سريال‌های امسال ماه رمضان در بند مسائل اجتماعی گرفتار آمده‌اند، به‌نحوی كه در آنها كمتر نشانی از توجهات دينی می‌توان مشاهده كرد و به گواه اكثر كارشناسان، سيما سالی ناموفق را در توليد آثار مناسبتی پشت سر می‌گذارد.



  

نمايی از سريال «مادرانه»



سال‌هاست در تلويزيون باب شده كه در ماه رمضان سريال‌های مختلفی روی آنتن شبكه‌های مختلف سيما ‌رود. سريال‌هايی كه عمدتا بعد از اذان مغرب، مخاطبان را پای گيرنده‌ها می‌نشاند، البته ممكن است در سال‌هايی، سريال‌هايی همچون «صاحبدلان»، «اغما»، «متهم گريخت» مخاطبان بسياری را جذب خود كرده باشد، اما زمان‌هايی نيز بوده كه آثار خلق شده نتوانسته تماشاگر لازم را جذب خود كند. دستيابی به اين دو ويژگی نيز هر كدام مزيد علتی خاص است.



اما در رمضان 92 به گواه اكثر كارشناسان، سيما سالی ناموفق را در توليد آثار مناسبتی پشت سر می‌گذارد، چون سه كار اصليش «مادرانه»، «خروس» و «دودكش» هيچ‌كدام در سطح كارهايی ممتاز ماه رمضان نيستند و تنها دو كار توانسته‌اند تا حدودی تماشاگر را با خود همراه كند و اين ميان «سريال خروس» در هيچ زمينه‌ای حتی جذب مخاطب عام هم نتوانسته به موفقيتی دست يابد، آن هم با وجود بازيگرانی كه هر كدام در يك كار طنز قادر بودند تماشاگران را به پای گيرنده بكشانند.



مطلب ديگر كه توجه به آن از اهميت ويژه‌‌ای برخوردار است، نگاه سريال‌های امسال به موضوعات اجتماعی است كه احياناً در آن اخلاقيات وجود دارد. كارهايی كه می‌شد در طول سال روی آنتن رود، اما اينكه اين سريال‌ها چه همخوانی با ماه مبارك دارند مجهول است. در كلامی ديگر بايد گفت در سال‌های پيش معمولا باب بود قصه سريال در ماه رمضان بگذرد تا تماشاچی بتواند هم‌ذات‌پنداری لازم را با كار داشته باشد، همچنين در آن سريال‌ها شرايط به نحوی بود كه تماشاگر ناخودآگاه قدرت جذب مضامين دينی را به شكلی جدی‌تر داشت، همين امتياز دليلی بر موفق بودن كارهای دينی در ماه رمضان شده بود، ولی امسال در اكثر مواقع به بزهكارهايی اجتماعی پرداخته می‌شود.



مطلب ديگر كه در اين گزارش حتماً بايد به آن پرداخته شود اين مهم است كه در سال جاری و سال گذشته ديگر به موضوعات ماورايی پرداخته نمی‌شود، مضامينی كه تماشاگر به شدت از آن استقبال می‌كرد، هرچند در اين ميان برخی كارها به شكلی ناشيانه و تحريف شده به موضوع مورد نظر می‌پرداختند، اما اين ضعف (نگاه سطحی به ماوراء) بايد شرايطی را فراهم می‌آ‌ورد تا نقص‌ها برطرف شود نه اينكه صورت مسئله پاك شود. در اين ميان بايد از سريال «اغماء» به عنوان كاری كه توانسته بود تماشاگر بسياری را جذب خود كند نام برد.



عدم استفاده از کارشناسانه مذهبی در سریال‌های تلویزیونی



در حوزه سريال‌های ماه رمضان بايد به اين مهم حضور كارشناسان مذهبی در سريال‌های مناسبتی نيز اشاره كرد؛ حضوری كه ناخودآگاه رويكرد دينی اثر را تضمين می‌كرد. در ضمن اين امكان را به كار می‌داد تا با ظرايف نگاه‌های دينی در آثار مناسبتی آشنا شوند، اما اين رويكرد در كارهای امسال وجود ندارد، هرچند ممكن است اين توجيه به كار برده شود كه آثار اجتماعی احتياجی به كارشناس مذهبی ندارد، اما حضور چنين بخشی در سريال‌های تلويزيونی، حتی كارهای طنز می‌تواند كارهای نمايشی ما را به سمتی سوق دهد كه هم آثار دينی در آن رشد كند، هم اينكه شعارزدگی از توليدات ما رخت بندد.



