گاه شمار آذری، آیینی مقدس برای زمانسنجی
تقویم محلی آذربایجانشرقی ثبت ملی شد
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجانشرقی از ثبت «گاه شمار محلی آذربایجانشرقی» در فهرست میراث ناملموس آثار ملی کشور خبر داد.
به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، تراب محمدی ظهر امروز در گفتوگو با خبرنگاران اظهار کرد: آیینها و رسوم مردم آذربایجانشرقی از دیرباز با رویدادهای طبیعی و کیهانی همراه بوده و با توجه به طلوع و غروب ستارگان، حرکات خورشید، ماه و دیگر اجسام سماوی سنجیده میشدند.
وی مهمترین شاخص این دانش و گاهشمار را باورها و اعتقاداتی دانست که مردم با آنها عجین شدهاند و افزود: در گذشته مردم بر اساس این تقویم، برنامه ریزی فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی خود را انجام میدادند.
وی بیشتر رسوم و آداب محلی را بر اساس همین گاهشمار دانست و تشریح کرد: در این تقویم، هنگامی که فصل بهار آغاز میشود، روز 25 فروردین (در تقویم محلی نیسان)، مردم در تمام نقاط آذربایجانشرقی منتظر آمدن باران میمانند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یادآور شد: در آذربایجانشرقی گاهشمار و حساب و کتاب سال، ماه و ایام در میان روستائیان مرتبط با نوع معیشت ایشان اعم از کشاورزی، دامداری و شرایط اقلیمی است که دانش و تجربه انسانی نیز در این زمینه دخیل بوده است.
محمدی با اشاره به اینکه این گاهشماری نیز همچون سایر تقویمها بر چهار فصل سه ماهه متکی است و هر یک از فصول و ماهها نام خاصی برای خود دارند، اظهار کرد: فصلها در این زبان به ترتیب یاز (بهار)، یای (تابستان)، پائیز (پاییز) و قئش (زمستان) نامیده میشوند.
وی افزود: هر یک از ماهها نیز در میان مردم تقسیماتی همچون چهار روز اول فروردین (به نماد چهار فصل سال و بر اساس در نظر گرفتن شرایط جوی) و 10 روزه یا دهلیزه (ده روز اول فروردین) دارند که طی این ایام هوا رو به سردی میگراید.
محمدی تشریح کرد: «گئچی قیران» (سرمای اواسط اردیبهشت که موجب مرگ و میر بزها میشود)، «یایین قیخ بئشی» (چهل و پنجم تابستان و اوج گرما)، «قویروق دوغدی»، «کَلوَز»، چله کوچک وچله بزرگ، چار چار، اوغری نفس و دوغری نفس نیز از دیگر تقسیمات و روزهای این تقویم هستند.
این مقام مسئول هر یک از این ایام و ماهها را ضمن داشتن معانی و مفاهیم خاص، دارای داستانها، باورها و اعتقاداتی نیز در بین مردم عنوان کرد و گفت: در آذربایجانشرقی، ماههای قمری را «ملت آیلاری» (ماه های ملت) و ماههای شمسی را «دولت آیلاری» (ماه های دولتی) میخواندند.
محمدی یادآور شد: در روستاها تقویم زراعی و دامداری که از یک نوع تقویم محلی نشات گرفته براساس فصول و شرایط جوی تهیه شده است همچنین در گذشته معمولا افراد باسواد و قرآن خوانها تقویمنامه هجری و قمری را به مردم یاد میدادند.
وی با تاکید بر اینکه این نوع گاهشماری در اغلب نقاط آذربایجان شرقی با تفاوت بسیار کم مرسوم بوده است، تصریح کرد: هرچند در دو سه دهه اخیر گاهشماریهای محلی جای خود را به تقویم رسمی دادهاند اما در نقاط عشایری و روستایی کم و بیش این میراث معنوی همچنان دایر است.
محمدی با بیان اینکه هنوز گاهشماری محلی در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم تاثیر قابل ملاحظهای دارد، اظهار کرد: با ثبت ملی این آیین، اقدامات و راهکارهای حفاظتی همچون مستندسازی، تحقیق، حفظ وضع موجود، حمایت، ترویج، ارتقاء و احیاء در رابطه با «گاه شماری محلی آذربایجان شرقی» انجام خواهد گرفت.