ولادت:

رضى الدين ابوالقاسم على بن موسى بن جعفر، مشهور به (سيد بن طاووس) در سال 589 هجري قمرى در شهر حله ديده به جهان گشود، مادر وى دختر فقيه مشهور (شيخ ورام بن ابى فراس ) مؤلف كتاب معروف (مجموعه ورام) است و مادر پدرش دختر شيخ طوسى پيشواى مجتهدين شيعه بوده است، او خود بارها در آثارش به اين دو نسب اشاره كرده است.

خاندان:

(آل طاووس) خاندانى با سابقه و علمى، از شيعيان امامى و سادات علوى بودند، و داراى پايگاه علمى و سياسى، كه قرن هفتم هجرى در عراق مى زيستند. اين دودمان بزرگ از طرف پدرى به امام حسن مجتبى (عليه السلام) و از جانب مادرى به امام سجاد (عليه السلام) منتسب بودند و از اين جهت به سادات حسنى حسينى شهرت دارند.

 تحصيلات و سفرهاى علمى

ابن طاووس كه از محضر اساتيد حله استفاده كافى و لازم را برده بود براى استفاده از علماى ديگر شهرها عزم سفر نمود.

او ابتدا به كاظمين رفت. پس از مدتى ازدواج نمود و ساكن بغداد شد.مدت 15 سال در شهر بغداد به تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف پرداخت. ورود سيد به بغداد سال 625 هجرى بوده است.

سيد كه تحت فشار دولت عباسى براى پذيرش پستهاى حكومتى قرارگرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خويش، مراجعت كرد.

رضى الدين مدت سه سال نيز در جوار امام هشتم عليه السلام به سر برد. سپس به نجف و كربلا هجرت كرده و در هر كدام حدود 3 سال مقيم شد. در اين زمان علاوه بر تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف، همّت اصلى خويش را بر سير و سلوك و كسب معنويات قرار داد.

در زمان اقامت در كربلا كتاب شريف «كشف المحجة» را به عنوان وصيتى براى فرزندانش كه در آن زمان كودك بودند نوشت.

آخرين سفر ابن طاووس در سال 652 هجرى به بغداد بود. وى در بغداد منصب نقابت را پذيرفت و تا پايان عمر خويش در همانجا سكنى گزيد. زمانيكه مغولها به بغداد حمله كرده و آن را اشغال نمودند، سيد نيز در بغداد بود.

نقابت سادات

در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خليفه عباسى، المستنصر، پيشنهادهايى مانند وزارت، سفارت و... به او شد ; اما سيد هيچيك را نپذيرفت و استدلالش براى خليفه چنين بود كه:«اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خويش را با خداوند قطع مى نمايم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقيه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنين خواهند گفت كه على بن طاووس با اين رويه مى خواهد بگويد اگر حكومت به ما برسد اينچنين عمل مى كنيم و اين روشى است بر خلاف سيره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومتهاى آنهاست.»

سيد در سال 661 هجرى نقابت علويان را پذيرفت. نقيب بزرگترين شخصيت علمى و دينى سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را عهده دار مى شد. اين وظايف شامل قضاوت مشاجرات، رسيدگى به مساكين و مستمندان، سرپرستى ايتام و... مى شد.

البته ايشان تأكيد دارد كه تنها بخاطر حفظ جان دوستان و شيعيانى كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند اين منصب را پذيرفته است.

 وفات:

سيد بن طاووس اين بزرگ شخصيت عالم تشيع و ستاره فروزان آسمان علم و فضيلت و تقوا در روز دوشنبه پنجم ماه ذى قعده سال 664 هجرى قمري در شهر بغداد  دارفانى را وداع گفت و به ديدار معبود خود شتافت.

گر چه گفته شده كه جنازه او را بر حسب وصيت خودش به نجف بردند و در كنار حرم اميرالمؤمنين (عليه السلام) به خاك سپردند، اما اكنون در شهر حله آرامگاهى منسوب به اوست كه زيارتگاه شيعيان است و به خاكش تبرك مي جويند.

مقام علمي :

ابن طاووس در سلسله عالمان و محدثان و علماى بزرگ و مفاخر دانشمندان شيعه در قرن هفتم هجرى است كه از اعتبار والايى بر خوردار است. دلايل اين اعتبار عموماً برآمده از دانش وى،تأليفات بسيار، تاريخ نگارى و روايت حديثهاى فراوان است. شهرت او بيشتر در نقل دعا و روايات اخلاقى و كلامى و پارسايى عملى اوست.