با توجه به توضيحاتی كه نگارنده اين گزارش در مطالب فوق داد، بهتر است در ادامه با سخنان اهالی تلويزيون نيز همراه شويم تا بدانيم نظر آنها در اين باره چيست، چراكه به هر جهت نظر آنان قادر است كمك بسياری به بهتر شدن كيفيت كارهای آينده كند. در آغاز اين بخش نيز از سخنان اميرحسين حكمت‌جو، كارگردان تلويزيون بهره می‌بريم. اين فيلمساز درخصوص ميزان تاثيرگذاری برنامه‌های ماه رمضان تلويزيون معتقد است: ماه رمضان را به نوعی می‌توان بهترين زمان برای پخش سريال‌های ماه رمضان دانست كه در آن مخاطب با فراغ بال برنامه‌های مورد نظر خود را تماشا می‌كند. دليل ديگر اين است كه در ماه رمضان اكثريت هموطنان در زمان افطار در خانه‌هايشان هستند و بعد از افطار هم زمان استراحت خود را پای تلويزيون صرف می‌كنند. اين ويژگی نيز سبب می‌شود كه معمولاً كارهايی كه در اين ايام روی آنتن می‌رود بهترين شرايط جذب مخاطب را داشته باشند.



وی افزود: منظور از گفته فوق اين است كه در ايامی غير از ماه رمضان، مخاطبان سريال‌های ماه رمضان به شدت محدود هستند و مردم وقت خود را با سريال‌های ماهواره پر می‌كنند، اما در ماه مبارك شرايطی روحی تماشاگران به نحوی است كه سريال‌های ايرانی بيشتر آنها را تحت تاثير خود قرار می‌دهد. با اين توانی كه برنامه‌های مناسبتی داراست متأسفم كه بگويم كيفيت كارهای نمايشی امسال به شدت پايين است و اگر هم می‌بينيم يكی از اين كارها (مادرانه) توانسته تا حدودی در جذب مخاطب موفق باشد تنها دليلش زمان پخش خوبی بوده كه كار داشته است.



استقبال تماشاگران از سریال‌های تلویزیونی در ماه رمضان



اين فيلمساز تلويزيون در بخش ديگری از سخنان خود تأكيد كرد: الزام كارهايی كه در ماه رمضان روی آنتن می‌رود اين است كه از مضامين دينی بهره برده باشد تا به نوعی با فضای روحی روانی مخاطبان اين آثار همخوانی بيشتری داشته باشد. در ضمن در اين ايام تماشاگران تلويزيون به شكل جدی‌تر پذيرای مفاهيم دينی هستند، ولی بايد توجه داشت كه كار دينی كردن خيلی ظريف يا حساس است، چون كوچكترين كم دقتی اثر را در گرداب شعارزدگی فرو می‌برد. اتفاقی كه برای اكثر كارهای ماه رمضانی روی می‌دهد.



وی در ادامه سخنان خود با انتقاد از برنامه پرمخاطبی چون «ماه عسل» گفت: احسان عليخانی مجری توانمندی است كه از اطلاعات كافی نيز سود می‌برد. همچنين سوژه‌هايی كه انتخاب می‌كند معمولاً تازگی دارد، اما نمی‌دانم چه اصراری دارد كه تا اين اندازه سراغ موضوعات غم‌دار رود. در حاليكه فردی كه روزه‌دار است و ساعت‌ها گرسنگی و تشنگی را در اين هوای گرم تحمل كرده نيازمند شادی و انرژی است، البته بی‌انصافی است وقتی به «ماه عسل» نقدی وارد می‌كنيم به تأثيرات مثبت آن اشاره نكنيم. چون اين برنامه با پيام‌هايی كه به بيننده‌ها می‌دهد تماشاگر را متوجه می‌كند چه اقشار و افرادی در جامعه در زندگی می‌كنند. افرادی كه از وجودشان غافل هستند. اين يادآوری خود سبب خواهد شد كه ياری رساندن به مستمندان شكلی جدی‌تر به خود گيرد.



