ديپلماسي جديد، ديپلماسي «ديني»
تشريح عقل‌گرايي ايرانيان و شيعيان در گفتگو با پاپ و واتيكان
دكتر علمي، عضو هيأت اعزامي ايران به واتيكان گفت: در اين نشستها، اشاره شد كه ما مسلمانان به رغم اين‌كه دين خود را برحق مي‌دانيم، از نظر تئوري قدرت اين را داريم كه در حكومت اسلامي براي پيروان ديگر مذاهب هم حقوق اجتماعي قايل باشيم
حجت‌الاسلام دكتر علمي، عضو هيأت اعزامي ايران به واتيكان به تشريح جزييات رايزني‌هاي اين هيأت با شورای پاپی گفتگوی ادیان واتيكان پرداخت.
معاون پژوهشي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در این باره توضیح داد: یکی از وظایف اصلی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی حضور فعال در عرصه گفتگوی ادیان است تا از این طریق بطور مستقیم دیدگاههای اسلام در مورد مسائل و موضوعاتی که در سرنوشت جهان بطور مستقیم موثر است برای رهبران ادیان توضیح داده شود. از آنجا که آموزه های دین اسلام بر اساس فطرت انسانی است بشرط آنکه این آموزه ها بطور صحیح و معقولی تبین گردد قطعا مورد استقبال دیگران نیز قرار خواهد گرفت.
وی در این باره توضیح داد: اگر چه اسلام دین معنویت و عدالت و منادی عقلانیت است اما به دلیل غرض ورزیهای دشمنان و نابخردیهای بعضی از مومنان این ابعاد بخوبی برای پیروان دیگران ادیان معلوم نیست و لذا ضرورت دارد که در این عرصه بطور گسترده ای به فعالیت پرداخت و بر اساس وجوه مشترکی چون عدالت و عقلانیت و معنویت می توان جبهه متحدی را از پیروان ادیان الهی و انسانهای حقجو در برابر روند رو به گسترش ظلم درعرصه جهان تشکیل داد.
دكتر محمدجعفر علمي درباره دور اخير گفت‌وگو با واتيكان گفت: این نشست در ادامه جلسات قبلی مركز گفت‌وگوي اديان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي و شوراي گفت‌وگوي اديان واتيكان، به موضوع ايمان و عقل اختصاص داشت. اين گفت‌وگوها از سال 1373 رسما بين دو مركز برگزار شده است كه در اين سال درباره پديده تجدد بحث شده و در دومين دور، در سال 1378 درباره مواجهه با كثرت‌گرايي ديني؛ در سال 1380 درباره جوانان و تعليم و تربيت؛ در سال 1382 درباره اركان صلح؛ و در سال 1384 به بحث اخلاق زيستي در اسلام و مسيحيت پرداخته شده است.
وي افزود: دلیل انتخاب این موضوع ارتباط مستقیم آن با سخنان پاپ بنديكت در دانشگاه ریزنبرگ در سال 2006 بود که با نقل قولي از «ابن حزم»، مسلمانان را به پيروي نكردن از عقل متهم ساخته بود، وی در این باره گفت: در این گفتگوها طرفین طی چند جلسه به بیان دیدگاهها خود در رابطه با موضوع عقل و ایمان پرداختند و در طی این جلسات بروشنی توضیح داده شده که از نظر پیروان اهل بیت علیهم السلام كه ايرانيان نيز در زمره آنانند، در كنار قرآن حكيم و روایات ، عقل نیز بعنوان یکی از منابع اصلی دین قرار ميگيرد و با عقل است كه ما خدا را مي‌شناسيم، ايمان مي‌آوريم و به اثبات رسالت انبيا مي‌پردازيم. به هر تقدير با بازخواني تاريخچه تعقل در مذهب شيعه، واتيكان را متوجه ساختيم كه تلاش براي جدايي تعقل از دين در حكومت بني‌اميه انجام گرفت.
معاون پژوهشي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در ادامه افزود: در اين نشستها، اشاره شد كه ما مسلمانان به رغم اين‌كه دين خود را برحق مي‌دانيم، از نظر تئوري قدرت اين را داريم كه در حكومت اسلامي براي پيروان ديگر مذاهب هم حقوق اجتماعي قايل باشيم و با وجود اين‌كه اعتقاد داريم اسلام كامل‌ترين دين است، اما اگر پيروان ديگر اديان نتوانند به اين موضوع برسند، به حكم عقل و با رجوع به احاديث ائمه اطهار(ع) اين افراد در پيش خداوند معذور خواهند بود. البته اين برخلاف عقايد رسمي مسيحيت است كه مي‌گويد اگر كسي مسيحي نباشد، به رستگاري دست پيدا نخواهد كرد.
