امروزه از هواپيماهاي بدون سرنشين به صورت گسترده‌اي استفاده ميشود. به طوري كه اين وسايل نقليه را مي‌توان به عنوان يكي از مهم‌ترين و كارآمدترين نوع تجهيزات نظامي و دفاعي محسوب كرد.
اين پرنده‌هاي بدون خلبان با نفوذ به عمق هدف مي‌توانند اطلاعات ارزشمندي را كسب كنند و در نهايت كاربران خود را در پيشبرد اهدافشان ياري رسانند. علاوه بر آن بدون محدوديت‌هايي كه ممكن است يك هواپيماي شناسايي و رهگيري در انجام ماموريت خود داشته باشد اين دسته از پرنده‌ها به خوبي ايفاي نقش مي‌كنند. در حال حاضر پرنده‌هاي بدون سرنشين علاوه بر مقاصد نظامي كاربرد روبه‌رشدي در امور غيرنظامي پيدا كرده‌اند، به طوري كه از آنها در حوزه‌هاي نقشه‌برداري، كشاورزي، كنترل ترافيك، هواشناسي، آموزش‌هاي خلباني و... استفاده ميشود.
امكان استفاده گسترده از اين وسايل پرنده باعث شده تا تيمي از دانشجويان مبتكر دانشگاه صنعتي اميركبير موفق به ساخت بالگرد بدون سرنشين سبك با قابليت انجام ماموريت‌هاي شناسايي، تصويربرداري هوايي، رله مخابراتي و بازديد خطوط انتقال نيرو و سكوهاي نفتي، كمك به نيروهاي امدادي و ماموريت‌هاي مشابه شوند.
دكتر مهدي مرتضوي، عضو هيات علمي دانشكده هوافضاي دانشگاه صنعتي اميركبير و مدير پروژه بالگرد بدون سرنشين «پروان» درباره مراحل طراحي و ساخت اين بالگرد مي‌گويد: اين كار از حدود 4 سال پيش در قالب يك كار تيمي ـ دانشجويي آغاز شد. گروه تحقيقاتي ابتدا حدود يك سال به مطالعات امكان‌سنجي و آشنايي با روند طراحي بالگرد پرداخت و قرار شد با توجه به نمونه‌هاي موجود و امكاناتي كه وجود داشت بالگردي با قابليت حمل 2 كيلوگرم بار در يك ساعت پرواز طراحي شود كه امكان انجام ماموريت‌هايي مثل تصويربرداري، رله مخابراتي، بازديد خطوط انتقال نيرو و سكوهاي نفتي و ارسال تصوير و اطلاعات پروازي را داشته باشد. در ادامه طراحي مفهومي و مفصل بالگرد بدون‌سرنشين(RPH) براساس اين ماموريت طي مدت يك سال و نيم انجام شد و از ابتداي سال گذشته تست اجراي بالگرد آغاز و نهايتا در ارديبهشت‌ماه امسال نخستين تست پروازي آن با موفقيت انجام شد.
مدير پروژه بالگرد بدون سرنشين پروان مي‌افزايد: در حال حاضر تيم تحقيقاتي پروژه در حال تكميل و ارتقاي بالگرد با هدف افزايش بار مفيد و مداومت پرواز آن و ايجاد امكان پرواز خودكار و نيمه خودكار پرنده است كه اميدواريم تا پايان سال نخستين پرواز نيمه خودكار بالگرد با انجام ماموريت تعريف شده انجام شود.
فرناز كرمانشاهي، هوفر پورزند، محمدصادق ساجدي، محمدساجد ساداتي، نويد گودرزي، مصطفي محققي و رضا محمدي زيازي اعضاي گروه طراحي و ساخت بالگرد بدون سرنشين دانشكده هوافضاي دانشگاه صنعتي اميركبير را تشكيل مي‌دهند كه با هدايت و راهنمايي دكتر مرتضوي فعاليت مي‌كنند. البته اين تيم تحقيقاتي كه از ابتدا متشكل از دانشجويان كارشناسي و مهندسي هوافضاي دانشگاه صنعتي اميركبير بودند طي اين مدت مراحل تحصيلي خود را طي كرده و تمامي آنها در مقطع كارشناسي ارشد مشغول به تحصيل هستند و پروژه‌هاي پايان‌نامه آنها نيز در راستاي اجزاي مختلف بالگرد تدوين شده است تا در نهايت محصولي قابل دفاع در قالب اين پروژه حاصل شود.
گام به گام تا ساخت پرنده آهنين
به گفته دكتر مرتضوي، طرح بالگرد بدون سرنشين پروان از ابتدا تحت حمايت انجمن علمي دانشكده مهندسي هوافضا تعريف و با حمايت قطب علمي مهندسي هوافضا و رئيس دانشگاه صنعتي اميركبير پيش رفته است. در ادامه هم با محوريت اين پروژه مركز تحقيقاتي پرنده‌هاي بدون سرنشين در دانشكده مهندسي هوافضاي اين دانشگاه شكل گرفت و گسترش يافت به طوري كه در حال حاضر پروژه‌هاي متعدد ديگري نيز در آن در حال اجراست.
