خودبيمارانگاري از اختلالات رواني است، اما علت قطعي آن معلوم نيست.
خودبيمارانگاري در افرادي كه قبلا يك بيماري جسماني واقعي در كودكي داشته اند، يا ارتباط نزديكي با يك خويشاوند بيمار خود داشته اند، بيشتر ديده مي شود.
با اين حال، دو علت عمده ي اين بيماري، شامل اضطراب و افسردگي مي باشد و درمان آن نيز از طريق مشاوره ي روان شناسي و داروهاي ضداضطراب امكان پذير است.
ريشه ي اين بيماري چيست و چگونه شروع مي شود؟
هيچ كس به طور دقيق نمي داند چرا "هيپوكندريا" پيشرفت مي كند، اما عواملي وجود دارند كه در اين باره ايفاي نقش مي كنند.
اين بيماري از اوايل بزرگسالي شروع مي شود و نشانه هاي آن ممكن است مثلا بعد از بيماري جدي فرد مورد علاقه و يا بعد از مرگ يك دوست صميمي و يا اعضاي خانواده رخ دهد.
فشارهاي رواني و استرس نيز ممكن است مزيد بر علت شود. همچنين وقتي كه افراد درباره ي يك بيماري (مثلا سرطان) اطلاعات دقيق داشته باشند، ممكن است بر روي تفسير خيالي آنها از علايم اين بيماري در خودشان اثر بگذارد، مثلا فكر مي كنند كه خودشان هم سرطان دارند. لذا هر يك از اين موارد ممكن است جرقه اي براي شروع بيماري "هيپوكندريا" باشد.
يك سري خلق و خوهاي شخصيتي و ارثي نيز ممكن است فرد را آسيب پذير كند، مثلا افراد عصبي (خود منتقد، درون گرا و خود شيفته) بيشتر مستعد ابتلا به خودبيمارانگاري هستند.
اين عقيده كه اگر فردي هيچ گونه درد و ناراحتي نداشته باشد، نشان مي دهد سالم مي باشد، ممكن است فرد را به اين نتيجه گيري اشتباه وادارد كه عملكردهاي بدن خود را به عنوان علايم و نشانه ي يك بيماري تلقي كند. اين قبيل افراد معمولا، آستانه ي تحمل پايين تري نسبت به ديگران دارند، بنابراين احساسات دروني را كه ديگر افراد ممكن است حتي آن ها را احساس نكنند، به خوبي درك و لمس مي كنند.
عوامل تشديد كننده ي خودبيمارانگاري
عواملي كه باعث مي شوند شخص خودبيمارانگار با وجود آن كه پزشك از سلامت او مطمئن شده، باز هم به نگراني خويش در مورد بيماري ادامه دهد، عبارتند از:
عوامل فيزيولوژيك
شامل علايم جسمي است كه موجب مي شود شخص فكر كند بيمار است. در اين حالت نه تنها زماني كه پزشك به آنها مي گويد بيمار نيستند، آن احساس از بين نمي رود، بلكه گاهي بدتر نيز مي شود. مثلا اضطراب، بسياري از علايم جسمي را باعث مي شود كه شامل افزايش ضربان قلب، تنگي نفس، احساس خفگي، درد سينه، گيجي، تاري ديد، آشفتگي ،زدن جوش، افزايش تعريق بدن، دهان خشك، اختلال در عملكرد هضم غذا، سفت شدن ماهيچه ها (كه ممكن است در اثر درد، لرزش و خستگي به وجود آيد) است.
هر چقدر بيمار نسبت به سلامت خود حساسيت نشان دهد، اين علايم بيشتر بروز مي كنند و موجب مي شوند كه بيمار نيز نسبت به عقيده ي خويش پاي بندتر شود.
عوامل ادراكي
شامل اين موضوع مي شود كه بيمار در مورد مسائل مربوط به سلامت خويش، چگونه فكر كند.
وقتي اضطراب بيمار زياد مي شود، او به دنبال اطلاعاتي براي تصديق و يا رد ترس خود مي گرد‌د و سعي مي كند فكر كند بيمار است تا اين كه سالم، و اين در حالي است كه او بيمار نيست.
عوامل رفتاري
افراد دچار خودبيمارانگاري، هر نوع شك و شبهه اي را در مورد به خطر افتادن سلامت خويش، جدي تلقي مي كنند. آنان مي خواهند اطمينان حاصل كنند كه بيمار نيستند و اگر پزشك به آنان تضمين ندهد، به دنبال راه هاي ديگري مي گردند و در آخر، راهي را در پيش مي گيرند كه موجب اضطراب شان مي شود، مثلا كسي كه فكر مي كند ورزش موجب سرطان كليه مي شود، از انجام آن اجتناب مي ورزد و هيچ گاه متقاعد نمي شود كه ورزش كردن، برا‌يش سودمند است.
درمان خودبيمارانگاري
فرد هيپوكندريا معمولا توسط يك پزشك عمومي كه از يك روان شناس كمك مي گيرد، مورد معالجه قرار مي گيرد.
اولين قدم براي درمان اين است كه مطمئن شويد هيچ گونه مشكل جسمي مانند بيماري، جراحت و ... در فرد بيمار وجود ندارد.
وجود اختلالاتي مانند افسردگي، اضطراب و وسواس در فرد بيمار، بايد با استفاده از روان درماني و سپس دارو درماني، مورد معالجه قرار گيرند.
سعيد عبدالملكي - روان شناس