اگر بتوان با پرداختن به انواع آسيب‌شناسی‌های معنوی، به ذخاير غنی معنوی، اعم از قرآن، حديث و فلسفه و عرفان اسلامی سامان داد و آن‌ها را به صورت روزآمد به طالبان معنويت عرضه كرد، آينده بسيار خوبی در مواجهه با جنبش‌های نوپديد معنوی خواهيم داشت.

محمدحسين كيانی، سردبير فصل‌نامه «مطالعات معنوی» و مدير گروه جنبش‌های معنوی پژوهشكده باقرالعلوم(ع)، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به بيان مطالبی درباره برخی از شاخصه‌های مهم عرفان‌های كاذب و نيز مقايسه برخی از مؤلفه‌های عرفان اسلامی با جنبش‌های نوپديد معنوی پرداخت و ثقل بنيادهای معرفتی در هر مكتب عرفانی را نشان‌دهنده ميزان صيرورت عملی و تعالی كاربردی آن دانست.

وی در بخشی از سخنان خود گفت: برای مقابله با آسيب‌شناسی معنوی كه در جامعه خود احساس می‌كنيم و يكی از مصاديق آن آسيب‌شناسی معنوی در جامعه فرهنگی ما، جنبش‌های نوپديد معنوی هستند، ناگزير بايد عرفان اسلامی را در سطح عمومی مطرح كنيم و البته در اين مسير بايد مراتب تشكيكی و مرحله به مرحله را كه در عرفان اسلامی مطرح است، رعايت شود.

خدامحوری/انسان‌محوری

كيانی در ادامه سخنان خود با اشاره به اختلاف بنيادی بين جنبش‌های نوپديد معنوی و عرفان‌های نوظهور با عرفان اسلامی، به برخی از شاخصه‌های بارز عرفان‌واره‌ها اشاره و عنوان كرد: در عرفان اسلامی بحث خدامحوری مطرح بوده و خداوند همه چيز است و تنها اوست كه می‌تواند ما را هدايت كند و ثروت حقيقی نهفته در اوست؛ حال آن‌كه در جنبش‌های نوپديد معنوی بحث انسان‌محوری مطرح است و همه چيز بايد ناظر به انسان تفسير شود.

معاد/ تناسخ

سردبير فصلنامه «مطالعات معنوی» ادامه داد: در عرفان اسلامی سالك همواره به تفكر و تدبر رهنمون می‌شود، اما در عرفان‌های كاذب در بسياری از موارد مشاهده می‌كنيم كه فرد از تفكر و تأمل دور می‌شود. همچنين در جنبش‌های نوپديد معنوی بحث تناسخ بسيار مطرح می‌شود، در حالی كه در عرفان اسلامی سخن از معاد است.

عرفان اسلامی بهره‌ای از خرافات ندارد

وی تشريح كرد: همچنين در جنبش‌های نوپديد معنوی بحث از خرافات و دوری از عقل‌گرايی و بسط خرافه‌گرايی بسيار زياد است، در حالی كه در عرفان اسلامی با هرگونه خرافات مقابله می‌شود و عرفان به هيچ عنوان بهره‌ای از خرافات ندارد و همواره با خرافات مقابله می‌كند. از اختلافات ديگر بين اين دو مسلك آن است كه در عرفان اسلامی، پيروی معقول از استاد وجود دارد، در حالی ‌كه در بسياری از جنبش‌های نوپديد معنوی، پيروی از استاد به شكل غيرمتعارف و نامعقول مطرح می‌شود.

عشق الهی و عشق مادی

اين محقق و پژوهشگر اضافه كرد: در عرفان اسلامی، عشق در معنای الهی و معنوی آن به كار برده می‌شود، با اين حال عرفان اسلامی مخالف عشق مادی نيست، اما اين عشق مادی را مقدمه‌ای برای رسيدن به عشق معنوی حقيقی و خدايی قلمداد می‌كند؛ در حالی كه در جنبش‌های نوپديد معنوی هرآنچه كه در باب عشق مطرح می‌شود، درباره عشق مادی و جنسی است.

وی در بخش ديگری از سخنان خود در پاسخ به اين سؤال كه آينده مواجهه فرهنگ ما با عرفان‌های وارداتی شرقی و غربی را چگونه ارزيابی می‌كنيد؟، بيان كرد: برای مقابله با جنبش‌های نوپديد معنوی بايد به يك نكته بسيار مهم توجه كرد و آن اين‌كه در اين مقابله، نخست بايد يك سری ساختارهای دورنی و مبنايی وجود داشته باشد و نوع عملكرد ما مبتنی بر آن ساختارها و مبانی معرفتی باشد.

مبانی غنی عرفان اسلامی

كيانی با بيان اين‌كه هيچ شكی نيست كه ما مبانی معرفتی بسيار غنی و قوی برای مقابله با جنبش‌های معنوی نوپديد داريم، خاطرنشان كرد: مبانی غنی ما اعم از قرآن، حديث، فلسفه و عرفان اسلامی است. جنبش‌های نوپديد معنوی و عقبه‌ای كه از آنها حمايت می‌كند، فاقد مبانی مستحكم هستند. از بسياری از آيات و روايات می‌توان نكات غنی عرفانی استخراج كرد؛ ضمن آن‌كه فلسفه ما بسيار نزديك به عرفان ماست و ما عرفای بسيار بزرگ، با انواع دستوالعمل‌های معنوی و سبك‌های معنوی، داشته‌ايم.

سامان و سازمان دادن به مبانی و ذخایر معنوی

سردبير فصلنامه «مطالعات معنوی» عنوان كرد: همه اين تراث غنی اكنون برای مقابله با جنبش‌های نوپديد معنوی در دست ماست و به همين جهت ما در بعد مبنايی هيچ مشكلی نداريم و همه مشكلات ما ناظر به سامان و سازمان دادن به اين مبنا و ذخيره معنوی است؛ بنابراين بنده وضعيت آينده اين مواجهه را كاملاً ناظر به عملكرد كارشناسان و مسئولان فرهنگی می‌دانم.

نیازمند انواع آسيب‌شناسی‌های معنوی هستیم

وی اظهار كرد: اگر مسئولان و كارشناسان فرهنگی بتوانند به خوبی، با استفاده از اين منابع غنی و با بازگشت به اين منابع، بتوانند با انواع آسيب‌شناسی‌های معنوی ـ كه يكی از مصاديق آن‌ها جنبش‌های نوپديد معنوی است ـ مقابله كنند و مشكلات به‌روز معنوی را پاسخ‌گو باشند و آن منابع را به صورت روزآمد به جوانان جويای معنويت ما عرضه كنند، بدون شك ما آينده بسيار خوبی در اين مواجهه خواهيم داشت و علاوه بر سر و سامان دادن نياز معنوی جوانان خود، به جرأت می‌توان گفت كه به جوانان جويای معنويت سراسر دنيا نيز معنويت ناب و اصيل را تبيين می‌كنيم.

اين محقق و پژوهشگر ادامه تأكيد كرد: اما اگر از اين منابع غنی خوب استفاده نشود ـ كما اين‌كه تاريخ چند ساله اخير نشان داده است! ـ نه‌تنها مقابله خوبی با اين جنبش‌ها سر و سامان نمی‌گيرد، بلكه روز به روز با روند گسترش جنبش‌های نوپديد معنوی در ايران مواجه خواهيم شد.