مرتضوي در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا تاكنون نمونه‌هاي مشابهي از چنين بالگردهاي بدون سرنشين سبك در كشور ساخته شده است يا خير مي‌گويد: پروژه‌هاي ديگري براي ساخت بالگرد بدون سرنشين در كشور انجام شده كه اغلب با مهندسي معكوس بوده، ولي در اين پروژه مراحل كلاسيك طراحي و ساخت بالگرد در رده بدون سرنشين سبك از ابتدا در قالب يك پروژه تحقيقاتي به طور كامل در داخل كشور صورت گرفته است.
عضو هيات علمي دانشكده هوافضاي دانشگاه صنعتي اميركبير همچنين درباره ميزان ارتباط تيم با توليدكنندگان و صنعتگران اين بخش مي‌افزايد: اين پروژه بيشتر با هدف اثبات توانايي تيم‌هاي دانشجويي در اجراي كامل يك پروژه هوافضا در كشور انجام شده، ولي از ابتداي امر تقريبا با تمام سازندگان و كاربران بالگردهاي بدون سرنشين در كشور در ارتباط بوده‌ايم و همه آنها با اين پروژه آشنايي دارند.
اين نوع پرنده‌هاي بدون خلبان از آنجايي كه مي‌توانند در سرعت‌هاي پايين‌تر پرواز كرده و در عين حال پرواز ايستايي داشته باشند، بسيار ارزشمند هستند. البته ارزش آنها در ماموريت‌هايي مانند تصويربرداري و امداد و نجات در مقايسه با ديگر پرنده‌ها بيش از موارد ديگر مشهود است. همچنين اين پرنده‌ها با توجه به داشتن بال گردان حجم كمتري داشته و راحت‌تر از ميان موانع عبور مي‌كنند و براي بلند شدن و فرود به باند مشخصي نياز ندارند كه همين موضوع هم موجب ميشود تا آنها به گزينه‌اي برتر براي ماموريت‌هايي مثل حمل بار و مجروح تبديل شوند.
مهندس فرناز كرمانشاهي، سر طراح پروژه بالگرد سبك بدون سرنشين پروان هم با اشاره به اين كه طراحي بالگردها اصولا از هواپيماها پيچيده‌تر است درباره مشخصات بالگرد بدون سرنشين پروان مي‌گويد: طول كلي اين بالگرد 2/1 متر و شعاع روتور اصلي آن 74 سانتي‌متر است، ارتفاع پرواز بالگرد هم حدود 200 متر (يكهزار و 600 متر از سطح دريا) و شعاع عملياتي آن حدود 15 كيلومتر (با سرعت 80 كيلومتر در ساعت) است.
كرمانشاهي مي‌افزايد: جنس اين بالگرد از آلومينيوم و كامپوزيت و سوخت آن تركيبي از الكل و روغن است. در ضمن جنس سازه و نوع سوخت پروان در مجموع باعث شده تا وزن برخاست 10 كيلوگرم و مداومت پروازي آن يك ساعت باشد.
سرطراح بالگرد بدون سرنشين پروان با اشاره به اين كه هدايت اين پرنده در حال حاضر به صورت كنترل از راه دور صورت مي‌گيرد، تصريح مي‌كند: پرواز بالگردهاي بدون سرنشين به صورت كمك خلبان (در محدوده ديد خلبان)، نيمه خودكار (دريافت فرامين از خلبان و اجرا از سوي سيستم كنترل روي بالگرد ) و خودكار (تشخيص و اجراي خودكار فرامين توسط سيستم كنترل روي بالگرد براساس مسير كلي داده شده از ايستگاه زميني) انجام ميشود كه در حال حاضر در پروان از روش اول استفاده ميشود و البته در ادامه كار در تلاش هستيم تا نمونه‌هاي نيمه خودكار و خودكار بالگرد را در آينده نزديك بسازيم.
وي در پايان به قابليت‌ها و كاربردهاي بالگردهاي بدون سرنشين اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: از پروان به عنوان يك بالگرد بدون سرنشين مي‌توان براي تصويربرداري (فيلمبرداري) هوايي و ارسال همزمان تصوير، كنترل سرعت وسايل نقليه از طريق سنسورهاي سرعت مثلا كنترل ترافيك بزرگراه‌ها، تصويربرداري از صحنه‌هاي تصادف بدون حضور كارشناسان پليسي و بازگشايي سريع معابر، اطفاي حريق و كنترل جنگل‌ها، بازديد از خطوط نفت و گاز و انتقال قدرت، ديد‌باني دريايي، تصويربرداري از مسابقات ورزشي و... استفاده كرد.
بهاره صفوي /جام خم