افراد صاحب ذوق و سلیقه حتی در کلانشهرها هم می‌توانند به باغبانی رو بیاورند. آنها در این وادی نه‌تنها لذت کم‌نظیر همجواری با گیاهان را تجربه می‌کنند، بلکه حتی اندک آرامشی را نیز برای خود و دیگران به ارمغان می‌آورند. در این روزهای بهاری با اندک تلاشی می‌توان خود را با طبیعت همراه کرد.

یکی از جالب ترین ایده ها در فضاهای محدود شهری، طراحی یک باغچه کوچک عمودی و نه لزوما افقی است که می توانید براحتی مقدمات آن را در حیاط کوچک یا حتی بالکن کمتر از نیم متر در نیم متر منزل خود مهیا کنید. اغلب بوته ها و گل های بالارونده رشد خوبی دارند و برای نگهداری از آنها نباید زحمات زیادی را متحمل شد. تنها کاری که باید انجام شود، قرار دادن آنها در جهت مناسب و حفظ و نگهداری و هرس بموقع است.

چگونگی حفاظت از گیاهان بالارونده

گیاهان رونده، براحتی به دیوار یا سطح حائل خود می چسبند، اما برخی از آنها نیز به کمک نیاز دارند. مراحل اولیه رشد ازجمله زمان هایی است که گیاهان در آن بشدت آسیب پذیر هستند؛ به عنوان مثال یک درختچه کوچک نسترن (Rosa/canina) روی ساقه خود تیغ های کوچک و تیزی دارد که به بالا رفتن گیاه کمک می کند، اما همین ساقه ها اگر بخوبی هنگام رشد مهار نشوند، می توانند در آینده دردسرساز باشند. درخصوص پرورش نسترن، باید ساقه ها را در جای مناسب مهار کنید و برای لذت بردن از گل های این گیاه نباید صورت خود را خیلی به آن نزدیک کنید. تیغ های کوچک نسترن گاهی دیده نمی شود و می تواند برای چشم ها خطرناک باشد. برخی از گونه های بالارونده نظیر پاپیتال (Hedera/helix)، موچسب (Ampelopsis/veitchii) و نوعی دیگر از هدرا با نام علمی (Glechoma/hederacea) گیاهان به نسبت بهتری هستند و معمولا تنها در مراحل اولیه به کمک نیاز دارند. آنها توسط ریشه های چسبنده خود به نرده ها و تنه درختان می چسبند سپس راه خود را پیدا می کنند. موچسب و پاپیتال سایه پسند هستند، اما موچسب در نور کامل و شرایط نیم سایه هم رشد خوبی دارد در حالی که آفتاب گرم تابستان می تواند براحتی برگ های پاپیتال را از بین ببرد. جالب است که بدانید، تحقیقات علمی نشان داده پاپیتال ها قابلیت خوبی نه تنها برای جذب ذرات گرد و غبار و آلودگی ها بلکه حتی برای دفع آلودگی های داخل منزل دارند. سال 2010 میلادی (1389) عده ای از محققان آلمانی به سرپرستی دکتر تروی استرنبرگ و با استفاده از اسکن های الکترون میکروسکوپی برگ های پاپیتال ها را مورد آزمایش قرار دادند تا میزان جذب آلاینده ها توسط آنها را تعیین کنند. نتیجه این تحقیقات نشان داد پاپیتال ها یک مخزن منحصربه فرد برای جذب آلاینده های مختلف هستند. برای مثال پاپیتال ها در مناطق شلوغ و پرترافیک می توانند ذرات کوچک تر از 2/5 میکرومتر را بخوبی و ذرات کوچک تر از یک میکرومتر را به شکلی ایده آل جذب کنند. بیشتر طراحان محیط زیست باور دارند کاشت آنها در مناطق آلوده و بخصوص دیواره بزرگراه ها می تواند بسیار موثر باشد. علاوه بر این پاپیتال ها آلودگی های داخل منازل را هم بخوبی دفع می کنند. نقش آنها زمانی بهتر شناخته می شود که به خاطر بیاورید، هوای آلوده داخل منازل گاهی چند برابر آلودگی هوای محیط خارج، خطرناک است.

اولویت ها را دنبال کنید

در کاشت گیاهان بالارونده نباید عجله کرد، معمولا بهتر است اول محیط را مهیا سپس گیاه را به آنجا منتقل کرد. شبکه های چوبی و دست ساز حائل گیاه را می توان با استفاده از تکه چوب های بازیافتی بسادگی سرهم کرد. این نوع حفاظ در صورت رنگ شدن و رسیدگی بموقع معمولا از نظر بصری برای بیشتر افراد مطبوع است. یکی از اشتباهات رایج درخصوص مهار گیاهان این است که برخی تصور می کنند، بهتر است گیاه را با طناب محکم ببندند، اما رشد قابل توجه و سریع ساقه را نباید از خاطر برد. گره طناب (انواع الیافی طناب ها مناسب تر است) را باید براساس حداکثر رشد گیاه تنظیم کرد، زیرا گاه جراحت های ناشی از یک طناب بر پیکره گیاه می تواند حتی به نابودی آن منجر شود. گیاهان سنگین تر معمولا به قیم های محکم تری هم نیاز دارند. این نوع قیم ها معمولا از گیره، چفت و مفتول های آهنین و گالوانیزه شده که روی دیوار نصب می شوند، تشکیل شده است. نصب گیره ها و مفتول ها با توجه به فرم دلخواه می تواند افقی، عمودی یا حتی شبیه بادبزن باشد. یکی از مهم ترین کارها، انتخاب گیاه براساس محل کاشت آن است. اگر محیط موردنظر در سایه باشد، کاشت گیاهانی نظیر کلماتیس (Clematis/macropetala)، رازک (Humulus/lupulus)، پیچ امین الدوله (Lonicera/caprifolium) و عشقه ژاپنی شبیه پاپیتال با برگ های لطیف تر (Parthenocissus/tricuspidata) ایده آل است، اما اگر محیط آفتابی باشد، معمولا کاشت گیاهانی نظیر گلیسین (Wisteria/spp)، رز آبشار طلا (Rosa/banksiae)، نسترن (Rosa/canina) و گل های زینتی بالارونده دیگر توصیه می شود.

