امسال نیمه‌شعبان تقریبا مصادف است با رحلت امام خمینی(ره). این مقارنه، بهانه خوبی است برای این‌که نهضت امام خمینی را با توجه به مساله انتظار فرج، مورد تامل قرار دهیم. اغراق نیست اگر بگوییم مساله انتظار فرج، هویت نهضت امام خمینی(ره) است.

 

در بین نهضت های اسلامی دوره معاصر، مشخصه اصلی نهضت امام خمینی(ره) مساله مهدویت است. مهدویت همان چیزی است که نهضت امام خمینی را جاودان و متمایز می کند، اما دلیل این سخن چیست؟ چرا انتظار فرج، مشخصه اصلی نهضت امام خمینی است؟

شاید برای عده ای که تصور چندان عمیقی از مساله انتظار ندارند، این دعاوی، چندان موجه نباشد. چرا که در زبان عامیانه، واژه انتظار غالبا معنایی انفعالی را به ذهن متبادر می کند، به این معنا که منتظر را کسی می دانند که برای عوض کردن موقعیت، چندان دست به تکاپو نمی زند، بلکه صبر می کند تا موقعیت به خودی خود عوض شود. این برداشت از انتظار، طرفدارانی دارد. امام خمینی(ره) نیز در بیانات خود، به چنین برداشت نادرستی از مساله مهدویت اشاره می کنند: «بعضی ها انتظار فرج را به این می دانند که در مسجد، در حسینیه، در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان(سلام الله علیه) را از خدا بخواهند. اینها مردم صالحی هستند که یک همچو اعتقادی دارند بلکه بعضی از آنها را که من سابقا می شناختم بسیار مرد صالحی بود، یک اسبی هم خریده بود، یک شمشیری هم داشت و منتظر حضرت صاحب (سلام الله علیه) بود. اینها به تکالیف شرعی خودشان هم عمل می کردند و نهی از منکر هم می کردند و امر به معروف هم می کردند لکن همین، دیگر غیر از این کاری ازشان نمی آمد و فکر این مهم که یک کاری بکنند نبودند. یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می گفتند این است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه می گذرد، بر ملت ها چه می گذرد، بر ملت ما چه می گذرد، به این چیزها ما کار نداشته باشیم. ما تکلیف های خودمان را عمل می کنیم، برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند ان شاءالله درست می کنند. دیگر ما تکلیفی نداریم، تکلیف ما همین است که دعا کنیم ایشان بیایند و کاری به کار آنچه در دنیا می گذرد یا در مملکت خودمان می گذرد نداشته باشیم.» (بیانات امام خمینی (ره) در 14 فروردین 67)

نهضت امام خمینی(ره) با چنین برداشت انفعالی از مهدویت، میانه ای ندارد، اما آیا هرگونه برداشت فعالانه از مهدویت، مورد تائید امام خمینی(ره) است؟ چنین نیست. یکی دیگر از برداشت های ناصواب از مساله مهدویت، برداشتی است که هرگونه گناه و اعمال نامعقول را برای تسریع در فرج امام زمان(عج) موجه می داند. مهدویت مورد نظر امام خمینی(ره) چنین رویکردی را تائید نمی کند: «یک دسته ای... بودند می گفتند باید دامن زد به گناه ها، دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و حضرت (سلام الله علیه )تشریف بیاورند. این هم یک دسته ای بودند که البته در بین این دسته منحرف هایی هم بودند، اشخاص ساده لوح هم بودند، منحرف هایی هم بودند که برای مقاصدی به این دامن می زدند.» (بیانات امام خمینی (ره) در 14 فروردین 67) در چارچوب اندیشه امام خمینی(ره)، انسان منتظر، کسی است که در چارچوب احکام عقل و شرع گام برمی دارد. نهضت امام خمینی هیچگاه به بهانه تسریع در فرج حضرت امام زمان(عج)، پیوستن به جنود جهل و گسستن از جنود عقل را توجیه نمی کند.

تشکیل حکومت در زمان غیبت

امام خمینی(ره) در بیانات خود در باره برداشت های نادرست از مساله مهدویت، به دیدگاهی اشاره می کنند که با تکیه بر برخی از احادیث، هرگونه تشکیل حکومت در زمان غیبت را باطل می دانند. امام خمینی(ره) در میان دیدگاه های نادرست در باره مهدویت، بیش از همه با این دیدگاه آخر مخالفت می کنند و آن را ناشی از جهل می دانند. طرفداران این دیدگاه به برخی از احادیثی استناد می کنند که هرگونه عَلَمی (پرچمی) را که پیش از زمان ظهور امام زمان(عج) برافراشته شود، باطل می دانند.

امام خمینی (ره) چنین دیدگاهی را مخالف با نص صریح آیات قرآن می دانند. به نظر امام خمینی(ره)، احادیثی که حامیان دیدگاه مذکور به آن استناد می کنند، به این معناست که هرگونه عَلَمی که به نام امام زمان(عج) در زمان غیبت برافراشته شود، باطل است، اما به این معنا نیست که در زمان غیبت امام زمان، هیچ حکومتی تشکیل نشود، چراکه چنین دیدگاهی به معنای هرج و مرج طلبی است؛ یعنی چیزی که با نص قرآن در تعارض است: «یک دسته دیگری بودند که می گفتند که هر حکومتی اگر در زمان غیبت محقق بشود، این حکومت باطل است و برخلاف اسلام است. آنها مغرور بودند، آنهایی که بازیگر نبودند مغرور بودند به بعضی روایاتی که وارد شده است بر این امر که هر عَلَمی بلند بشود قبل از ظهور حضرت، آن عَلَم، عَلَم باطل است. آنها خیال کرده بودند که ... [مقصود از هر عَلَم در این روایات] هر حکومتی است، در صورتی که [مقصود] آن روایات [از این سخن] که هر کس عَلَم بلند کند، ... [هر کسی است که پرچمی را] با عنوان مهدویت بلند کند. حالا ما فرض می کنیم که یک همچو روایاتی باشد، آیا معنایش این نیست که ما تکلیفمان دیگر ساقط است؟ یعنی خلاف ضرورت اسلام، خلاف قرآن نیست این معنا که ما دیگر معصیت بکنیم تا پیغمبر بیاید، تا حضرت صاحب بیاید! حضرت صاحب که تشریف می آورند برای چی می آیند؟ برای این که گسترش بدهند عدالت را، برای این که حکومت را تقویت کنند، برای این که فساد را از بین ببرند. ما برخلاف آیات شریفه قرآن دست از نهی از منکر برداریم، دست از امر به معروف برداریم و توسعه بدهیم گناهان را برای این که حضرت بیایند، حضرت بیایند چه می کنند؟ حضرت می آیند می خواهند همین کارها را بکنند. الان دیگر ما هیچ تکلیفی نداریم؟ دیگر بشر تکلیفی ندارد بلکه تکلیفش این است که دعوت کند مردم را به فساد! به حسب رأی این جمعیت که بعضی شان بازیگرند و بعضی شان نادان، ... ما باید بنشینیم دعا کنیم به صدام، هر کسی نفرین به صدام کند خلاف امر کرده است، برای این که حضرت دیرآیند! و هر کسی دعا کند به صدام ...، ما باید دعاگوی آمریکا باشیم و دعاگوی شوروی باشیم و دعاگوی اذنابشان از قبیل صدام باشیم و امثال اینها تا این که اینها عالم را پر کنند از جور و ظلم و حضرت تشریف بیاورند!... همه چیز مسلمان ها را ببرند، همه چیز مستضعفان را ببرند و ما بنشینیم بگوییم که نباید حکومت باشد! این یک حرف ابلهانه است منتها چون دست سیاست در کار بوده، این اشخاص کافر را، اینها را بازی دادند و گفتند شما کار به سیاست نداشته باشید، حکومت مال ما، شما هم بروید در مسجدهایتان بایستید نماز بخوانید چکار دارید به این کارها.» (بیانات امام خمینی (ره) در 14 فروردین 67)

حماسه پایدار

امام خمینی(ره) در مسیر دو نهضت مهم حرکت می کرد؛ یک نهضت پیش از امام در تاریخ محقق شده بود و یک نهضت در آینده محقق خواهد شد. نهضت نخست، نهضت عاشورا است و نهضت دوم، نهضت مهدوی. اما اینها تعابیر متفاوتی است برای یک چیز: نهضت عدالت خواهی و توحید. امام خمینی(ره) به تکلیف خود، در مبارزه با ظلم عمل کرد. او به درستی و صحت این راه، ایمان داشت. نتیجه این مبارزه می توانست از همان روز اول، شهادت باشد. ممکن بود امام در همان ابتدای نهضت، توسط رژیم ستمشاهی به شهادت برسند. این مساله چیزی را برای امام تغییر نمی داد، چراکه در این صورت، او کاری حسینی کرده بود. پس از تشکیل حکومت نیز، امام خمینی(ره) به همان مسیر ادامه داد و این بار، مبارزه با ظلم در عرصه جهانی را هدف خود قرار داد. این مسیر امروز هم برای رهروان راه امام خمینی(ره)، این بار با اقتدا به یکی از شادگردان برجسته نهضت خمینی؛ مقام معظم رهبری، تا ظهور حضرت ولی عصر(عج) همچنان ادامه خواهد داشت.