جالب توجه اينكه وى در علم فقه نيز دست داشت ولى در ميان همه آثار بجا مانده از او فقط يك اثر فقهى ديده مىشود. او خود مى گويد :ديدم! اختلاف در فتاواى فقهاء بسيار است چندان كه تشخيص درست و نادرست را دشوار مي سازد از اين رو صلاح ديدم لب فرو بندم و به اجتهاد و فتواى نپردازم.

محدث بزرگوار شيخ يوسف بحرانى از بعضى دانشمندان نقل ميكند كه: سيد بن طاووس با همه تصنيفات و تأليفاتى كه دارد بواسطه پرهيزگاريش كه از فتوى دادن و مخاطرات آن بيم داشته و احتياط مي نموده در علم فقه كتابى تأليف نكرده است.

شخصيت اجتماعي:

سيد ابن طاووس در بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اينكه فقيهى نام آور بود اديبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اكثر تأليفات او در موضوع ادعيه و زيارات مى باشد.

سيد كتابخانه بزرگ و بى نظيرى داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن كتابها را مطالعه كرده يا درس گرفته بود.

گفتار بزرگان:

1 ـ علامه حلى در كتاب منهاج الصلاح مي نويسد :السيد السند رضى الدين على بن موسى بن طاووس، و كان اعبد من رأيناه من اهل زمانه. او عابدترين و پارساترين افراد زمانه خود بوده است.

2 ـ تفوشى در (نقد الرجال) مي فرمايد: حاله فى العبادة و الزهد اشهر من أن يذكر يعني حالات روحى او از جهت عبادت و پرهيزگارى مشهورتر از آن است كه نياز به بيان داشته باشد.

3 ـ علامه مجلسى در بحار الانوار مي گويد: الثقة الزاهد، جمال العارفين. يعنى پارساى معتمد و زينت عارفان.

4 ـ در كتاب از كلينى تا خمينى، در باره او آمده است: مصباح المتهجدين، ازهد الزاهدين، شبيه زين العابدين، يعنى سيد رضى الدين صاحب زهد، ورع و تقوى، و در عبادت و تهجد چون جدش سجاد، طاووس سادات طاووس على بن موسى بن جعفر( رحمة الله عليه) شخصيتى كه جناب، علامه او را به بزرگى ستود و آرزوى كشف و كرامات او را مينمود.

 تأليفات سيد بن طاووس:

سيد بن طاووس با استفاده از برنامه مرتب و منظمى كه در زندگى براى خود تنظيم كرده بود، توفيق يافت كه در طول زندگانى پر حادثه خود منشأ آثار بسيارى شود كه مجموعاً بيش از پنجاه جلد كتاب مي شود و همه نيز در رديف بهترين كتب علمى و دينى شيعه است.

آثار متنوعى در كلام، رجال، اخلاق، حديث و ادعيه از او جاى مانده است. عناوين برخى از آنها عبارتند از:

1 ـ الاقبال در سه جلد و در زمينه اعمال ماههاى سال و دعا و نيايش .

2 ـ جمال الاسبوع بكمال العمل المشروع، كتابى است در مورد اعمال مستحبي روزهاى هفته مخصوصاً شب و روز جمعه.

3 ـ كشف المحجة لثمرة المهجة، اين كتاب وصيت نامه اى است كه سيد براى پسران خود نگاشته است.

4 ـ اللهوف على قتلى الطفوف، از بهترين كتابهايى است كه در مورد واقعه كربلا و اصحاب سيد الشهداء (عليه السلام) نوشته شده است.

5 ـ الدروع الواقية، در اعمال مستحبى طول ماه.

6 ـ فتح الابواب، در آداب استخاره مي باشد.

7 ـ امان الاخطار، در اعمال مستحبى و دعاهاى سفر و حضر است.

8 ـ  سعد السعود.

9 ـ طوائف في معرفة مذهب الطوائف.

10 ـ المجتنى فى ادعية المجتبى .

11 ـ الملاحم والفتن .

12 ـ محاسبة النفس .

13 ـ مهج الدعوات ومنهج العبادات .

14 ـ اليقين باختصاص اميرالمؤمنين بامرة المؤمنين .

15 ـ مفحد السبق.

16 ـ مصباح الشريعة می باشد.