توجه به تاريخ نزول و فضای نزول برجسته‌ترين تفاوت «معانی القرآن» با ساير ترجمه‌های قرآن است و در واقع به دليل نگاهی كه استاد محمدباقر بهبودی به تاريخ نزول آيات و سير تاريخی عصر پيامبر(ص) دارد، ترجمه كاملاً متفاوتی از ساير ترجمه‌ها به دست می‌دهد.

مژگان سرشار، عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقيقات تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بين‌المللی قرآن (ايكنا)، درباره ترجمه استاد محمدباقر بهبودی از قرآن كريم با عنوان «معانی القرآن»، گفت: برای شناخت درست جايگاه و ويژگی‌های اين ترجمه، ابتدا بايستی مبانی افكار و انديشه‌های استاد بهبودی را در تفسير و علوم قرآنی و حتی در فقه بشناسيم.

سرشار با اشاره به دو اثر ديگر از استاد بهبودی، يعنی «معارف قرآنی» و «تدبر در قرآن»، عنوان كرد: شما می‌توانيد بسياری از مطالبی را كه ويژگی‌های ترجمه ايشان را روشن می‌كند، در «تدبری در قرآن» ببينيد و در «معارف قرآنی» نيز كه شامل مجموعه‌ای از مقالات ايشان است، علاوه بر مباحث مطروحه، نحوه ترجمه و تفسيری كه در «معانی القرآن» به كار رفته، شرح داده شده است.

وی با اشاره به برخی از مباحث كتاب «معارف قرآنی» گفت: محكم و متشابه، هفت آسمان، آغاز و انجام انسان، حجاب شرعی، جبر و اختيار و رجعت از جمله مباحث اين كتاب است كه انعكاس‌دهنده انديشه‌های استاد بهبودی هستند و با توجه به اين انديشه‌ها می‌توان درك و دريافت بهتری از «معانی القرآن» و شيوه ترجمه‌ای آن و تفاوتش با ساير ترجمه‌ها رسيد.



مژگان سرشار:



استاد بهبودی در تفسير برخی از آيات، به ويژه آياتی كه مربوط به احكام عملی است، حساسيت خاصی در استفاده از روايات دارد و سعی می‌كند رواياتی را كه بر اساس معيارهای سنجش حديث، صحيح است، در ترجمه آيات به كار گيرد


عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقيقات تهران در مورد روش ترجمه استاد بهبودی گفت: همان طوركه پيداست اين ترجمه يك ترجمه لفظ به لفظ نيست و ايشان در «معانی القرآن» از روش ترجمه آزاد بهره گرفته و در نقل شرح حال افراد كاملاً به شيوه‌ای آزاد عمل می‌كند. توجه به تاريخ نزول و فضای نزول نيز برجسته‌ترين تفاوت اين ترجمه با ساير ترجمه‌هاست.

وی ادامه داد: برای مثال در سوره انفال، به دليل همين نگاهی كه استاد بهبودی به تاريخ نزول آيات و سير تاريخی عصر پيغمبر دارد، ترجمه كاملاً متفاوتی از ساير ترجمه‌ها به دست می‌دهد. از نظر استاد بهبودی سوره انفال از همان ابتدا به مقايسه دو جنگ بدر و احد پرداخته است و استاد بهبودی سعی می‌كند اين نگاه را در ترجمه خود نيز منعكس كند.

سرشار با اشاره به يكی ديگر از ويژگی‌های ترجمه‌ای محمدباقر بهبودی در «معانی القرآن»، عنوان كرد: ايشان به خطاب‌های صدر آيات توجه دارد. برای مثال استاد بهبودی مفاد آيه 11 سوره نساء را كه می‌فرمايد: «یُوصِيكُمُ اللّهُ فِی أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ؛ خداوند به شما در باره فرزندانتان سفارش مى‏كند سهم پسر چون سهم دو دختر است»(نساء/11) فقط محدود به مسئله ارث نمی‌داند، بلكه معتقد است كه به دليل خطاب صدر آيه، اين حكم افراد زنده را هم مخاطب قرار داده و مربوط به دوران حيات انسان‌ها هم هست و شما می‌بينيد كه ايشان در ترجمه اين آيه می‌نويسند «خداوند شما را درباره فرزندانتان توصيه می‌فرمايد كه پسرانتان را به اندازه دو دختر سهم بدهيد؛ چه در زندگی به عنوان خرجی و چه در مرگ به عنوان ارث».

وی همچنين با اشاره به حديث‌شناسی استاد بهبودی گفت: سومين نكته‌ای كه درباره «معانی القرآن» بايد متذكر شد، استفاده از روايات صحيح در اين ترجمه است. استاد بهبودی در تفسير برخی از آيات، به ويژه آياتی كه مربوط به احكام عملی است، حساسيت خاصی در استفاده از روايات دارد و سعی می‌كند رواياتی را كه بر اساس معيارهای سنجش حديث، صحيح است، در ترجمه آيات به كار گيرد.

سرشار ادامه داد: استاد بهبودی برای مثال در ترجمه آيه چهارم سوره مائده كه آيه می‌گويد «وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَیْكُمْ»(مائده/4) ذكركرده است كه «آن درندگان شكاری، از قبيل گرگ و پلنگ و يا از قبيل باز و شاهين كه شما هنر ويژه سگ‌ها را به آنان فرا داده‌ايد، كه پای شكار خود را در دهان بگيرند و نگه دارند و يا پشت گردن او را بگيرند و مانع فرار شكار بشوند و در مرحله آخر به آن صورتی كه خدا به شما آموخته كه بايد دام اهلی را ذبح كنيد، به آن فرا دهيد يا مانند سگ زيرگلوی دام را گاز بگيرند و رگ‌های او را قطع كنند، پس اگر درنده شكاری طبق تعليم شما عمل كرد و شكار را برای شما نگاه داشت و خود از آن تناول نكرد، معلوم است كه تعليمات موثر افتاده است».

وی افزود: می‌بينيد كه ايشان ذيل دو جمله از آيه چهارم سوره مائده، ترجمه‌ای طولانی ارائه كرده است كه در واقع ترجمه‌ای تفسيری با استفاده از روايات صحيحی است كه ذيل اين آيه آمده است. استاد بهبودی با استفاده از حديثی از امام صادق(ع) كه حكمی را در مورد شكار با سگ بيان كرده‌اند، منظور از «جوارح» را حيوانات درند‌ه گوشتخوار گرفته كه چنگال يا نوك خنجری تيز دارند و منظور از «مكلب» را نيز آموزش‌دهنده فن گيرندگی (مانند گيرندگی سگ) به حيوانات درنده گرفته است.

عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقيقات تهران در پايان خاطرنشان كرد: بنابراين ايشان با استفاده از معيارهای خود رواياتی را كه درست می‌داند، دست‌مايه ترجمه آيات قرار می‌دهد و به اين شكل از آن‌ها استفاده می‌كند و به ترجمه لفظ به لفظ يك آيه اكتفا نمی‌كند.