«بشور، بساب، اینجا ننشین، بنشین آنجا! بلند شو، با پای خیس راه نرو، ای وای! کی گفت بروی سر یخچال!»حتماً از ذهن شما هم گذشت که «وای چه جمله‌های کلافه‌کننده‌ای دارند این آدم‌های وسواسی!»

«بشور، بساب، اینجا ننشین، بنشین آنجا! بلند شو، با پای خیس راه نرو، ای وای! کی گفت بروی سر یخچال!»حتماً از ذهن شما هم گذشت که «وای چه جمله‌های کلافه‌کننده‌ای دارند این آدم‌های وسواسی!» البته این واژه‌ها از نوع دم دستی‌ترین اصطلاحاتی است که آدم‌های وسواسی را به یاد می‌آورند و در ساده‌ترین شکل، زن‌ها را محکوم به وسواسی بودن می‌کند. در حالی که به عقیده دکتر سعید قشونی (متخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه) میزان وسواس بین زنان و مردان تقریباً یکسان است،از سوی دیگر وسواس تنها در شکل افراطی شست و شو و... خلاصه نمی‌شود. ● منشأ وسواس وسواس نوعی بیماری اضطرابی است. که ازهر صد بیمار مراجعه کننده به متخصصین اعصاب و روان حدود ۱۰ نفر به آن مبتلا هستند. این تعداد تقریبا در همه جوامع و فرهنگ‏ها یکسان است. وسواس چهارمین بیماری شایع در روانپزشکی است. علت پزشکی وسواس را می‌توان در اختلال احتمالی دستگاه عصبی و به‌هم‌خوردن تنظیم ماده‏ای به نام سروتونین در مغز جست‌وجو کرد. هر چند مطالعات جدید درصدد یافتن سایر موارد دخیل در این بیماری هستند. اما گاهی فرد غیر از عوامل ژنتیکی به علت بروز حادثه‏ای مثل بیماری، بارداری و ضربه روحی به‌طور ناگهانی می‌تواند دچار علایم وسواس شود. دکتر قشونی معتقد است این عوامل مزاحم می‌توانند هم عامل فیزیکی و هم عامل روانی باشند   انواع وسواس انواع شایع وسواس عبارتند از:  وسواس آلودگی که منجر به شست‌وشوی زیاد بدن و وسایل مورد استفاده می‌شود.  وسواس شک و تردید که فرد مبتلا برای اطمینان از قفل بودن در منزل، خاموش بودن گاز، تلویزیون و برق قبل از ترک خانه یا حتی بعد از ترک آن، مکررا آنها را به دفعات کنترل می‏کند. وسواس افکار تکراری (مانند افکاری با محتوای پرخاشگری، مذهبی و...) که گاهی در شب بیماررا بد خواب می‌کند.  وسواس نظم؛ فرد می‏کوشد تا اشیا و وسایل محل کار و منزل خود را مرتبا جا به جا و تنظیم کند تا همه چیز بسیار مرتب و منظم باشد. این امر باعث اتلاف وقت فراوان می‏شود. حدود نیمی از بیماران وسواسی به علایم افسردگی دچار هستند. وسواس، فکر، احساس و اندیشه‌ای مزاحم است که پیله می‌کند به زندگی روزمره و آن قدر به دست و پای آدم می‌پیچد تا اینکه هم خود فرد و هم اطرافیانش را کلافه کند. وسواس به دو دسته وسواس فکری و عملی تقسیم می‌شود، در مجموع وسواس حالتی ازاجبار ایجاد می‌کند، اما در عین حال رفتاری آگاهانه است. این عمل یا فکر تکراری گاهی آن قدر شدید می‌شود که باعث اتلاف وقت یا نگرانی و اختلال شدید در عملکرد فرد می‏شود. همچنین گاهی آنقدر شدید می‏شود که فعالیت اجتماعی شخص را فلج می‏کند، ارتباطات وی را بادوستان و اطرافیان تحت‏الشعاع قرار می‏دهد. وسواس برای خود فرد نیز آزار دهنده است. وسواس عملی می‌تواند به شکل وسواس شمارشی، اجتنابی و یا وارسی در فرد بروز کند، اما وسواس فکری در فرد می‌تواند ایجاد اضطراب ‏کند وفرد را مجبور کند برای آن که از اضطرابش کم شود آن عمل وسواسی را انجام دهد در این صورت برای مدت کوتاه فرد بر اضطراب خود