شيطان گذشته از آنكه خود راهي راه راست نيست، رهزن پويندگان صراط مستقيم نيز است، ولي رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم هم خود رهرو صراط مستقيم است و هم نشان دهنده آن به طوري كه خود راه را ميپيمايد و ديگران را نيز همراه خويش ميبرد؛ ﴿إنّك لمن المرسلين٭ علي صراط مستقيم﴾(1)؛ يعني تو بر صراط مستقيمي، بلكه از يك منظر خودت صراط مستقيم هستي كه سالكان طريق حق به انس با تو، راه را به خوبي ميفهمند و ميپيمايند. انسان كامل هم خود بر صراط مستقيم ميرود و هم ديگران را ميبرد و شيطان نه خود ميرود و نه ميگذارد ديگري برود؛ مانند منافقان كه هم از افق حقّ دورند و هم دور كننده و بازدارنده، هم ناهياند و هم نائي؛ ﴿و هم ينهون عنه و ينأون عنه﴾.(2)
فرشتگان نيز در اين ميان مددكار و معين و دستيار انسان سالك هستند تا بتواند به خوبي راه را بفهمد و برود. قرآن كريم اين مددها و موانع را محدود و داراي اندازه خاص ميداند؛ اگر انسان متكامل، مقاطع ابتدايي و متوسط راه مستقيم را پيمود، ديگر نه دشمنيها و رهزنيهاي شيطان به او ميرسد، نه نيازي به مدد ملائك متوسط است. زيرا انسان كامل در آن مرحله نهايي، راه را مستقيماً در پوشش ولايت «الله» ادامه ميدهد.
كيفيت امداد پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم نسبت به سالكان صالح را از اين آيه ميتوان فهميد: ﴿و اخفض جناحك لمن اتّبعك من المؤمنين﴾.(3) زيرا اگر كسي پيرو پيامبر باشد، از اهل بيت او و از حزب و گروه ويژه وي شمرده ميشود. رسول گراميصلي الله عليه و آله و سلم سِمَتهاي ياد شده خود را (تلاوت، تعليم كتاب و حكمت، تزكيه) با صبغه عاطفه و جنبه مهر درباره پيروان راستين خود عملي ميكند؛ چنانكه گرايش مهربانانه آنحضرت به جامعه بشري،به ويژه امت اسلامي را ميتوان از اين آيه دريافت: ﴿لقد جائكم رسولٌ من انفسكم عزيرٌ عليه ما عَنِتّم حريصٌ عليكم بالمؤمنين رءُوف رحيمٌ﴾.(4)
در اين آيه دو اسم از اسماي حسناي الهي كنار هم براي كاملترين خليفه خدا، يعني حضرت ختميمرتبتصلي الله عليه و آله و سلم انتخاب شده؛ وصف برجسته رئوف و صفت ممتاز رحيم. سرّ اختصاص مؤمنان به چنين محبّت ويژه اين است كه پيرو صالح از خاندان متبوع خويش شمرده ميگردد. چنانكه قرآن كريم از زبان حضرت ابراهيم(عليهالسلام) چنين نقل ميكند: ﴿فمن تبعني فإنّه منّي﴾(5) و اگر كسي از خاندان پيامبر شد، از بركات ادعيه زاكيه صاحب آن بيت رفيع؛ ﴿في بيوت أذن الله أن ترفع﴾(6) برخوردار خواهد شد.
آري مدبّران امور الهي، انسان كامل يا فرشته طاهر، همگي در صدد تأييد و تسديد، توفيق و امداد انسان سالك صالح هستند كه ميتواند مصداق اين وعده الهي باشد: ﴿فامّا مَن اَعْطي واتّقي ٭ وصَدّقَ بالحسني ٭ فسنيسّره لليُسري﴾.(7)
1. سوره يس، آيات 4 ـ 3.
2. سوره انعام، آيه 26.
3. سوره شعراء، آيه 215.
4. سوره توبه، آيه 128.
5. سوره ابراهيم، آيه 36.
6. سوره نور، آيه 36.
7. سوره ليل، آيات 75.
هدايت در قرآن ، ص 104-106.