|
«ابن‌شهرآشوب مازندرانی» در كتاب «متشابه‌القرآن و مختلفه»، تفسير قرآن را به صورت موضوعی بيان كرده و آيات متشابه و محتاج به توضيح و آيات مورد اختلاف علما در موضوعات گوناگون را تبيين كرده است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، «حافظ ابوجعفر(ابوعبدالله) محمدبن علی‌بن شهر آشوب‌بن ابی‌نصر كياكی‌بن ابی‌الجيش مازندرانی»، ملقب به «رشيدالدين، شيخ‌الدين و شيخ‌الطائفه» متولد 489 و متوفی 588 هجری قمری است.
او فقيه، محدث، مفسر، اديب، شاعر، مطلع نسبت به رجال و احاديث، جامع هنر و فضيلت‌هاست، به شكلی كه از سوی مخالفان و بيگانگان نيز مورد احترام و تعظيم بوده است. وی در هشت سالگی قرآن كريم را حفظ كرد. ابن‌شهرآشوب از دانش بالايی برخوردار بود، عبادت بسيار می‌كرد و هميشه با وضو بود.
وی به خراسان و شهرهای خوارزم، نيشابور، سبزوار و بيهق سفر كرد. به دنبال مخالفت و درگيری با والی مازندران، آن ديار را به مقصد بغداد ترك كرد و اين در زمان مقتفی (555-530 هـ.ق) بود و شايد در راه بغداد بود كه با علما ری، كاشان، اصفهان و همدان و ... ديدار كرد. چند سالی در بغداد ماند و در زمان حكمرانی مستضیء (574- 566 هــ.ق) به موصل مهاجرت كرد و پس از آن در حلب (از شهرهای سوريه) رحل اقامت افكند و اين واقعه در زمان اميران شيعه مذهب آل‌حمدان به وقوع پيوست. ابن‌شهرآشوب در شهر حلب از دنيا رفت و در دامنه كوهی كه «جوشن» می‌نامند، به خاك سپرده شد و آن گورستانی در حلب برای دفن بزرگان علمای شيعه است.
كتاب «متشابه‌القرآن و مختلفه»، تفسير قرآن به صورت موضوعی و در باب آيات متشابه و محتاج به توضيح و آيات مورد اختلاف علما در موضوعات گوناگون است. در رابطه با پيشينه تأليف اين‌گونه تفاسير بايد گفت كه قرآن دريای عميقی است كه هر كس گوشه‌ای از آن را ديده، غرق آن شده و محو جمال و زيبايی آن شده است.
عناوين مورد تحقيق در قرآن كريم بسيار فراوانند و علاوه بر تفسير و تأويل، عناوينی از قبيل: ناسخ و منسوخ، مجازهای قرآن، اسباب‌النزول، غريب‌القرآن، اعراب‌القرآن، لغات‌القرآن، فضائل‌القرآن ، علم‌القرائت، تجويد و ... هم تأليفاتی را به خود اختصاص داده‌اند.
اما يكی از موضوعات مهم قرآنی مسئله محكم و متشابه است. در اين زمنيه اولين كسی كه دست به قلم برده، «حمزةبن حبيب زيات كوفی» متوفای 156 هجری قمری از اصحاب امام صادق(ع) است كه معروف به «امام‌القرا» است. پس از او ديگران نيز كتبی با نام متشابه‌القرآن تأليف كرده‌اند، از جمله: ابوعبدالله محمدبن هارون، حسن‌بن حسن‌بن موسی نوبختی، محمدبن احمد عميدی صاحب «تنقيح البلاغة» و صدرالمتألهين شيرازی.
ابن‌شهرآشوب كه در موضوعات مختلف تأليفات گران‌بهايی دارد، در علوم قرآنی نيز سه كتاب ارزشمند از خود به يادگار گذاشته كه عبارت‌اند از: الاسباب و النزول، متشابه‌القرآن و مختلفه و المناقب كه در آن آيات فراوانی را در فضائل اهل‌بيت(ع) بيان كرده است.
كتاب متشابه‌القرآن در دو جلد تأليف شده است. جلد اول اين كتاب شامل: بحث‌های توحيد، اصول دين و صفات الهی، خلقت آسمان، زمين و ديگر موجودات، سعادت و شقاوت و قضا و قدر، نبوت و قصص انبيا(ع) و بحث‌های متفرقه به عنوان مفردات. جلد دوم كتاب نيز شامل بحث‌هايی است از جمله: آيات قرآن درباره پيامبر اسلام(ص)، فضائل اهل‌بيت پيامبر(ص)، موضوعات متفرقه؛ مانند توبه، قيامت و ...، آيات اصول فقه و فقه، ناسخ و منسوخ و نوادر.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی در اين كتاب بحث‌ها را چينش موضوعی داده و از تفسير ترتيبی آن اجتناب كرده است. علت آن هم روشن است؛ زيرا دسترسی به مطلب مورد نظر و بحث دلخواه به سادگی امكان‌پذير است. در اين كتاب تمام قرآن تفسير نشده، بلكه فقط آيات متشابه و آياتی كه مورد اختلاف علما يا مفسرين قرار گرفته‌اند، تبيين شده است؛ لذا دسترسی به مطلب دلخواه در اين نوع تفسير گزينشی مشكل است.
با ترتيب موضوعی و قرار دادن هر دسته آيات در يك عنوان؛ اولا تمام آيات مربوط به يك موضوع به سهولت بررسی می‌شود. ثانيا از تكرار بسياری از آيات در جاهای مختلف كتاب پرهيز می‌شود و لازم نيست در هر كجا كه به موضوع خاصی رسيديم، تمام آيات سابق و لاحق را در آن موضوع تكرار كنيم.
كار تحقيق و تصحيح و مقابله كتاب و استخراج آيات در يكی از چاپ‌های آن بر عهده حجت‌الاسلام «حسن مصطفوی» بوده و در ابتدای كتاب نيز علامه «شهرستانی» مقدمه‌ای بر آن نوشته و بحث‌هايی در رابطه با محكم و متشابه و حكمت وجود متشابه در قرآن آورده كه بسيار زيبا و خواندنی است. در پايان كتاب فهرست مطالب آمده و پس از آن فهرست آيات بحث شده در كتاب، به ترتيب سوره‌های قرآن ذكر شده است. |