غلبه می‌کند. ● بعد اجتماعی وسواس دکتر امان‌الله قرایی مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه وسواس را یک پدیده اجتماعی می‌داند که می‌تواند تحت تاثیر عوامل ژنتیکی، فرهنگی و تربیتی ایجاد شود و در تمام روابط اجتماعی، اقتصادی، تحصیلی و حتی همسر داری فرد تاثیر مستقیم بگذارد. البته این تاثیر در حد افراطی وسواس شدت می‌گیرد، دکتر قرایی مقدم معتقد است وسواس یک مکانیسم دفاعی است، همان طور که انسان‌ها مکانیسم‌های دفاعی مختلفی مانند؛ فرافکنی، دلیل‌تراشی و... دارند می‌توانند با پناه بردن به افکار و اعمال تکراری به نوعی استرس و اضطراب خود را کنترل کنند. در واقع بر اساس نظریه فشار استرس‌های روانی می‌تواند فرد را وادار کند که به سمت اعمال وسواسی پیش برود، این وسواس‌ها می‌تواند فرد را آدمی لجباز و بهانه گیرکند. بنابراین آدمی با این خصوصیات نمی‌تواند روابط سالمی با اطرافیان خود برقرار کند. از سوی دیگر این اعمال وسواسی آن قدر از او زمان می‌گیرد که می‌تواند کارایی او را در محیط کار پایین بیاورد، همچنین در مسائل اقتصادی فرد را دچار اسراف و هدر دادن منابع می‌کند، مانند شست‌وشوی مکرر و هدر دادن مقدار زیادی آب و مواد شوینده و... ● زنان وسواسی توی آشپزخانه که بروی همیشه چند تا دستمال رنگارنگ شسته تمیز خواهی دید، البته هیچ کس نمی‌تواند با هیچ کدام آنها لکه چای روی سرامیک‌ها را پاک کند، اول باید بپرسید کدام دستمال مخصوص لکه‌ها است؟ البته اگر جرات کردید و خواستید اعتراف کنید به اینکه چند قطره چای ریخته اید روی زمین!نکند حواستان نباشد و با آن دستمال آبی فیروزه‌ای که مخصوص پاک کردن سنگ کابینت است، لکه چای روی سرامیک‌ها را پاک کنید! نشانه‌های بالا ما را با زنان وسواسی روبه رو می‌کند. البته وسواس در زنان بیشتر شکل خانه داری به خود می‌گیرد و شاید کمتر شکل وسواس شمارشی مثل تردید برای شمردن تعداد اسکناس‌ها را در زنان ببینیم. دکتر قشونی وسواس آلودگی را یکی از شایع‌ترین نوع وسواس می‌داند که می‌تواند بیشتر سراغ زنان برود. وقتی زنان گرفتار وسواس آلودگی شوند آن وقت بزرگ‌ترین دغدغه زندگی شان نجاست و طهارت و پاک شدن لکه‌ها می‌شود، این نوع از وسواس می‌تواند حتی در روابط زناشویی افراد تاثیر بگذارد، به تدریج همسر را گرفتار حس بدبینی کند تا آنجا که گاهی مردها گمان می‌کنند زنشان دیگر مثل قبل به او علاقه ندارد.در نهایت این رفتارهای اضطرابی زن، می‌تواند فضای خانه را متشنج و پر از استرس کند، چنانچه هیچ کدام از افراد خانواده نتوانند بدون دغدغه و با آرامش سراغ یخچال، یا حتی کمد‌ها و... برود در واقع در نوع شدید وسواس زنان حکم یک بازپرس را در خانه پیدا می‌کنند که همه افراد باید مدام به آنها جواب پس بدهند، که دستشان را شسته‌اند یا نه؟ با کدام حوله دست‌ها را خشک کرده‌اند وهزار و یک سوال جور واجور دیگر. اما به عقیده دکتر قرایی مقدم ممکن است وسواس در زنان به شکل بد بینی و شک به همسربروز کند و این تردیدها و وسواس‌ها می‌تواند روی بچه‌ها و خانواده تاثیر منفی بگذارد.