گزارهای مانند «خدا وجود دارد» محتوايی دينی ندارد؛ بلكه اين گزارهها از سنخ علماند، همچنين احكام عقلی در بخش قوانين و احكام دينی سهيم نيستند؛ بر اين اساس بايد دانست كه عقل، ميزان دين و به بيان ديگر دينساز نيست، بلكه همچون آيينه نمايانگر دين و مبیّن محتوای آن است.
حجتالاسلام والمسلمين سيد محمدتقی چاوشی، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم وحيانی معارج، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به تبيين آراء و انديشههای علامه جوادی آملی در مبحث انتظار بشر از دين و ترسيم گستره دين با استفاده از سلسله استدلالهای ايشان پرداخت.
چاوشی با اشاره به اين كه دين، امری علمی و اعتقادی است، گفت: همچنان كه میدانيم اينكه خدا هست و واحد است، جزء اعتقادات دين است، اما خداوند به عنوان تنها وجود مستقل و مبدأ جعل دين و منبع احكام اعتقادی، اخلاقی و عملی از سنخ وجودات و حقايق است و گزارهای مانند «خدا وجود دارد» محتوايی دينی ندارد؛ بلكه اين گزارهها از سنخ علماند و معارف برآمده از آنها در ساحت علم دينی قرار میگيرد.
شايد گفته شود كه هر قانونی میتواند اين خودخواهی را چاره كند اما پاسخ حضرت آيتالله جوادی اين است كه تنها قانون الهی قادر به چنين كاری است؛ چرا كه تدوين قانون از انسان خودمحور، نتيجهای جز وضع قانون خودمدار ندارد
وی با اشاره به سهيم نبودن احكام عقلی در بخش قوانين و احكام دينی، تأكيد كرد: اين نكتهای است كه نبايد از آن غفلت كرد و در واقع بايد دانست كه عقل، ميزان دين و به بيان ديگر دينساز نيست، بلكه همچون آيينه نمايانگر دين و مبیّن محتوای آن است.
نقش عقل در تعيين گستره دين، نشان دادن ابتناء دين حق بر مبانی عقلی است
چاوشی در خصوص نقش عقل در تعيين گستره دين بيان كرد: وقتی از گستره دين سخن میرود بايد دقت داشته باشيم كه در اين مقام، مهم بررسی مبانی است؛ كه عقل ابتناء دين را بر آن مبانی نشان میدهد و بر همين اساس روشن میسازد كه حدود و ثغور دين تا كجاست و در كدام عرصهها میتواند حضور داشته باشد و البته در اينجا مراد از دين، دين حق، يعنی اسلام است كه با حقيقت عقل نسبت دارد؛ و گرنه اديانی كه با عقل نسبتی ندارند از حوزة بحث فعلی خارجاند.
وی با بيان اين كه منشأ دين، خداست، اظهار كرد: اين بدين معناست كه مبدأ فاعلی دين، خداست و مبدأ قابلی آن انسان است و مبدأ غايی آن ديدار انسان با خداوند. همچنين براساس نظر علامه جوادی آملی، ساختار داخلی دين، معصومانه تنظيم شده است. بر اين اساس، اين ساختار معصومانه از سوی مبدأ فاعلی فرستاده شده است تا انسانها، به عنوان مبدأ قابلی، با دريافت دين و عمل كردن براساس آن به لقای الهی بار يابند.
براساس نظر آيتالله العظمی جوادی آملی، ساختار داخلی دين، معصومانه تنظيم شده است. بر اين اساس، اين ساختار معصومانه از سوی مبدأ فاعلی فرستاده شده است تا انسانها، به عنوان مبدأ قابلی، با دريافت دين و عمل كردن براساس آن به لقای الهی بار يابند
تنها قانون الهی قادر به تعدیل حس خودخواهی انسانهاست
اين محقق و پژوهشگر با اشاره به بخش ديگری از مفاهيم و گزارههای مورد نظر علامه جوادی آملی در تبيين گستره دين، عنوان كرد: انسان مدنیّ بالطبع است؛ يعنی برای رسيدن به حسن معاش و ايصال به صلاح معاد، محتاج مشاركت و تعاون و زندگی اجتماعی است، اما در عين حال انسان موجودی خودخواه است يعنی همه چيز را برای خود میخواهد. اين شكل مذموم، در اصل شكلی منحرف شده از گرايش ممدوح به فطرت است، كه براساس آن انسان خواستار بازگشت به خود حقيقی خويشتن است.
چاوشی ادامه داد: با گرايش يافتن انسانها به خودخواهی، تعدی و تجاوز به حقوق ديگران رخ میهد؛ كه نتيجه آن هرج و مرج و گسيختگی پيوندهای اجتماعی است. در اينجاست كه نياز به دين آشكار میشود و انسان میتواند در پرتو قوانين و برنامههايی كه از وحی سرچشمه میگيرد، حس خودخواهی را تعديل كند و اين، جز از قانون الهی حاصل نخواهد شد.
وی اظهار كرد: شايد گفته شود كه هر قانونی میتواند اين خودخواهی را چاره كند اما پاسخ حضرت آيتالله جوادی اين است كه تنها قانون الهی قادر به چنين كاری است؛ چرا كه تدوين قانون از انسان خودمحور، نتيجهای جز وضع قانون خودمدار ندارد.