‌كند:‌اين بيماري معمولا موجب تنگ شدن دريچه‌ها بخصوص دريچه ميترال مي‌شود و گاهي 2 دريچه ميترال و آئورت را درگير كرده، حتي 3 دريچه را هم در بعضي بيماران تخريب مي‌كند.
خوشبختانه سال‌هاست تنگي دريچه ميترال البته به شرطي كه بيش از حد ضخيم و استخواني (كلسيفيه) نشده باشد با بالن زدن بدون عمل جراحي از طريق آنژيوگرافي قابل درمان است.
وي با اشاره به ديگر بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب مي‌افزايد: دژنراتيو، بيماري دريچه‌اي است كه با افزايش سن معمولا بالاي 65 سال دريچه‌هاي قلب بخصوص آئورت استخواني (كلسيفيه) شده و در صورتي كه شدت تنگي زياد باشد به عمل جراحي نياز پيدا مي‌كند، البته اگر آئورت ناهنجاري مادرزادي داشته باشد مثلا به جاي 3 لت (leaflet)2 لت داشته باشد، ممكن است در 45 ــ 40 سالگي نياز به عمل باشد.
از ديگر بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب، بيماري ميگزوماتو دريچه ميترال است.در اين بيماري به خاطر نبود كلاژن در بافت دريچه ميترال، اين دريچه ضخيم شده و طي زمان موجب نارسايي دريچه مي‌‌شود.
دكتر حسيني مي‌گويد: در بيش از 90 درصد اين بيماران، دريچه قابل ترميم است. در موارد بسيار نادري عفونت مي‌تواند دريچه‌هاي قلبي را درگير و موجب نارسايي آنها شود.
معمولا اين اتفاق در كساني مي‌افتد كه بيماري زمينه‌اي دريچه‌اي و در نتيجه نارسايي دريچه داشته و وقتي ميكروب وارد بدن مي‌شود مانند كشيدن دندان، اين ميكروب‌ها موجب عفونت مي‌شوند. در بيماري دريچه‌اي مانند ديگر بيماري‌ها علل مادرزادي مسبب درصد كمي از اين بيماري است.

پيشگيري بهتر از درمان
پيشگيري در مورد بيماري‌هاي دريچه‌اي كاملا صدق مي‌كند؛ به عنوان مثال فقط كنترل گلودرد چركي مي‌تواند جلوي بسياري از بيماري‌هاي روماتيسم قلبي را بگيرد. در صورتي كه بدانيم هنگام كشيدن دندان نارسايي حتي مختصر عفونتي داريم، استفاده از چند كپسول آنتي‌بيوتيك قبل و بعد از كشيدن دندان (البته طبق پروتكل) مي‌تواند از بروز اندوكارتيت دريچه‌اي جلوگيري كند، البته درصدي از بيماري‌هاي دريچه‌اي هم قابل پيشگيري نيستند و به درمان مناسب نياز دارند.
دكتر حسيني با بيان اين مساله ادامه مي‌دهد: اصولا اشكال عملكردي دريچه‌هاي قلب به صورت تنگي يا نارسايي يا تركيبي از اين دو است.
معمولا نارسايي دريچه‌اي، دير علائم‌ باليني از خود نشان مي‌دهد چون به صورت خيلي آهسته علائم شروع مي‌شوند و به صورت ملايم پيشرفت مي‌كنند. اگر دير شده باشد، در عمل كاري از دست پزشك بر‌نمي‌آيد. به همين دليل با شنيدن هر صداي اضافي در قلب يا اگر هنگام فعاليت فيزيكي احساس كرديم كم مي‌آوريم بايد به پزشك متخصص قلب مراجعه كنيم.

هانيه ورشوچي ‌
‌ جام‌جم