تفسير روايی كه سابق وجود داشته است، تفسير روايی منهای اجتهاد بوده است؛ اما اگر برای فهم قرآن، روايات را در كنار قرآن قرار دهيم و اجتهاد را هم در كنار آن به كار گيريم، دست به تفسير نقلی اجتهادی زدهايم كه جايگاه رفيعتری دارد، اما تاكنون چنين عملی به صورت كامل صورت نگرفته است.
حجتالاسلام و المسلمين مهدی رستمنژاد، عضو هيئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالميه، در گفتوگو با خبرگزاری بينالمللی قرآن (ايكنا)، در خصوص ضرورتهای موجود در جريانات تفسيری و آسيبهايی كه متوجه تفاسير روايی هستند، گفت: دو جريان عمده در تفسير، يكی تفسير نقلی است كه متاثر از روايات معصومين(ع) است و در اهل سنت اين نوع تفاسير از روايات غيرمعصوم هم متاثر است. در مقابل از قرن سوم، چهارم به بعد تفسير اجتهادی هم در اهل سنت و هم در تشيع ظاهر شده كه مفسرين دست به اجتهاد میزنند. هر دوی اين تفاسير درست و لازم است، اما نكته حائز اهميت در اينجا اين است كه امروزه ما بايد به تفسير نقلی اجتهادی نزديك شويم.
وی افزود: تفسير روايی كه سابق وجود داشته است، تفسير روايی منهای اجتهاد بوده است، اما اگر ما بياييم و برای فهم قرآن، روايات را در كنار قرآن قرار دهيم و اجتهاد را هم در كنار آن به كار گيريم، دست به تفسير نقلی اجتهادی زدهايم كه تاكنون به صورت كامل صورت نگرفته است. فيض كاشانی هم در تفسير خود بسياری از روايات را آورده و تحليل كرده است، اما به صورت جامع نيست.
رستمنژاد با تاكيد بر به كارگيری اجتهاد در روايات تفسيری گفت: تلفيق تفسير روايی و اجتهادی، نوعی تفسير اثری- اجتهادی را به وجود می آورد، مانند فقه كه فقها برای استنباط احكام از آيات و روايات اجتهاد می كنند. همين كار را ما می توانيم در روايات تفسيری انجام دهيم كه اين كار تا به حال صورت نگرفته است.
وی در ادامه آسيبهای تفاسير روايی را مورد توجه قرار داد و گفت: بخشی از آسيبهايی كه متوجه تفاسير روايی است، آسيبهای سندی و بخشی ديگر هم آسيبهای محتوايی است كه هر كدام از اين دو برای خود اقسامی دارد؛ مثلاً آسيب سندی شامل فقدان سند، ارسال سند، ضعف سند است. بعضی اوقات مولف كتاب مشخص نيست و بعضی اوقات هم گاهی كتابی به اسم شخص خاصی است، ولی اين را نمیدانيم كه آيا اين شخص مولف واقعی اين اثر است يا نه؛ همانند تفسيری كه منسوب به امام حسن عسگری(ع) است.
عضو هيئت علمی جامعه المصطفی العالميه در ادامه صحبتهای خود، اضافه كرد: گروه ديگر از اشكالات و آسيبهای تفاسير ماثور، آسيبهای محتوايی هستند كه شامل پديدههايی چون جعل و تقطيع است، مثل اينكه بخشی از روايت را در كتاب آورده كه اگر قبل و بعد روايت را نگاه كنيم، میبينيم با مطالبی كه در كتاب آمده كاملاً تفاوت دارد.
حجت الاسلام رستم نژاد در پايان اضافه كرد: البته اين آسيبها را متوجه كتاب میبينيم، نه متوجه خود روايات. عموماً كتب تفسيری ما دچار اين اشكال هستند كه اين مطلب اصلاً بدان معنا نيست كه همه روايات دچار آسيب هستند، بلكه بيانگر اين است كه در كنار انبوه روايات صحيح و متقن، روايات دچار جعل و آسيب هم وجود دارد كه نياز به كار مجتهدانهای دارد تا روايات اصيل و صحيح را بيرون بكشد و اين طبيعی است كه روايات ما دچار عوارضی باشند كه در اينجا وظيفه علما و مفسرين بسيارتر حساس میشود.
مسئول تدوين التفسير الاثری الجامع تاليف آيت الله معرفت (ره) در معرفی اين اثر گفت: در التفسير الاثری الجامع، روايات شيعه و اهل سنت همگی در ذيل يك آيه ذكر، تحليل و تنقيح میشود و روايات به صورت طبقهبندی شده، مورد بررسی قرار میگيرد. در اين اثر به آسيبهای روايت ذكر شده هم توجه دارد و نظرات شارحان و علما در ذيل روايات هم آورده می شود.