پيشرفت سريع و وسيع فناوري اطلاعات در عصر حاضر و تأثيرات اين امر بر جنبه‌هاي مختلف زندگي و انديشه انسان عصر حاضر، بسياري از انديشمندان را بر آن داشته كه به بررسي ابعاد اين موضوع، به‌ويژه از جهت اخلاقي بپردازند.
مجموعه بررسي‌ها و تاملات اخلاقي در اين زمينه باعث شكل‌گيري حوزه‌اي به نام «اخلاق فناوري اطلاعات» (IT Ethics) شده كه به‌رغم نوپابودن، شاهد انتشار آثار فراواني در اين زمينه بوده است. نوشتاري كه از پي مي‌آيد ترجمه ديباچه‌اي است كه مارين كويگلي، استاد دانشگاه موناش استراليا و ويراستار علمي دانشنامه اخلاق و امنيت اطلاعات بر اين كتاب نگاشته است.
اميد است با توجه به كمبود جدي منابع فارسي در زمينه اخلاق فناوري اطلاعات، نوشتار حاضر بتواند علاوه بر معرفي اين دانشنامه، علاقه‌مندان را با اهميت اين مباحث نوپيدا و موضوعات مطرح در اين زمينه آشنا سازد.
ما تكنولوژي را مي‌سازيم و درباره استفاده از آن تصميم مي‌گيريم؛ با اين حال، هرگاه كه ما از يك ابزار تكنولوژيك استفاده مي‌كنيم اين ابزار مي‌تواند هم ما و هم چگونگي ارتباطمان با ديگر انسان‌ها و با محيط‌مان را تغيير دهد.
كامپيوترها به‌گونه‌اي ژرف، شيوه‌هاي فكر و احساس ما را شكل مي‌دهند. كامپيوترها نه‌تنها زندگي ما كه «خود» ما را نيز تغيير مي‌دهند. در كنار بررسي پيشرفت‌هاي تكنولوژيك و توسعه نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌هاي جديد كامپيوتري، گروه روزافزوني از انديشوران رشته‌هاي گوناگون درباره معضلات اخلاقي و موضوع‌هاي امنيتي عصر حاضر كه آن را «عصر اطلاعات» مي‌نامند، به تحقيق و تاليف مشغول‌اند. از آنجا كه تكنولوژي تأثير تغييردهنده‌اي بر زندگي روزانه و نيز روي انسانيت ما دارد، ضروري است كه شهروندان عادي نيز همچون نخبگان و متخصصان كامپيوتر درگير اين مباحث شوند.
تحولات انجام‌شده به وسيله پيشرفت‌هاي ارزشمند در تكنولوژي‌هاي اطلاعات و ارتباطات در اواخر قرن بيستم، به‌عنوان يك «انقلاب» توصيف شده است كه از نظر تأثير، شبيه انقلاب صنعتي قرن نوزدهم است. افزايش كامپيوترهاي شخصي در دهه 1980 و ايجاد شبكه گسترده جهاني(.www) در اوايل دهه1990 كه گسترش كامپيوترهاي ارزان‌قيمت و شبكه‌هاي سريع را به‌دنبال داشت، منجر به تغييرات شگفت‌انگيزي در روش ارتباط انسان‌ها با يكديگر و در شيوه كسب اطلاعات شد. امروزه بيش از 600 ميليون نفر در جهان داراي «اي-ميل» هستند.
ارتباط به وسيله تلفن‌هاي همراه و اينترنت امروزه براي شهروندان غربي امري پيش‌پاافتاده- اگر نه در واقع ضروري- تلقي مي‌شود، هر چند گروه‌هايي از مردم در كشور‌هاي در حال توسعه يا توسعه‌يافته وجود دارند كه يا به اين تكنولوژي‌ها دسترسي ندارند و يا فاقد مهارت استفاده از آن هستند. بنابراين، تكنولوژي به ايجاد تقسيمات اجتماعي يا تأكيد دوباره بر تقسيمات موجود كه مبتني بر تفاوت‌هاي اقتصادي- اجتماعي يا آموزشي است كمك كرده است. اين تقسيمات غالبا به‌عنوان شكاف بين «غناي اطلاعات» و «فقر اطلاعات» توصيف شده است.
