جام جم آنلاين: روان‌شناسان كودك و محققان تربيتي تأكيد دارند بازي‌ها و اسباب‌بازي‌ها با تقويت حواس، هوش و ادراكات كودكان، به دنياي حال و آينده آنها شكل مي‌دهند و از همين روست كه اگر درست انتخاب و در دسترس‌شان گذاشته شود اثراتي سازنده خواهند داشت، وگرنه مخرب و زيانبار خواهند بود.
چه نكات و ويژگي‌هايي را بايد در نظر گرفت تا اسباب‌بازي‌هاي خريداري شده براي آنها نه تنها مفيد، بلكه در صورت امكان سازنده و پرورش‌دهنده باشد؟ صرف‌نظر از ويژگيهاي مفيد و سازنده، آيا عوامل ديگري نيز در خريد و استفاده از اسباب‌بازي‌ها دخيلاند؟ انتخاب اقتصادي يا آموزشي والدين مهم است يا علاقه صرف كودكان؟ هر نوزاد يا كودكي، در مراحل متفاوت رشد خود به چه وسايلي علاقه و توجه نشان مي‌دهد؟
تكامل حواس
برخي احساس‌ها و ادراكات نوزاد انسان طي همان دوره زندگي در رحم مادر، مراحل تكامل را پشت سر مي‌گذارند؛ گوش و توان شنوايي از اين دسته حواس است.
جغجغه، عروسك‌هاي صدادار، وسايل و اسباب‌بازي‌هاي موزيكال و ريتميك با صداي آرام، نه بلند، و نوايي آرامش‌بخش، لوازم مفيدي براي مواقع بيداري او يا ساكت كردنش هنگام گريه است.
برخي ديگر از حواس همچون بينايي پس از تولد شكل بايسته‌اي به خود مي‌گيرد. در يكي دو هفته پس از تولد، نوزادان ابتدا فقط رنگ‌هاي تند و با كنتراست زياد را در فواصل نزديك تشخيص مي‌دهند نه رنگ‌هاي مياني و ملايم يا فواصل دور را؛ آويزهايي با رنگ‌هاي شاد قرمز و سبز كه روي گهواره آنها در حركت است مي‌تواند توجه آنها را جلب كند.
كم‌كم او مي‌تواند با گرفتن اشيا حس لامسه را با كنجكاوي خود درآميزد و هر دو را تقويت كند. بنابراين بايد لوازمي را در اختيارش گذاشت كه خطري نداشته باشد و با سن او نيز متناسب باشد.
دوره نوزادي
ايمني و بي‌خطر بودن وسايل قابل دسترس يكي از نكاتي است كه در همه مراحل كودكي بايد هنگام تهيه اسباب‌بازي نيز مورد توجه بزرگ‌ترها قرار گيرد.
از آنجا كه نوزادان بسرعت علاقه وافري به مكيدن و به دهان بردن اشيا پيدا مي‌كنند، بهداشتي و قابل شست‌وشو بودن آنها نيز اهميت بسيار دارد. وسايلي با رنگ‌هاي روشن، نرم، لطيف و بزرگ‌تر از دهان با صداهاي آرام و توجه‌برانگيز از جمله اسباب‌بازي‌ها و عروسك‌ها و آدمك‌ها، براي چنين دوره‌اي مناسب هستند.
دنياي كودكي
وقتي واحد شمارش عمر فرزندتان همراه با ماه به سال نيز متصل مي‌شود بايد به فكر سرگرمي همراه با آموزش و تقويت خلاقيت او بود. او مي‌تواند بنشيند و وسايل اطرافش را جابه جا كند، مي‌تواند راه برود و توپي را از اين‌سو به آن سو بيندازد يا اسبابي چرخدار مثل روروك، ماشين پلاستيكي و... را هل دهد يا به دنبال خود بكشد.
ويژگي جابه‌جايي و حركت براي خريد و تهيه اسباب‌بازي در اولين سال زندگي نه‌تنها اولويت دارد بلكه از آن پس نيز در اغلب موارد بايد تكرار شود تا تنبلي جاي تحرك را نگيرد. در دو يا سه سالگي درك بيشتر دنياي اطراف، به ويژگيهاي ديگر اسباب‌بازي‌ها اضافه مي‌شود.
كتاب‌هاي جذاب، پازل‌ها، مكعب‌ها، حيوانات يا پرندگان ساخته شده از مواد سبك، ابزار كوك شدني يا داراي باتري براي حركت‌كردن يا پخش اصوات و مانند اينها علاوه بر سرگرمي، قابليت‌هاي آموزشي و خلاقانه را در او افزايش مي‌دهد.
از اين به بعد آنچه او را علاقه‌مند كند، حس خلاقيتش را برانگيزد، به عواطف و درك او شكل بهتري دهد، روش‌ها و راهكارها را آموزش دهد، با ديگران همراهش كند، همكاري با همبازي‌ها را به او بياموزد و به حركت و كنش وادارد، مفيد است.
وسايل نقاشي غيرسمي، توپ‌هاي بادي، بازي‌هاي محوطه باز چون سرسره و طناب‌كشي، لوازم كوچك شده دنياي بزرگ‌ترها مثل لوازم خانگي يا قطارها و خودروها و... از جمله اسباب‌بازي‌هايي است كه تقويت اين موارد را تقويت ميکند.
معيارهاي درست
آگاهان و متخصصان پرورشي مي‌گويند اشكال بسياري از والدين هنگام تهيه اسباب‌بازي نگاه از ديد خودشان است نه نگاه از منظر بچه‌ها. آنها كه اولين فرزندشان را به دنيا مي‌آورند بر حسب علاقه و شوق خود، گاهي اطراف كودك را پر از اسباب‌بازي‌هاي جورواجوري مي‌كنند كه به جاي سرگرم شدن كودك، او را سردرگم مي‌كند.
برخي با خريد اسباب‌بازي‌هاي گران‌قيمت مدام دغدغه خراب نشدن آن را به كودك گوشزد مي‌كنند و ترس از خرابي و ناراحتي حاصل از آن را در دل وي مي‌كارند.
دسته‌اي ديگر به علايق، سلايق يا حتي خاطرات خود از اسباب‌بازي‌ها توجه دارند نه علاقه كودك حتي بعضي مواقع ممكن است توجه كودك به نوع خاصي از اين اسباب‌هاي‌بازي از ديد والدين نادرست پنداشته شود.
به عنوان مثال هنوز بسيارند والديني كه خريد عروسك براي پسربچه‌ها يا توپ و اسباب‌بازي اصطلاحا پسرانه براي دختربچه‌ها را اشتباه مي‌پندارند!
توجه به ايمني، سليقه و علاقه كودكان، سن و سالشان، درك و هوش متفاوت آنها، امكان خراب‌كردن، تنوع رنگ و شكل و حتي ابعاد، جذابيتش براي كودك، قابليت پرورش مهارت‌هايي چون تخيل يا آموزش همراه با سرگرمي، امكان مشغوليت با بازي، تجربه‌اندوزي، ارزاني آن و... از جمله نكات مناسب براي تهيه اسباب‌بازي است.
اگر مي‌خواهيد كودكتان به واسطه سرگرمي با اسباب بازي درك بهتري از بسياري مسائل پيرامونش نيز بهدست بياورد، بايد قدرت تشخيص معيارهاي نادرست را از درست در خود و كودكتان تقويت كنيد.
يك راه قضاوت در اين باره از نگاهي به اسباب‌بازي كودكان در خانواده‌ها معلوم و آشكار مي‌شود.(جام جم - ضميمه چارديواري)
رشيد حسام