سابقه استفاده از ايمپلنت‌هاي دنداني براي جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته به بيش از 3000 سال پيش برمي‌گردد. از آغاز تاريخ تمدن، بشر همواره به فکر ترميم و جايگزيني نقش عضوهاي مختلف بويژه دندان‌هاي از دست رفته بوده و به اين منظور در ابتدا از دندان‌هاي چوبي، سنگي، فلزي و حتي دندان‌هاي به‌جا مانده از اجساد استفاده مي‌شده است.
اما ايمپلنت‌هاي دنداني به شکلي که هم‌اکنون مورد استفاده قرار مي‌گيرند نزديک به 30 سال است که مورد تاييد مجامع علمي بين‌المللي قرار گرفته و به دنياي دندانپزشکي معرفي شده‌اند. براي نخستين‌بار پروفسور برانمارک از کشور سوئد چگونگي پيوند خوردن استخوان فکين به ايمپلنت دنداني از جنس تايتانيوم خالص را تشريح نمود. از آن زمان تاکنون پيشرفت‌هاي چشمگيري در توسعه و بهسازي درمان ايمپلنت‌هاي دنداني به وجود آمده است. لذا بديهي است که توقعات دندانپزشکان و بيماران از اين فرآيند درماني روز به روز در حال تغيير و به‌نوعي افزايش است.
ازجمله پيشرفت‌هاي نوين در زمينه درمان‌هاي ايمپلنت استفاده از تکنولوژي‌هاي بسيار حساس مدرن براي تهيه ايمپلنت‌هاي دنداني مي‌باشد. استفاده از فناوري‌هاي نانو در آماده‌سازي سطوح خارجي ايمپلنت، پيدايش آلياژهاي جديد تايتانيوم، برداشت‌هاي نوين در زمينه مهندسي بافت نرم و سخت دهان و بسياري ديگر از تمهيدات جديد سبب شده است که دنياي ايمپلنت‌هاي دنداني هر روزه شاهد نوآوري‌هايي باشد که برخي مسير درمان را تغيير مي‌دهند.
خشن‌تر شدن سطح خارجي ايمپلنت با استفاده از فناوري‌هاي نوين باعث مي‌شود که سطح تماس ايمپلنت با استخوان فک افزايش پيدا کند. بخصوص هنگامي که طراحي اين خشونت سطحي با ساختار سلول‌هاي استخواني همخواني داشته باشد اتصال استخوان به بدنه ايمپلنت به طرز مطلوب‌تري صورت مي‌پذيرد. به اين سطوح مواد بيواکتيو نيز اضافه شده و به اين ترتيب مهاجرت سلول‌هاي استخوان‌ساز و بالطبع تماس استخوان با سطح ايمپلنت هم سرعت گرفته و هم کيفيت آن بهبود پيدا مي‌کند. به گفته دکتر سينا نواب، متخصص پروتزهاي دنداني و ايمپلنتولوژيست، ايمپلنت‌هايي که با چنين فناوري تهيه مي‌شوند اين امکان را به وجود مي‌آورند که مدت زمان جوش خوردن ايمپلنت به استخوان از چندين ماه به چند روز کاهش يابد و از طرف ديگر کيفيت اين اتصال با توجه به تغييراتي که در نحوه استخوان‌سازي به وجود مي‌آيد، به طور بي‌سابقه‌اي بهبود پيدا کند. تمامي اين موارد به اضافه چندين فاکتور ديگر سبب مي‌گردد که تغييرات چشمگيري در درمان‌هاي ايمپلنت پيش روي ما قرار گيرند.
نواب مي‌افزايد: اولين نتيجه چنين پيشرفت‌هايي يقينا کاهش زمان درمان خواهد بود. با توجه به مسائل مطرح شده زمان برقراري پيوند استخوان به ايمپلنت کمتر شده و امکان بارگذاري بر روي ايمپلنت توسط پروتزهاي نهايي را در زماني بسيار کوتاه فراهم مي‌نمايد. بايد يادآوري نمود که طولاني بودن فرآيند درماني در تکنيک‌هاي قديمي‌تر گاهي معضلات عديده اي را به همراه داشت.
از طرف ديگر تغييرات به وجود آمده در ايمپلنت‌هاي جديد و افزايش سطح تماس آنها با استخوان نتيجه شگرف ديگري نيز به دنبال داشته است و آن هم عدم نياز به استفاده از تعداد زيادي ايمپلنت براي جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته است. به گفته دكتر نواب روش‌هاي قديمي جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته همواره پيشنهاد مي‌کردند که به ازاء هر دندان از دست رفته حتي‌الامکان يک ايمپلنت جايگزين شود. بنابراين براي جايگزيني تمامي دندان‌هاي از دست رفته يک فک گاهي اوقات 14 ـ 12 ايمپلنت در يک فک قرار داده مي‌شد. طبيعي است که استفاده از چنين تعداد زيادي ايمپلنت در يک فک علاوه بر پيچيدگي درمان زمان و هزينه درمان را نيز به شدت افزايش مي‌دهد. اما فناوري‌هاي جديد و تغييراتي که در ايمپلنت‌هاي مدرن به وجود آمده اين امکان را به وجود آورده‌اند که از تعداد ايمپلنت کمتري براي جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته استفاده شود. به اين ترتيب بيمار و دندانپزشک اين شانس را خواهند داشت که با قرار دادن 6 ـ 4 ايمپلنت در يک فک تمامي دندان‌هاي از دست رفته را جايگزين نمايند. اين مساله درباره بيماراني که تعدادي از دندان‌هاي خود را از دست داده‌اند و تعدادي را هنوز دارند نيز صدق مي‌کند.
دكتر نواب انجام جراحي ايمپلنت در يک روز و قرار دادن پروتز ثابت براي جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته در همان روز يا حداکثر يک روز بعد را رويايي مي‌داند که خيلي زود به حقيقت پيوسته است. وي در ادمه تاكيد مي‌كند: بديهي است با کاهش تعداد ايمپلنت‌ها، زمان و تعداد جلسات درمان خود به خود قادر خواهيم بود، هزينه درمان را نيز به طرز چشمگيري کاهش دهيم. در بسياري از موارد براي کادر درماني اين امکان وجود دارد که بين 30 تا 50 درصد هزينه درمان را نسبت به درمان‌هاي معمول قديمي ايمپلنت کاهش دهد و به اين ترتيب استفاده از اين روش درماني مطلوب براي بسياري از بيماران عملي و قابل قبول خواهد بود.
دکتر آشيل پيوندي، متخصص ايمپلنت و استاد دانشگاه ليون فرانسه، هم درباره تاريخچه اين روش درماني مي‌گويد: استفاده از چنين روش درماني حداقل از 5 سال پيش به صورت آزمايشي شروع شد. با استفاده از روش‌هاي تحقيقي مدرن قابل اطمينان بودن آن محرز شده است. در حال حاضر پژوهش‌هايي در زمينه ساده‌تر کردن تکنيک درمان و مقايسه درازمدت نتايج اين نوع درمان با درمان‌هاي کلاسيک ايمپلنت در حال انجام است.
به گفته دكتر پيوندي به طور كلي اين روش درماني را مي‌توان به اين صورت خلاصه كرد كه بيماري که داراي يک يا هر دو فک کاملا بي‌دندان است، براي جراحي ايمپلنت مورد ارزيابي باليني و راديوگرافي قرار مي‌گيرد. معمولا جهت انجام درمان ايمپلنت بايد محيط دهان کاملا آماده و عاري از هرگونه بيماري حادي باشد. جراحي ايمپلنت بسيار ساده و معمولا براي هر فک کمتر از يک ساعت طول خواهد کشيد. طي جراحي تعداد مورد نياز ايمپلنت‌ها در حفراتي که داخل استخوان برايشان تعبيه مي‌شود، قرار داده شده و بلافاصله قالب فک و ايمپلنت‌ها گرفته مي‌شود. به اين ترتيب جهت قالب‌گيري و مراحل پروتز نيازي به جلسه جداگانه‌اي نيست. در صورت نياز بعد از جراحي به لثه بيمار بخيه زده مي‌شود. پس از جراحي بيمار استراحت کوتاهي نموده تا کادر درماني خود را براي ادامه درمان آماده نمايند. سپس روابط بين فکي بيمار ثبت مي‌شود و در اين مرحله بيمار مرخص مي‌گردد. تمامي فرآيند فوق‌الذکر به طور طبيعي در طول يک صبح صورت مي‌پذيرد. بقيه مراحل آماده‌سازي پروتز يا دندان‌هاي آينده بيمار در لابراتوار اختصاصي پروتزهاي دنداني طي مي‌شود. معمولا براي اطمينان بيشتر بعدازظهر روز جراحي پروتز بيمار را مي‌توان در دهانش امتحان نمود و تنظيم‌هاي مورد نياز را انجام داد. در صورتي که دندان‌ها قبل از تحويل نهايي يک با در دهان امتحان شوند معمولا يک روز پس از جراحي آماده تحويل به بيمار خواهند بود، اما اگر نيازي به امتحان دندان‌ها در دهان بيمار نباشد، بعدازظهر روز جراحي دندان‌ها آماده تحويل به بيمار خواهند بود. اين دندان‌ها توسط پيچ‌هاي ظريفي روي ايمپلنت‌ها قرار داده مي‌شوند و به اين ترتيب بصورت ثابت درمي‌آيند.
وي مي افزايد:به بيمار دستورات لازم جهت رعايت بهداشت و رژيم غذايي نرم داده مي‌شود. معمولا بيمار براي کشيدن بخيه‌ها يا کنترل بعد از درمان يک هفته بعد از جراحي مراجعه مي‌کند. لازم به ذکر است که اين روش براي بيماراني که يک يا تعداد محدودي از دندان‌ها را از دست داده‌اند نيز قابل استفاده مي‌باشد.
به گفته دكتر پيوندي اين تکنيک با توجه به مقبوليت علمي و کلينيکي آن در بسياري از کشورهاي پيشرفته اروپايي، آمريکايي و آسياي جنوب شرقي در حال استفاده مي‌باشد. با توجه به کاهش زمان و هزينه درمان نقش بسزايي در جايگزيني دندان‌هاي از دست رفته بسياري از بيماران خواهد داشت. طي 3 سال اخير بيش از 200 عنوان مقاله در نشريات معتبر علمي در اين زمينه به چاپ رسيده است و نتايج درخشان اين‌گونه درمان‌ها در کشورمان بزودي منتشر خواهد شد. با توجه به بنيان‌هاي علمي قوي که پشتيبان اين تکنيک درماني هستند، به نظر مي‌رسد آينده ايمپلنت‌هاي دنداني به سمتي هدايت خواهد شد که با حداقل هزينه و زمان، بهترين سرويس درماني به بيماران ارائه شود. دكتر پيوندي در ادامه تاكيد مي كند: در تلاش هستيم با آموزش اين روش به همکاران دندانپزشک، تعداد بيشتري از دندانپزشکان کشور را با اين‌گونه روش‌هاي مدرن و به روز شده آشنا نماييم و در ضمن فرصت استفاده از چنين درمان‌هايي را براي تعداد بيشتري از هموطنان فراهم نماييم.
بهاره صفوي/ گروه دانش