تكنولوژي مي‌تواند حقوق و ارزش‌هاي بنيادين بشر را نابود كند و هنجارهاي اجتماعي يا فرهنگي نهادينه‌شده در جامعه، يا رفتار‌هاي قانوني را به چالش بكشد. كامپيوترهاي خانگي با اتصال به اينترنت در عين حال كه دسترسي آسان به گنجينه‌اي از اطلاعات را براي ما فراهم مي‌آورند، مي‌توانند ما را به قربانيان بالقوه يك جنايت سايبري تبديل كرده يا حريم خصوصي‌مان را در معرض تاراج قرار دهند. در حالي كه براي برخي از افراد جامعه اين امكان هست كه مشتاقانه از فرصت‌هاي جديدي كه به وسيله تكنولوژي‌هاي نوين فراهم شده استفاده كنند، گروهي ديگر از انسان‌ها، مانند سالمندان و معلولان، به خاطر استفاده از ابزارهاي تكنولوژيك در حوزه‌هاي عمومي از قبيل بازرگاني، بانكداري و آموزش ممكن است بيش از پيش به حاشيه رانده شوند.
بايد به ياد داشته باشيم كه هيچ اختراع تكنولوژيك در انزواي كامل يا بدون توجه به تأثير تبعاتش بر ديگران، قابل فهم يا استفاده نيست؛ از اين روست كه ما نيازمند مطالعه و بررسي پيشرفت‌هاي تكنولوژيك و پيامدهاي اين پيشرفت‌‌ها با توجه به زمينه‌هاي اجتماعي و فرهنگي‌شان هستيم. آنگونه كه ريموند ويليامز در سال 1981 در كتاب تأثيرگذار خود، يعني «برخورد: ارتباط انساني و تاريخچه آن» خاطرنشان كرده است «تكنولوژي هميشه به معناي واقعي كلمه، امري است اجتماعي. تكنولوژي بالضروره داراي ارتباطي پيچيده و متنوع با ديگر روابط و نهاد‌هاي اجتماعي است».
هرچند خود تكنولوژي‌ها ممكن است جديد باشند ولي بسياري از معضلات اخلاقي كه به‌دنبال آنها پديد آمده داراي سابقه‌اي ديرينه است؛ در نتيجه، شناخت تاريخ، يكي از لوازم ضروري شناخت موضوعات اخلاقي عصر حاضر و پيشرفت‌هاي جديد تكنولوژيك است. امروزه هرچند كه حوزه اخلاق اطلاعات در بين جامعه دانشگاهي اعتبار روزافزوني پيدا كرده است، ولي بررسي‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه در نشريات تخصصي سيستم‌هاي اطلاعات، هنوز هم در مقايسه با مقالات مربوط به مديريت امنيت، مقالات كمتري به مباحث اخلاق فناوري اطلاعات اختصاص داده شده است.
در عصر حاضر جهاني‌شدن كه به مدد انقلاب در عرصه ارتباطات دسترس‌پذير شده است، عالم اخلاقي معروف، پيتر سينگر، پيشنهاد مي‌كند كه ملت‌هاي توسعه‌يافته بايد يك رهيافت جهاني براي حل موضوعات اخلاقي و امنيتي را بپذيرند؛ موضوعاتي كه او معتقد است به‌طور جدايي‌ناپذيري با يكديگر پيوند دارند، آنگونه كه او مي‌گويد: «براي ملت‌هاي ثروتمند عدم‌اتخاذ يك نقطه نظر اخلاقي جهاني همواره يك خطاي اخلاقي جدي بوده است و در عصر حاضر نيز اين امر در درازمدت براي امنيت آنها يك خطر به شمار مي‌آيد.
مارين كويگلي
همشهري آنلاين- ترجمه حسينعلي رحمتي