بنا به روايتي حضرت امام محمدباقر(ع) در اول رجب سال 57 ق در مدينه به دنيا آمد. آن حضرت را باقر لقب دادند كه به معناي شكافنده‏ي علوم است، زيرا آن بزرگوار مشكلات و پيچيدگي‏هاي علميِ عصرِ خود را با دقت و ظرافتِ خاصي تجزيه و تحليل مي‏كرد. در دوران امامت آن حضرت، از سال 96 ق كه مقارن با سال‏هاي پاياني حكومت جور بني اميه و ضعف آن بود، فرصتي فراهم شد تا آن بزرگوار به تقويت بنيان‏هاي فكري و فرهنگي مسلمانان بپردازد. در اين زمان و همچنين در دوران امامت فرزندش امام جعفر صادق(ع) بسياري از علوم شكوفا شد و شاگردان آن دو بزرگوار، برخي از علوم را گسترش داده، علوم جديدي را نيز ابداع كردند. امام محمدباقر(ع) بر اثر سلطه‏ي حكومتِ طاغوت، از نظر سياسي مُنزوي بود و اعتراضات او به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه به سرنگوني رژيم بني‏اميه نيانجاميد. ايشان كه دريافته بود فرهنگ تشيع در انزوا قرار گرفته و زير چكمه‏ي جلاّدان اُموي، بي‏رَمَق مانده است، دست به يك انقلاب وسيع فرهنگي زد و با تشكيل حوزه‏ي علميه و تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد(ص) و خط فكري تشيُّع را آشكار ساخت. پس از آن حضرت(ع) فرزند برومندشان، حضرت امام جعفر صادق(ع)، با تشكيل حوزه‏ي علميه با چهار هزار نفر شاگرد، آن حركت و نهضت فرهنگي را غناي بيشتري بخشيد.