آنچه بايد درباره بيماري ام اس بدانيد

مرموزترين بيماري قرن

جام جم آنلاين: اين‌كه بيماري ام.اس از چه زماني به سيستم عصبي برخي انسان‌ها حمله‌ور شد مشخص نيست‌ اما مورخان رد پاي آن‌ را در كتابي كه توسط دكتر ژان كروويليه، استاد دانشكده پزشكي پاريس در قرن 19 به رشته تحرير درآمده است، پيدا كرده‌اند.

دكتر كروويليه در اين كتاب و در توصيف علائم بيماري ام.اس اين گونه نوشته است: «بيمار دچار ضعف پيشرونده در دست و پاها، اسپاسم عضلاني و وجود اختلال در حس بينايي است.»

دكتر كروويليه اين بيماري را فلج بر اثر تحليل و از بين رفتن رشته‌هاي خاكستري نخاع توصيف كرده است. بيماري‌اي كه اين پزشك فرانسوي در مورد آن توضيح داد ظاهرا همان بيماري سيستم عصبي است كه امروزه ما آن را با نام ام.اس مي‌شناسيم.

گفت‌وگو در زمينه بيماري ام.اس بهانه‌اي شد تا به سراغ دكتر افشين لطيفي صوفي، متخصص مغز و اعصاب برويم تا بگويد چرا برخي از مردم گرفتار اين بيماري مي‌شوند.

بيماري ‌ام.‌اس يا «مولتيپل اسكلروزيس» نوعي بيماري پيشرونده و مزمن با يك علت ناشناخته است كه با درگير كردن سيستم ايمني بدن، سبب تخريب سيستم اعصاب مركزي‌(مغز، نخاع و عصب بينايي) مي‌شود.

ميلين يك لايه پروتئيني موجود در سيستم عصبي بدن است‌ كه روي بسياري از دندريت‌هاي بلند و آكسون‌ها تشكيل مي‌شود و با تخريب آنها، انتقال پيام به اعصاب مركزي با اختلال مواجه خواهد شد‌ اما چه زماني بيماري ام.اس خود را نشان مي‌دهد؟

وقتي گلبول‌هاي سفيد بدن اشتباهي به ميلين‌ها به عنوان عامل بيگانه حمله مي‌كنند، بيماري ام.اس شروع مي‌شود و هر بار كه گلبول‌هاي سفيد به رشته‌هاي اعصاب مربوط به يكي از اندام‌هاي بدن‌ حمله‌ور مي‌شوند، آن اندام دچار مشكل مي‌شود.

اين حمله در بيماران مبتلا‌ به ام.اس خودش را به شكل تاري ديد و مشكل در راه رفتن و ساير علائم نشان مي‌دهد.

با اين‌كه علت اصلي بروز اين بيماري هنوز كشف نشده است، اما دلايل مختلفي براي شروع بيماري ام.اس مي‌توان برشمرد كه هيچ‌ كدام‌شان صددرصد قطعيت پيدا نكرده و در هاله‌اي از ابهام قرار دارند‌ اما فاكتورهايي مانند ژنتيك، كمبود ويتامين D در كودكي، بروز برخي عفونت‌هاي ويروسي يا ميكروبي در دوران خردسالي و برخي عوامل محيطي ديگر مي‌توانند در بروز اين بيماري موثر باشند. از نظر آماري در كمتر از 15 درصد موارد، ام.اس از راه ژنتيك و وراثت به فرد منتقل مي‌شود.

فرضيه ديگري كه در مورد ابتلا فرد به بيماري ام.اس وجود دارد و هنوز به اثبات قطعي نرسيده، كمبود ويتامين D است. ديده شده بيشتر افرادي كه در بزرگسالي و كودكي به بيماري ام.اس مبتلا مي‌شوند، از لحاظ تامين اين ويتامين در مضيقه بوده‌اند.

وجود هواي سرد و به تبع آن بروز عفونت‌هاي ويروسي يكي ديگر از عواملي است كه به نظر مي‌آيد در ابتلاي افراد به اين بيماري نقش داشته باشد.

در بعضي از بيماران ام.اس مجموعه‌اي از آنتي‌بادي بر ضد بعضي عفونت‌هاي ويروسي مشاهده شده و همين مساله اين شك را به‌وجود آورد كه ممكن است يكي از علل بروز بيماري ام.اس ابتلا‌ به همين عفونت‌هاي ويروسي در دوران كودكي باشد.

شيوع بيماري ام.اس در نقاط مختلف جهان يكسان نيست. به طوري كه هرچه رد پاي اين بيماري در قسمت‌هاي شمالي و معتدل و سرد جهان بيشتر ديده مي‌شود، در نقاط گرمسير كمتر به چشم مي‌خورد.

علائم باليني

ابتداي مطلب در توضيح علائم و تظاهرات باليني بيماري ام.اس در مبتلايان، در وهله اول به تاري ديد اشاره شد كه در 50 درصد از بيماران و معمولا به صورت يك طرفه به وجود مي‌آيد اما در بعضي افراد ممكن است علائم بيماري به شكل احساس ضعف در اندام‌ها، دست‌ و پاها، تاري ديد، دو‌بيني، اختلال در راه رفتن، نبود تعادلي كه بيشتر از يك هفته تا ده روز طول بكشد، انحراف صورت و بي‌اختياري ادرار خودش را نشان دهد.

در شروع بيماري و در بيشتر افراد ممكن است حمله‌اي‌(علائم بيماري) رخ دهد و خود به خود هم بهبود پيدا كند.

مشكل اينجاست كه بيشتر بيماران در دفعه‌هاي اول و دوم بروز حمله به پزشك مراجعه نمي‌كنند زيرا طي مدت دو هفته علائم بيماري فروكش مي‌كند و فرد بر اين باور است كه به دليل ابتلا‌ به يك بيماري ويروسي، علائم حمله را تجربه كرده است.

در ضمن اگر تاري ديد هم پيدا كنند، پس از دو هفته تا 20 روز خوب مي‌شوند. بنابراين بيمار تنها پس از درگيري با حمله‌هاي متعدد بيماري به پزشك مراجعه مي‌كند و به تدريج و با افزايش حمله‌ها، بهبودي بيمار نسبي شده و مقداري از علائم باقي مي‌مانند كه همين مساله باعث بروز ناتواني در فرد مي‌شود.

در صورتي كه بيمار علائم باليني‌اش را جدي نگيرد و به موقع براي درمان به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نكند، ضايعه‌هايي كه از حمله‌هاي مكرر باقي مي‌مانند، سبب ناتواني فرد طي ده تا پانزده سال بعد مي‌شود.

خانم‌ها بيشتر در تيررس ابتلا به ام.اس هستند

شروع بيماري ام.اس در دوران جواني و ميانسالي بيشتر مشاهده مي‌شود و زنان را بيش از مردان درگير مي‌كند زيرا ابتلا به بيماري‌هاي سيستم ايمني، لوپوس و رماتيسمي در خانم‌ها بيشتر ديده مي‌شود و البته پاي ژنتيك نيز در ميان است، به همين دليل زنان سه برابر بيشتر از مردان درگير اين بيماري مي‌شوند.

بيماري ام.اس معمولا در افراد بين 20 تا 50 ساله خود را نشان مي‌دهد. گرچه حتي در افراد بالاي50 سال و حتي كودكان نيز ديده شده كه به آن ام.اس زودرس گفته مي‌شود.

تغذيه

توصيه مي‌شود مواد غذايي كه بيماران استفاده مي‌كنند، حتما حاوي ويتامين D باشد. لبنيات كم‌چرب، ميوه و سبزيجات تازه، مغزها و دانه‌هاي خوراكي و ماهي از جمله خوراكي‌هايي هستند كه ويتامين D در آنها موجود است.

ورزش

ورزش كردن از جمله مواردي است كه همه پزشكان انجام آن را به مردم توصيه مي‌كنند. هر‌چند ورزش كردن فوايد بسياري را براي بيماران به همراه دارد، اما هر فردي بسته به نوع بيماري كه دارد، بايد در انتخاب نوع ورزش دقت كند.

ورزش مناسب براي بيماران مبتلا به ام.اس ورزشي است كه مداوم اما كم باشد تا بيمار دچار خستگي نشود اما مهم‌ترين كاري كه اين دسته از افراد مي‌توانند انجام دهند، آب‌درماني با آب خنك است زيرا استفاده از آب گرم باعث تشديد بيماري به صورت موقت مي‌شود.

بارداري

همان‌طور كه گفته شد بخش اعظمي از بيماران مبتلا به ام.اس را خانم‌ها تشكيل مي‌دهند كه برخي از آنها دوران بارداري را تجربه مي‌كنند. به توصيه متخصصان مغز و اعصاب اگر خانم‌هاي مبتلا به م.اس فرزند دارند، بهتر است به بارداري مجدد فكر نكنند.

خانم مبتلا به ام.اس طي دوران بارداري و شيردهي قادر به تزريق اينترفرون به دليل عوارض جانبي كه در پي دارد، نيست ولي اگر قصد بارداري داشت، منعي ندارد با اين وجود توصيه مي‌شود حتما زير نظر متخصص باردار شود.

تشخيص بيماري

بيماري ام.اس از جمله بيماري‌هايي است كه تشخيص آن مستلزم دقت فراواني است زيرا ممكن است در قالب بيماري‌هاي ديگري خود را نشان دهد.

بيشتر بيماران با تكرار حمله‌ها به پزشك عمومي مراجعه مي‌كنند و پزشك نيز با ارزيابي و پرسيدن چند سوال به وجود بيماري ام.اس مشكوك مي‌شود و فرد را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع مي‌دهد.

متخصص نيز با در نظر گرفتن نشانه‌هاي بيماري در مدت زمان خاص و انجام آزمايش به تشخيص قطعي مي‌رسد.

* اولين راه تشخيص بيماري، معاينه باليني بيمار است كه حداقل بايد دو حمله را در طول شش‌ماه تجربه كرده باشد و دست‌كم يك هفته تا 10 روز علائم باليني بيماري را مانند تاري ديد يا دو‌ بيني داشته باشد.

حالا اگر بيماري ادعا كند كه براي مثال ده دقيقه تاري ديد داشته است نمي‌توان آن را جزو حمله اين بيماري محسوب كرد.

* دومين راه تشخيص انجام ام.آر.آي است. پس از حمله در مغز و نخاع تعدادي پلاك سفيدرنگ كه ناشي از تخريب غلاف اعصاب مغزي و نخاعي است به وجود مي‌آيد. تعداد اين پلاك‌ها به اندازه و محل قرار گرفتن‌شان به پزشك در تشخيص بيماري كمك مي‌كند.

* سومين راه انجام آزمايش‌هاي الكترودياگنوستيك است. در اين روش با استفاده از دستگاهي از اعصاب چشم، گوش و اعصاب محيطي نواري گرفته مي‌شود. اگر بيمار به ام.اس مبتلا باشد، اين آزمايش اختلال را نشان خواهد داد.

* چهارمين راه تشخيص بيماري ام.اس، گرفتن مايع نخاع يا انجام آزمايش ال.پي است.

* آخرين روش هم گرفتن تست‌هاي آزمايشگاهي است تا با استفاده از اين روش برخي از بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي روماتيسمي، عفونت‌ها و امراض بدخيم- كه خود را به شكل بيماري ام.اس نشان مي‌دهند ـ غربالگري مي‌شوند.