حكمت‌جو در پايان سخنانش خاطرنشان كرد: سريال‌های ماه رمضان بايد نشانه‌ای از اين ماه هم داشته باشد، نه اينكه با ترسيم زندگی يك معتاد بخواهيم به اصطلاح پيامی دينی به تماشاگر بدهيم. در كلامی ديگر همانند چند سال پيش كه ما در برنامه‌های نمايشی حداقل چند بار سفره افطار را می‌ديديم يا اينكه به وضوح در قصه، ماه رمضان را احساس می‌كرديم بايد در آثار نمايشی رجعتی به اين دسته پرداخت‌ها داشته باشيم.



در سخنان حكمت‌جو می‌توان به وضوح مشاهده كرد كه كيفيت كارهای پخش شده در رمضان امسال به شدت پايين است، البته اين سينماگر از برنامه «ماه عسل» به ديده مثبت نگريست. اثری كه حقيقتاً با توجه به توانايی مجريش توانسته به مخاطبان بسياری دست پيدا كند.



  

نمايی از سريال«دودكش»



جليل اكبری‌صحت، منتقد سينما و تلويزيون نيز درباره سريال‌های رمضان امسال گفت: در ابتدا بايد روی اين نكته تأكيد كنم كه تلاش تلويزيون در جهت پركردن اوقات فراغت مردم روزه‌دار، شكلی آبرومند به خود گرفته است، زيرا وقتی سريال‌های مناسبتی سال‌های اخير را با آثار يك دهه پيش مقايسه می‌كنيم، متوجه رشد كيفی كارها می‌شويم. نكته ديگر اينكه در ايام ماه مبارك اكثر مردم مخاطب رسانه ملی هستند به نحوی كه تعداد مخاطبان شبكه‌های ماهواره‌ای به شدت كاهش پيدا می‌كند؛ وضعيتی كه غالباً كمك می‌كند سريال‌های ماه رمضان كارهايی پرمخاطب باشند.



کیفیت بازیگری در «مادرانه»



اكبری صحت درباره سريال «مادرانه» گفت: من اين كار را در مقايسه با كارهای قبلی تلويزيون ضعيف‌تر می‌دانم، هرچند معتقدم «مادرانه» در پرونده كاری فيلمسازش، بهترين كاری بوده كه تا به امروز ساخته شده است. نكته حائز اهميت اين است كه در طول سال مردم آثار نمايشی را بر مبنای كيفيت كارگردانش انتخاب می‌كنند و می‌بينند، اما در «مادرانه» وضعيت اينگونه نيست و ملاك بازيگران هستند كه بيننده را به تماشای كارها ترغيب می‌كنند.



اكبری صحت درباره فيلمنامه «مادرانه» هم چنين گفت: من چيز خاصی در سناريوی مادرانه نديدم، زيرا داستان قصه تكراری و يك خطی است كه بارها تكرار شده و چيزی هم بر آن افزوده نشده است. اين ضعف بارز نيز از آنجا نشأت می‌گيرد كه مديران تلويزيون تمام تلاش خود را روی اين امر استوار كرد‌ه‌اند كه پيام‌شان به صريح‌ترين شكل ممكن به بيننده منتقل شود، به همين دليل امكان خلق داستان‌های چند خطی وجود ندارد. اين مسئله نيز جدا از اينكه سبب شده كارها شكلی تكراری به خود گيرد سبب شده كه سليقه تماشاگران هم به شكل واضحی تنزل پيدا كند.



وی به مطلب فوق اضافه كرد: من مخاطبان ما مبارك رمضان را جزو شريف‌ترين تماشاگران می‌دانم، چون اين تماشاگر است كه انتخاب می‌كند مخاطب شبكه ملی باشد، اما متأسفانه تلويزيون از اين فرصت‌ به هيچ وجه استفاده مطلوبی نبرده است، در صورتی كه می‌شد به واسطه استقبالی كه از آثار ماه رمضان می‌شود، فضايی را به وجود آورد كه تماشاگران در طول سال هم بيننده سريال‌های تلويزيونی باشند، نه اينكه پس از ماه رمضان مجدداً شاهد گرايش مخاطبان به سوی سريال‌های ماهواره‌ای باشيم.