پرورش رزهای رونده

به محض آن که ساقه های جوان یک رز رونده به اندازه کافی رشد کرد، باید آنها را به آرامی خم کرد و به دیگر جهات سوق داد. ایجاد یک شکل بادبزنی برای رزهای رونده بسیار بهتر از رها کردن آن به شکل یک درختچه صاف و عمود است. همین کار ساده بر میزان گلدهی تاثیر خواهد داشت. علاوه بر این با ظاهر شدن ساقه های جوان تر و محکم تر در پاییز باید آنها را بدرستی روی چارچوب اولیه ثابت کرد . رزهایی که به این شیوه پرورش داده شوند در مقایسه با آنهایی که به حال خود رها می شوند، گل های بیشتری خواهند داشت.

یکی از نکات بسیار مهم در پرورش گل های رز، هرس بموقع آنهاست زیرا این کار بر میزان شکوفایی گیاه تاثیرگذار است. هرس کردن نه تنها گل دهی را بیشتر، بلکه حتی مدت زمان و ابعاد گل ها را هم به ترتیب طولانی تر و بزرگ تر خواهد کرد. هرس گل های رز در عین حال روش موثری برای خلاص شدن از انواع بیماری ها و حشرات مزاحم است.

مهم نیست رزها در چه نقطه ای از جهان پرورش داده شوند، مهم این است که بعد از پایان دوره کمون و زمانی که خطر یخبندان مرتفع شد، حتما یک بار هرس شوند. البته برخی از باغبان ها در مورد رزهای معمولی پیشنهاد می کنند زمان هرس درست بعد از گل دهی باشد. درخصوص گل های رز رونده گیاه باید پس از اتمام گلدهی به آرامی هرس شود که البته این فصل معمولا در بهار است.

برای هرس درست ابتدا باید جوانه های تازه را رصد کنید و درست از بالای همان جوانه ها با فاصله اندک و با یک قیچی باغبانی مناسب، شاخه را هرس کنید. زاویه هرس کردن رز نیز مهم است. هیچ گاه ساقه را با یک خط افقی هرس نکنید، زاویه هرس رزها معمولا 45 درجه است و این در حالی است که بخش فوقانی خط اریب باید درست بالای جوانه باشد. یکی از مزایای این کار این است که اجازه دفع صحیح رطوبت نیز به گیاه داده می شود.

ویژگی​های بالا رونده ها

بهترین راه پرورش گیاهان بالارونده آشنایی مختصر با ویژگی های آنها بخصوصا طی چهار فصل مختلف سال است. به عنوان مثال موچسب (Ampelopsis/veitchii) گیاهی بالارونده، اما خزان پذیر است در حالی که برخی به اشتباه آن را گونه ای همیشه سبز قلمداد می کنند. برگ های این درخت زینتی است و در ابتدای رویش به رنگ قرمز، سپس سبز و مجددا در پاییز به رنگ قرمز دیده خواهد شد. اطلاع از همین موارد ظاهرا کوچک در بلندمدت بسیار مهم خواهد بود. یکی دیگر از نکات مهم درباره گیاهان بالارونده هرس به موقع آنهاست. برخی از شاخه های اضافی این گیاهان به دلیل پرورش دانه، می تواند سبب هدر رفتن انرژی گیاه شود؛ در حالی که هرس بموقع، گیاه را شاداب تر خواهد کرد. درخصوص رزها، این مساله ضروری است، زیرا تاثیر مستقیمی بر گلدهی خواهد داشت. یکی از مشکلات شایع درباره رزها پرمک یا زنگ زدگی است. این علامت گاهی نشانه خشکی ریشه هاست، اما گاهی فقط بر یکی از بیماری های شایع قارچی تاکید دارد. عامل این بیماری قارچی (Podosphaera/pannosa) نام دارد که سبب می شود در برگ ها و برخی از بخش های هوایی گیاه، توده های سفید قارچ مانند ظاهر شود. رزهایی که در مناطق خشک کاشته می شوند، اغلب به این بیماری حساس تر هستند. به همین دلیل بهتر است تنها زمانی گیاهان حساسی نظیر رزها و پیچ امین الدوله را انتخاب کنید که بتوانید نیاز گیاه به رطوبت را بموقع تامین کنید. آبیاری منظم، قرار دادن گیاه در مسیر جریان هوای مناسب، کوددهی بموقع، ممانعت از مصرف بی رویه نیتروژن به دلیل حساس تر کردن بیش از حد برگ ها و قطع سریع قسمت های بیمار گیاه می تواند در کنترل این مشکل موثر باشد. آبیاری منظم و تغذیه گل های رز با ویتامین های لازم مهم است، اما راز داشتن گل های رز زیبا، آن هم از نوع رونده، پرورش صحیح آنهاست./ ضمیمه سیب

فرناز حیدری/ کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست