29 جمادی‌الاول، برابر است با سالروز وفات «محمد بن عثمان عمری»، دومين نائب خاص حضرت مهدی(عج)، در سال 305 هجری قمری.

از آن‌جا كه حاكمان ستمكار عباسی بر پايه نويدها و بشارت‌های رسيده از رسول‌الله(ص) می‌دانستند كه فرزندی به نام مهدی از امام حسن عسگری(ع) زاده خواهد شد و خروج خواهد كرد و بساط ظلم و جور را از صحنه گيتی برخواهد چيد، درصدد بودند كه اگر چنين نوزادی به دنيا آمد او را از بين ببرند.

نخستين واسطه امام و مردم، ابو عمرو عثمان بن سعد عمری بود كه پيشتر از جانب امام هادی(ع) و امام حسن عسگری(ع) نيز به مقام سفارت منصوب شده بود. پس از درگذشت عثمان بن سعد، فرزند وی، محمد بن عثمان به فرمان امام زمان(عج) منصب پدر را برعهده گرفت

از اين رو تولد و مراحل رشد و نمو ظاهری آن حضرت در پنهانی صورت گرفت و جز خاندان و شيعيان خاص از وجود آن حضرت آگاهی نداشتند. با وجود اين امام حسن عسگری(ع) در فرصت‌های مناسب در جمع اصحاب خود حضور می‌يافت تا شيعيان در آينده در مسئله امامت به ضلالت و گمراهی نيفتند و در دينشان ثابت و استوار باقی بمانند. سال‌های اول زندگی حضرت مهدی(عج) به همين منوال گذشت تا اين‌كه در سال 260 هجری در سن پنج سالگی پدر عزيزش را از دست داد.

در پی اين حادثه غم‌انگيز، امامت و رهبری شيعيان به آن حضرت انتقال يافت. حضرت در آن زمان از كمالات و دانش‌های الهی همان را داشت كه ديگر امامان داشتند و اين مقام و منزلتی بود كه خدای تعالی به حضرت عنايت فرمود. حضرت مهدی(ع) به دور از ديده مردم می‌زيست و با افراد اندكی معاشرت داشت.

خبر وجود فرزندی از امام حسن عسگری(ع) انتشار يافت و مأموران حكومتی به تفتيش و جست‌وجوی خود شدت بخشيدند. در اين راه آزار و اذيت‌های فراوان برای خانواده حضرت عسگری(ع) فراهم آوردند، ولی تلاش‌های آنان حاصلی در بر نداشت. در هر حال سلسه امامان دوازده‌گانه از هم نگسست و امامت الهی ادامه يافت. ولی پی‌گيری و تعقيب دشمن خطری بس جدی بود كه جان امام دوازدهم را تهديد می‌كرد. همين امر و پاره‌ای از عوامل ديگر ايجاب می‌كرد كه آن حضرت در غيبت به سر برند و به دور از ديده مردم زندگی كنند.

غيبت امام دوازدهم دو مرحله دارد: يكی غيبت صغری (كوتاه مدت) و ديگری غيبت كبری (دراز مدت). غيبت صغری بنا به قول مشهور از سال 260 هجری، ابتدای امامت حضرت مهدی(عج) آغاز شد و حدود 69 سال به طول انجاميد. برخی عالمان چون شيخ مفيد و سيدمحسن امين عاملی آغاز غيبت صغری را از هنگام ولادت آن حضرت به شمار آورده‌اند، زيرا در آن سال‌ها نيز حضرت به دور از نظرها می‌زيسته است. با اين حساب دوره غيبت صغری 74 سال می‌شود.

حضرت مهدی(عج) در دوره غيبت صغری چهار تن از اصحاب باسابقه امامان پيشين و شيعيان صالح خود را به عنوان سفير معرفی كردند كه هر يك پس از وفات ديگری به انجام اين وظيفه بزرگ می‌پرداختند. اين چهار تن سؤالات و مشكلات مردم را به آن حضرت عرضه می‌كردند و پاسخ‌های ايشان را به مردم می‌رساندند و نواب اربعه (نواب خاص) ناميده شده‌اند. اينان به ترتيب زمانی عبارت بودند از: 1) ابو عمرو عثمان بن سعيد عمری 2) ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمری 3) ابوالقاسم حسين بن روح نوبختی 4) ابوالحسن علی بن محمد سمری.

محمد بن عثمان حدود چهل سال عهده‌دار سفارت و وكالت امام زمان بود و سرانجام در سال 305 درگذشت. او پيش از مرگ از تاريخ وفات خود خبر داد و دقيقا در همان تاريخی كه گفته بود، درگذشت

نخستين واسطه امام و مردم، ابو عمرو عثمان بن سعد عمری بود كه پيشتر از جانب امام هادی(ع) و امام حسن عسگری(ع) نيز به مقام سفارت منصوب شده بود. پس از درگذشت عثمان بن سعد، فرزند وی، محمد بن عثمان به فرمان امام زمان(عج) منصب پدر را برعهده گرفت.

محمد بن عثمان نيز هم‌چون پدر از بزرگان شيعه و از نظر تقوا و عدالت و بزرگواری مورد قبول و احترام شيعيان و از ياران مورد اعتماد امام عسگری(ع) بود، چنان‌كه حضرت در پاسخ سؤال «احمد بن اسحاق» كه به چه كسی مراجعه كند، فرمود: عمری (عثمان بن سعيد) و پسرش هر دو امين و مورد اعتماد و امين من هستند.

پس از درگذشت عثمان از جانب امام غايب توقيعی مبنی بر تسليت وفات او و اعلام نيابت فرزندش «محمد» صادر شد. «عبدالله بن جعفر حميری» می‌گويد: وقتی كه عثمان بن سعيد درگذشت، نامه‌ای با همان خطی كه قبلا امام با آن با ما مكاتبه می‌كرد، برای ما آمد كه در آن ابوجعفر (محمد بن عثمان بن سعيد) به جای پدر منصوب شده بود. هم‌چنين امام ضمن توقيعی در پاسخ سؤالات «اسحاق بن يعقوب» چنين نوشت: خداوند از عثمان بن سعيد و پدرش كه قبلا می‌زيست، راضی و خشنود باشد. او مورد وثوق و اعتماد من و نوشته او نوشته من است.

ابوجعفر تأليفاتی در فقه داشته است كه پس از وفاتش به دست حسين بن روح سومين نايب امام ـ و يا به دست ابوالحسن سمری نايب چهارم ـ رسيده است. محمد بن عثمان حدود چهل سال عهده‌دار سفارت و وكالت امام زمان بود و سرانجام در سال 305 درگذشت. او پيش از مرگ از تاريخ وفات خود خبر داد و دقيقا در همان تاريخی كه گفته بود، درگذشت. مزار اين نواب اربعه در شهر بغداد واقع شده است.

شيخ طوسی درباره اين پدر و پسر آورده كه نامه‌های صاحب‌الامر(عج) توسط عثمان بن سعيد و پسرش ابوجعفر محمد بن عثمان به دست شيعيان و خاصان پدرش ابو محمد(ع) می‌رسيد. اين نامه‌ها حاوی امر و نهی و پاسخ به سؤالات شيعيان بود.*

*منابع: مركز پژوهش‌های صدا و سيمای جمهوری اسلامی؛ نامداران راحل شيعه، كريم جوانشير.