اكبری صحت در پايان سخنانش بيان كرد: درباره مفاهيم دينی مندرج در كار هم در بخش فيلمنامه گفتم كه پيام فيلم به سطحی‌ترين شكل ممكن به بيننده منتقل می‌شود، البته اين امر تقصير كارگردان يا فيلمنامه‌نويس نيست، چون مديران سيما چنين نوع كارهايی را می‌خواهند. در انتهای سخنانم درباره «مادرانه» بايد بگويم اين كار اثری فاخر و شاخص در تلويزيون نيست، اما در ميان كارهای سازنده‌اش بهترين گزينه است.



ضعف ایده در سریال‌های ماه رمضان



در بخش پايانی اين گزارش با سخنان محمدتقی فهيم، درباره سريال‌های ماه رمضان همراه می‌شويم تا به نوعی ارزيابی وی را هم درباره اين موضوع داشته باشيم. وی با بيان اينكه سريال‌های امسال ماه رمضان را به طور كامل نديدم، افزود: تا به آن اندازه كارها را تماشا كرده‌‌ام كه الان بتوانم در خصوص آن اظهار نظرم كنم. به هر حال سريال‌های امسال را همانند بسيار از سال‌های ديگر دچار ضعف ايده ديدم كه معمولاً آثار نمايشی هميشه از آن رنج می‌برند. ضعفی كه نشان می‌دهد ما از يك برنامه‌‌ريزی منسجم در اين حوزه بی‌بهره هستيم.



وی افزود: نكته تأسف‌برانگيز اين است كه برای ماه رمضان هر ايده‌ای كه پيش بيايد تبديل به يك اثر نمايشی می‌شود، در صورتی كه موضوعات مورد توجه در اين ماه بايد از اعتبار و كيفيت بسيار بالايی برخوردار باشند تا به نوعی بتوانند با معنويت حاكم بر اين ايام همراهی كنند.



اين منتقد ادامه داد: البته اين ضعف‌ها بدين معنا نيست كه اگر بخواهيم، نتوانيم كاری خوب خلق كنيم، چون مجموعه‌هايی چون مختارنامه و ... نشان داده كه با كمی دقت و سرمايه‌گذاری می‌توان كاری خوب خلق كرد. در ضمن ذكر اين نكته ضروريست كه برای توليدات ماه رمضان هنوز تعريف درستی ارائه نشده است.



فهيم در تكميل توضيح فوق تأكيد كرد: منظور از نبود تعريفی درست از توليدات ماه رمضان اين است كه ما در هر سال به موضوع و ساختاری خاص توجه داريم، چون در يك سال همه توليدات شكلی ماورايی به خود می‌گيرند و در سالی ديگر طنز ويژگی اصلی تمام توليدات می‌شود.



  

نمايی از سريال«خروس»



اين مستندساز در خصوص استقبالی كه آثار نمايشی ماه رمضان سيما می‌شود، توضيح داد: به نظرم استقبالی كه از آثار نمايشی ماه رمضان می‌شود، هيچ ربطی به كيفيت كارها ندارد، بلكه به واسطه فضايی كه بر اين ماه حاكم است سبب می‌شود اكثر مردم اوقات فراغت خود را بعد از افطار با تلويزيون پر كنند.



فهيم در بخش ديگری از سخنان خود گفت: توجه به اخلاق كه بيشتر مواقع منبعث از دين است هم در توليدات امسال ماه رمضان جايگاه مناسبی نداشت. اين وضعيت در شرايطی است كه می‌بينيم خيلی از كارها تنها در پی سياه نشان دادن معضلات اجتماعی هستند.



شخصیت‌پردازی نامناسب در سریال‌های ماه رمضان



وی در پايان با بيان اينكه شخصيت‌پردازی در بسياری از سريال‌های ماه رمضان ضعف اصلی توليدات است، خاطرنشان كرد: در توليدات اين ماه می‌بينيم كه شخصيت پردازی به درستی برای كاراكترها انجام نشده، پس شاهديم كه مفاهيم اخلاقی و دينی هم معمولا در اين توليدات به شكلی رو و شعارگونه عرضه شده است، بدون اينكه بتواند مخاطبی را جذب خود كند.



در پايان اين گزارش بايد به ياد داشت كه سريال‌های ماه رمضان با توجه به ضعف‌هايی كه داراند بازهم مخاطبان بسياری را پای گيرنده‌ها می‌كشانند، بنابراين اين ويژگی مهم رسالت مديران سينمايی و فيلمسازان را بيشتر می‌كند تا با جديت بيشتری سريال‌های ماه رمضان را توليد كنند.