در واقع تمام این اتفاق‌ها می‌تواند جایگاه زن به عنوان مدیر و فرمانده خانه را ضعیف کند و در نهایت تاثیر روانی این وسواس را به همه اعضای خانواده گسترش دهد. ● بچه‌های مادران وسواسی وقتی مادر‌ها آن قدر اهل بشور و بساب شوند که پوست دست شان برود آن وقت بچه‌ها متوجه خطر خواهند شد،کمتر پیش می‌آید که بیایند و بگویند «مامان بشقاب غذا دمر شد روی زمین!» بچه‌ها می‌گردند و راهکار مناسب را پیدا می‌کنند، همان وقت که هیجان زده و مضطرب هستند، مشت مشت برنج‌ها را می‌ریزند توی سطل زباله و ته مانده آن را هل می‌دهند زیر کابینت‌ها یا حتی زیر قالیچه کف آشپزخانه، بیشتر زنان وسواسی به تجربه خواهند فهمید که بچه هایشان بیشتر از بچه‌های دیگر دروغ می‌گویند و پنهان کاری می‌کنند.اما با توجه به اینکه گفته شد یکی از اساسی‌ترین راه‌های ابتلا به وسواس از طریق ژن‌ها است،داشتن یک پدر و مادروسواسی می‌تواند میزان ابتلای کودکان به مرض وسواس را افزایش دهد،البته غیر از آن بخش اکتسابی ماجرا،مگر می‌شود دختر بچه‌ها مادر را طی ۲۴ ساعت شبانه روز سر گرم رفت و روب و شست‌وشو ببینند، بعد وقتی بزرگ شدند و رفتند سر خانه زندگی شان الگوی نظافتی غیر از مادر داشته باشند؟!معمولا تصور این دختربچه‌ها از زنانگی و خانه داری چیزی غیر از دختر بچه‌های دیگر است. آنها فکر می‌کنند نمی‌توان یک زن ایده آل و یک مادر مهربان بود، بدون آنکه دست‌ها بوی وایتکس بدهد ویا اینکه یک لک کوچک افتاده باشد پشت دستگیره در. از سوی دیگر مسائل رفتاری از جمله سخت‏گیری زیاد خانواده‏ها به کودکان برای رعایت تمیزی و شست‌وشوی فراوان گاهی سبب بروز علائم وسواس در بزرگسالی می‏شود. ● وسواس بیمارمان می‌کند بیماران وسواسی معمولا به علت علائم مختلف به پزشکان گوناگون مراجعه می‏کنند. مثلا در وسواس آلودگی، فرد به علت زخم پوستی ناشی از شست‌وشوی بیش از حد دست و صورت به پزشک متخصص پوست مراجعه می‏کند، یا شروع بیماری وسواس بعد از زایمان، می‌تواند زنان را به متخصص زنان بکشاند، یا افراد وسواسی را مجبور کند به علت ضایعات لثه، ناشی از مسواک زدن زیاد به دندانپزشک مراجعه‏کنند. آنها که گرفتار وسواس افکار تکراری (مانند افکاری با محتوای پرخاشگری، مذهبی و...) هستند معمولاً به علت بی‏خوابی به پزشک مراجعه می‏کنند. ● راه‌های مقابله دکتر قرایی مقدم وسواس را از آن نوع بیماری‌ها می‌داند که معمولاً دوره درمان طولانی می‌طلبد.همچنین تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که در زمینه درمان بیماران وسواسی، بهترین اقدام، رفتار درمانی - شناختی و دارو درمانی است.دکتر قرایی‌مقدم وسواس را مختص به جامعه شهری و زنان نمی‌داند و معتقد است طبق تئوری جورج مید که دیدگاه دیگران و دگران را مطرح کرده است، دیگران یعنی همان پدر، مادر و اعضای خانواده و دگران به معنای مردم عام جامعه می‌توانند در کاهش یا افزایش عملکرد وسواسی فرد موثر باشند، به گونه‌ای که نباید با دادن صفت‌های وسواسی و یا گوشه و کنایه پراندن، فرد وسواسی را تحریک کنند بلکه باید تلقین‌پذیری فرد را در جهت بهبود تقویت کرد. بنابراین وقتی به آنها که گرفتار وسواس شده‌اند سرکوفت نزنیم، تمسخرشان نکنیم و به آنها و خودمان بفهمانیم که تنها راه قطعی درمان مراجعه به روانپزشک و حتی دارو درمانی است آن وقت دیگر کلافه نمی‌شویم از شنیدن واژه‌های تکراری و خسته کننده مثل «بشور، بساب، اینجا ننشین، بنشین آنجا! بلند شو، با پای خیس راه نرو، ای وای! کی گفت بروی سر یخچال!» . مرضیه سبز علیان روزنامه تهران امروز