توليد داروهاي جديد ام.اس

هر سال با پيشرفت‌هايي كه در زمينه پزشكي صورت مي‌گيرد، روش درمان بيماري‌ها نيز تغيير مي‌كند و داروهاي جديدي وارد بازار دارويي مي‌شود.

طي چند سال اخير نيز داروهاي جديدي براي درمان ام.اس وارد بازار شده‌ كه در عين داشتن فوايد براي بيمار عوارضي نيز به همراه دارد.

اكنون بيماري ام.اس به دو شكل درمان مي‌شود؛ يكي درمان حاد مرحله بيماري ام.اس است كه معمولا به صورت تزريق يا پالس كورتون است كه با استفاده از اين دارو بيمار به طور موقت از حمله‌اي كه به او دست داده رها مي‌شود.

روش دوم استفاده از درمان نگهدارنده است. درمان رايجي كه اكنون بيش از 95 درصد از بيماران از آن استفاده مي‌كنند، درمان با اينترفرون است كه با سه داروي مشخص به نام‌هاي آوانكس، بتافرون و ربيف انجام مي‌شود. البته خوشبختانه بيشتر بيماران در زمان استفاده از اين داروها پاسخ مثبت مي‌دهند.

درمان‌هاي جديدي به‌جز اينترفرون‌ها هستند كه در رده دوم و در بيماراني استفاده مي‌شود كه به درمان اينترفرون پاسخ مناسبي نداده يا با مشكلاتي مانند بالا رفتن آنزيم‌هاي كبدي، ريزش مو، علائم حساسيت‌هاي شديد پوستي و بروز اختلال در گلبول‌هاي سفيد و قرمز مواجه شده‌اند.

اين درمان‌ها از دسته آنتي‌بادي‌هاي مونوكولونال و بعضي از داروهاي سيستم ايمني هستند كه با توجه به اين‌كه در برخي از موارد سبب بروز عوارض بسيار شديدي به صورت پيدايش انواع بدخيمي‌ها، مستعد كردن بيمار به ابتلا به عفونت‌هاي شديد، به وجود آمدن اختلال شديد در عصب بينايي، بروز اختلالات قلبي و عروقي مي‌شوند، بنابراين استفاده از چنين داروهايي در مراحل اوليه درمان به بيمار توصيه نمي‌شود اما جديدترين و بهترين دارويي كه مجوز سازمان.اف.دي.اي يا سازمان دارو و غذاي آمريكا و همچنين تائيديه وزارت بهداشت و درمان را گرفته، داروي ناتالي زوماب است كه تاثير بسيار خوبي در كنترل بيماري ام.اس دارد اما به دليل عوارض زيادي كه ايجاد مي‌كند، حتما بايد تحت شرايط خاص و دقيقي به بيماران تزريق شود تا در صورت ايجاد عارضه بلافاصله درمان را شروع كرد.

دومين دارويي كه باز هم تائيديه اين دو سازمان را گرفته و توليد داخل بوده و در دسترس نيز هست، دارويي خوراكي است به نام فينگو ليمود كه در كاهش حملات ام.اس موثر است اما باز به دليل ايجاد عوارض قلبي شديد به صورت افت شديد ضربان قلب و همچنين بروز اختلال شديد در عصب بينايي كمتر تجويز مي‌شود مگر در مواردي كه بيمار به درمان با اينترفرون‌ها جواب ندهد، در اين صورت از اين دارو تحت نظر پزشك و در بيمارستان استفاده مي‌شود.

داروهاي جديدتر ديگري نيز هستند كه به شكل خوراكي در بازار توليد شده و كم و بيش در ايران وجود دارند اما باز به دليل ايجاد عوارض جانبي از اين داروها به شكل پراكنده و در مراكز پژوهشي استفاده مي‌شود.

اكنون گروه بسيار زيادي از داروهاي جديد وجود دارند كه در دست بررسي هستند كه بيشتر اينها از دسته داروهاي آنتي‌بادي مونوكولونال هستند. (جام جم - ضميمه سيب)

نيلوفر قشقايي