همشهری آنلاین –مهدی تهرانی:
ژانر مستند اولین گونه‌ی تولید شده در سینما و در حقیقت بستر شکل‌گیری هنرهفتم بوده است.
فيلم مستند را گونه واقعگرا و غيرداستاني برشمرده‌اند. در اين باره پل روتا1 در سال 1948 در سنديكاي مستندسازان جهان اين گونه فيلم مستند را تعريف كرده است:
" منظور از فيلم مستند تمام روش‌هاي ضبط هرجنبه از واقعيت روي نوار خام است.چه از طريق فيلمبرداري واقعي و يا از طريق بازسازي قابل توجيه و صميمانه؛ به قصد تاثيرگذاردن روي منطق يا عاطفه تماشاگر براي برانگيزاندن احساسات او. و گسترش دانش انساني و تفاهم به خاطر عرضه واقعي مسائل و ارائه راه حل‌هاي اين مسائل در زمينه‌هاي مختلف از جمله اقتصاد؛ فرهنگ و روابط انساني."
همچنين جان گريرسون2 فيلم مستند را "كاربرد خلاقانه واقعيت" توصيف كرده است.ضمن اينكه فعاليت‌هاي مستندسازي معدود سينماگران قدري مثل رابرت فلاهرتي3 سبب ساز شد تا سنديكاي جهاني مستند سازان تاسيس شود تا تعاريفي دقيق از اين گونه‌ي سينمايي بدست آيد. با تعاريف بدست آمده و قوام گونه‌ي مستند كم كم زيرشاخه‌هاي زير در اين ژانر تعريف رسمي پيدا كردند.
اين گونه فيلم مستند به تعبيري اولين نوع فيلمسازي و اولين تجربه‌ها و سياه مشق‌ها در هنرهفتم بود. در مستند واقعگرا روايت و داستان مي‌تواند جنبه بازسازي شده داشته باشد. با توجه به اين مهم كه اين بازسازي بايد از متن اصلي رويداد و آنچه قبلا به وقع پيوسته است برداشت شود.
در اين باره اكثر فيلم‌هايي كه در روزهاي نخستين تولد سينما ساخته شدند( ورود قطار به ايستگاه و يا خروج كارگران از كارخانه) به نوعي به مستند واقعگرا نزديك بودند.
- مستند رومانتيك يا طبيعي گرا:
در اين گونه بايد و همواره حضور حقيقت مثلا حضور مردم در مكان و زمان حقيقي طبيعي نشان داده شود. مانند فيلم "مردي از آران" ساخته رابرت فلاهرتي.
- مستند تركيبي؛ تبليغاتي و خبري:
استفاده از فيلم‌هاي مستند قبلا توليد شده و تدوين مجدد و منطقي آن براي بدست دادن ماجرايي واقعي؛ مستند تركيبي را شكل مي‌دهد. تاريخ ناگفته آمريكا ساخته اوليور استون محصول 2012 نمونه‌اي گويا از مستند تركيبي است.
فيلم‌هاي مستند تبليغاتي نيز اگر نه هميشه ولي اكثرا براي معرفي يك كالا يا خدمات و به انگيزه سودمالي ساخته مي‌شود. همچنين فيلم‌هاي خبري كه در خصوص ضبط اخبار و حوادث روزمره هستند در اين رده طبقه بندي مي‌شوند.
اينگونه به ساخت فيلمي داراي روايت داستاني و با استفاده از روش بيان سينمايي مستند مرتبط است. رم شهر دفاع ساخته روبرتو روسيليني بهترين نمونه در اين زمينه است.
ژانر مستند توانايي خاص ارتباطي دارد. فيلم‌هاي مربوط به محيط زيست؛ اتفاقات جهاني؛ جنگ‌ها و بسياري موارد ديگر؛ اين توانايي را دارند كه سهم موثري در جذب مخاطب داشته باشند. با ظهور و فراگيري تلويزيون از دهه 50 تاكنون مستندهاي تلويزيوني سهم غيرقابل انكاري در اين اطلاع رساني ايفا كرده‌اند.
1- پل روتا(1984-1908): فيلمساز و مستندساز شهير انگليسي و پايه‌گذار قواعد ژانر و استاد مفاهيم سينماي مستند.
2- جان گريرسون(1972-1898): سينماگر و مستندساز پرآوازه اسكاتلندي كه سهم عمده‌اي در شكل‌گيري سينماي نوين بريتانيا داشت. گريرسون پايه گذار انستيوي فيلم كانادا و به نوعي پدر سينماي اين كشور نيز خوانده مي‌شود.
3- رابرت فلاهرتي(1951-1884): فيلمساز متقدم آمريكايي در زمينه فيلم مستند. جايگاه او در تبين سينماي مستند هم‌پاي سرگئي آيزنشتاين در زمينه تئوري‌هاي سينماي داستاني است. از مهمترين ساخته‌هاي او نانوك شمال محصول 1922 و مردي از آران محصول 1934 قابل ذكرند.
شرح تصوير: نمايي از فيلم مستند نانوك شمالي ساخته فلاهرتي محصول 1922