نسبت قرآن و روايات اهل بيت(ع) را از وجوه مختلفی میتوان مورد توجه قرار داد كه از جمله آنها اين است كه از روايات میتوان نگاه و تلقی ائمه(ع) به مقوله تفسير قرآن و از همه مهمتر روششناسی فهم صحيح قرآن را دريافت.
حجتالاسلام و المسلمين سيدعلیاكبر حسينی، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با اشاره به جايگاه و مبنای تفسير مأثور اظهار كرد: تفسير مأثور نقشی جدی در فهم عميق و دقيق متن قرآن دارد و همگان (حتی قائلين تفسير قرآن به قرآن) نيز اين مطلب را پذيرفتهاند و بسياری از حوزههای قرآن به مدد تفسير مأثور معنای تام و تمام خود را عرضه میكنند.
وی در پاسخ به اين سؤال كه با توجه به اينكه ذيل برخی از آيات قرآن رواياتی ذكر نشده، آيا میتوان تفسير مأثور را به مثابه يك روش مستقل تفسيری در نظر گرفت؟، عنوان كرد: البته روشن است كه مجموعه روايات تفسيری موجود كه برخی تعداد قابل استناد آنها را به دويست و اندی روايت محدود كردهاند، منطقاً نمیتواند بازگوكننده مفاهيم قرآن باشند.
اين محقق و پژوهشگر افزود: مهمتر آنكه با در نظر گرفتن گذر زمان و بستر رخدادهای تاريخی و حوادث جديد و متنوع كه عرضه میشوند و ما پاسخ آن را از قرآن میطلبيم، (در حالی كه در ميان اهل سنت روايتهای تفسيری محدوديتهای خاص خودشان را دارند)، به نظر میرسد كه نمیتوان از تفسير مأثور به مثابه يك روش تفسيری مستقل در كنار روشهای ديگر استفاده كرد.
وی بيان كرد: امروز تفسير قرآن به قرآن به عنوان روش پذيرفته شده تفسير است و از تفسير مأثور به عنوان يك مقوله الهامبخش در تفسير استفاده میكنيم كه نقش كارورزی دارد. حال از آنجا كه منطق شيعه جايگاه ويژهای را برای ائمه اطهار(ع) قائل است، وقتی در استقلال تفسير مأثور ترديد شده و اين داعيه مطرح شود كه قرآن به خودی خود میتواند حقايق خود را به مدد آيات ديگر عرضه و ما را از منابع ديگر، حتی روايات بینياز كند، اين سؤال جدی پيش میآيد كه نسبت و نقش روايات ائمه اطهار(ع) با قرآن چه خواهد بود؟
روايات بخشی از مباحث تفصيلی قرآن را كه مربوط به متافيزيك، احكام فقهی و... است، تأمين میكنند. همچنين در حوزههای تاريخی، گرچه فهم معنا و مقصود، مراد جدی خداوند در گرو تعيين مصداق نيست، اما برای بسط و تفصيل معنا میتوان به روايات مراجعه كرد و به مدد آنها معنای دقيق آيات را دريافت
مدير گروه تفسير ترتيبی و ترجمه قرآن كريم مركز فرهنگ و معارف قرآن گفت: اين شبهه در باب نسبت و نقش ائمه اطهار(ع) با قرآن در حالی پيش میآيد كه در روايات در حد تواتر معنوی نقل شده است كه حضرت پيامبر(ص) فرمودند كه من از ميان شما میروم و دو حقيقت گرانبها برای شما باقی میگذارم كه آن دو همانا قرآن و عترت هستند كه از هم جدا نمیشوند؛ روشن شدن اين موضوع دغدغهای است كه مفسر شيعه به راحتی نمیتواند از كنار آن بگذرد.
وی در تبيين نسبت تفسير مأثور و روايات ائمه(ع) با قرآن عنوان كرد: روايات بخشی از مباحث تفصيلی قرآن را كه مربوط به متافيزيك، احكام فقهی و ... است، تأمين میكنند. همچنين در حوزههای تاريخی، گر چه فهم معنا و مقصود، مراد جدی خداوند در گرو تعيين مصداق نيست، اما برای بسط و تفصيل معنا میتوان به روايات مراجعه كرد و به مدد آنها معنای دقيق آيات را دريافت.
حسينی ادامه داد: از همه مهمتر روايات يك نقش كارورزی دارند و میتوان از آنها نگاه ائمه(ع) به مقوله قرآن و برداشت و تلقی آنها از تفسير قرآن را دريافت؛ همچنان كه ما در رياضيات نخست قواعد چهار عمل اصلی را ياد میگيريم و سپس نمونههايی را حل میكنيم تا تسلط لازم كسب كنيم، به نظر میرسد كه يكی از نقشهای تفسير روايی نيز اين باشد كه ما در مواجهه با روايات به مدد تصوير مثال، نمونههايی را از نحوه دريافت معنای درست از قرآن كسب كرده و به تعميم اين شيوه برسيم.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان كرد: مهمتر از همه اينها خود روششناسی فهم قرآن است؛ علامه طباطبايی میفرمايند كه اگر ائمه اطهار(ع) اين كار را نمیكردند و ما از نوع نگاه و توصيههای آنان تفسير قرآن به قرآن را در نمیيافتيم، شايد اكنون از اين روش تفسيری محروم بوديم.
وی اضافه كرد: اگر ما استناد و استدلال به تفسير قرآن به قرآن را تنها شيوه مناسب و روش مطلوب برای فهم قرآن بدانيم، بخشی از خود اين مطلب را به مدد روايات مأثور و شيوه تفسيری ائمه اطهار(ع) به دست آوردهايم. اينها برخی از حوزههايی است كه نسبت بين روايات اهل بيت(ع) و قرآن و تعامل و ارتباط بين حوزه تفسير و روايات بيان شده است.
مدير گروه تفسير ترتيبی و ترجمه قرآن كريم مركز فرهنگ و معارف قرآن تصريح كرد: به نظر میرسد كه يك نوع نگاه نه چندان دقيق در مورد اهل بيت(ع) موجب شده كه اگر ما برای قرآن يك وجود مستقل فرض كنيم، گويی كه باعث مخدوش شدن جايگاه اهل بيت(ع) شدهايم؛ ارتباط اهل بيت(ع) و قرآن را در سه ظرف و وعاء و در سه حوزه مختلف میتوان در نظر گرفت.