وي در ادامه گفت: هرچند در غرب نقش دين در زندگي روزمره مردم روز به روز كمرنگ مي‌شود، اما هنوز در بسياري از كشورها با توجه به سنت‌ها و سوابق تاريخي آن كشورها، رهبران مذهبي تأثير قاطعي در پروسه‌هاي تصميم‌گيري آن كشورها دارند و از اينجا مي‌توان به مؤلفه جديدي در ديپلماسي به نام «ديپلماسي ديني»رسيد. اين رهبران مذهبي همه بر پايه آموزه‌هاي اديان الهي، طرفدار عدالت و حقند و اگر چالشي هست، از تطبيق نابجاي اين مباحث بر مصاديق پديد مي‌آيد؛ از همین رو سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تماس با رهبران اديان را در دستور كار خود قرار داده تا از اینطریق مواضع خود را در عرصه‌‌هاي ديني ، کلامی و اجتماعي مطرح كنيم و با این شیوه مسلما مي‌توانيم ضمن دفاع از منافع دینی و ملي، از برخي برداشت‌هاي نادرست كه از سوي افراد مغرض صورت ميگيرد، جلوگيري كنيم.
دكتر علمي در پاسخ به اين پرسش كه آيا راجع به سخنان پاپ كه مدعي چهره خشن از اسلام شده بود، صحبت شد يا خير، گفت: پيرو گفت‌وگوها در اين نشست، بيانيه‌اي هفت‌ماده‌اي منتشر شد كه در بند ششم آن، تصريح شده است: «در قضاوت درباره اديان ديگر، همواره بايد از تعميم‌هاي ناروا پرهيز كرد». اين جمله به خوبي بيان مي‌كند، اگر از يك مسلمان يا يك مسيحي، عملي ناشايست سر زد، نبايد آن را به همه مسلمانان يا مسيحيان تسري دهيم؛ اين عملي بود كه پاپ انجام داده بود و خوشبختانه واتيكان پذيرفت كه از تعميم‌هاي ناروا خودداري كند.
وي در ادامه افزود: بند هفتم اين بيانيه نيز اعلام مي‌كند: «هرگز نبايد با استناد به يك آيه يا يك حرف يا يك عبارت خاص از متون مقدس ديني، به قضاوت نشست. براي شناخت صحيح و درست يك سنت ديني، بايد از نگاه جامع و كلي و شايسته و مناسب استفاده كرد» كه اين بند كاملا نشانگر عقب‌نشيني واتيكان از سخنان پاپ است. هرچند پاپ هم پس از روبه‌رو شدن با واكنش مسلمانان در همان زمان نيز از مواضع خود عقب‌نشيني كرد.
وي در بيان مواضع اين نشست به حملات نظامي كه دهه اخير توسط كشورهاي غربی به كشورهاي مسلمان انجام شده، به بند ديگري از بيانيه نهايي اشاره كرد كه اعلام كرده است: «ايمان و عقل ذاتا خشونت‌بردار نيستند، نه عقل و نه ايمان، نبايد براي اين مقاصد مورد بهره‌برداري قرار گيرند» که این خود تائیدی بر این مطلب است که نباید دین را دست آویز تجاوز به حقوق سایر کشورها قرار داد. البته بايد توجه كرد كه خشونت همه‌جا نكوهيده نيست. اگر كشوري به كشور شما حمله كرد، دفاع مشروع از كشور مورد حمله را نمی توان عملی ناشایست معرفی کرد اگر چه مستلزم بکار گیری خشونت باشد بلکه به حکم عقل و دین دفاع امری ضروری و مشروع می باشد. با اين تفاسير هر دو طرف پذيرفتند كه نبايد از ايمان و عقل در توجيه رفتار ظالمانه استفاده كرد و اين وظيفه علماي ديني است كه اجازه بهره‌برداري از دين را به حاكمان برای ظلم و کشتار دیگر ملتها ندهند و به تدريج بتوانند جلوي اين سوءاستفاده‌ها را بگيرند.
وي در پايان گفت: خالي كردن عرصه ديپلماسي ديني به سود مسلمانان نيست و بايد در روشنگري اسلامي تلاش كرد. اگر مسلمانان در اين نشستها شركت نكنند، اسلام‌شناسان مغرض صهیونیست و یا تبشیریها و ملحدین به معرفي اسلام با اهداف نكوهيده خويش خواهند پرداخت؛ اضافه بر اين‌كه حدود 5/1 ميليارد نفر از جمعيت جهان را مسيحيان تشكيل مي‌دهند؛ بنابراين، بيان تعاليم اسلام در واتيكان به حقيقت‌جويان و انسان‌هاي آزادي‌خواه اين امكان را مي‌دهد كه با چهره واقعي اسلام آشنا شوند. متأسفانه در اين زمينه، فشارهايي نيز وارد مي‌شود تا اين عرصه از طرف مسلمانان خالي شود. بايد گفت كمترين اثر اين جلسات، اين است كه ديگر فرد يا افرادي نمي‌توانند چهره‌اي واژگون از اسلام را به نمايش بگذارند.
وی در ادامه بر استمرار و گسترش این ارتباطات بعنوان بخشی از وظایف اصلی سازمان فرهنگ و ارتباطات سازمان در عرصه دیپلماسی دینی تاکید کرد و افزود برگزاری نشستهای مشابهی با کلیسای ارتدوکس و نیز شورای جهانی کلیساها که نمایندگی بخش اصلی کلیساهای پروتستان را برعهده دارد و نیز با دیگر ادیان آسیایی و شرقی در دستور مرکز گفتگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرار داشته و در آینده نزدیک انجام خواهد شد.