در كربلا برگزيدگانی بودند كه در سه ميدان جهاد اصغر، جهاد اوسط و جهاد اكبر پيروز شدند؛ آنان در ميدان جهاد اكبر توانستند عشق را بر عقل به معنای واقعی كلمه غالب و حاكم كنند و به بيان ديگر به مقامی رسيدند كه خرد خود را خراباتی كردند.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی و نويسنده كتاب «عرفان عاشورايی»، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به بيان سخنانی درباره چگونگی تجلی عرفان ناب و اصيل اسلامی در حادثه كربلا هم در حيطه عرفان علمی و تعليمی و هم در ساحت عرفان عملی و تربيتی پرداخت.

«آينه در كربلاست»

وی در بخشی از سخنان خود با اشاره به تعبير «آينه در كربلاست» در يكی از ابيات بيدل دهلوی اظهار كرد: به عقيده بنده اين تعبير، بسيار مهم و دارای پشتوانه محكم معرفتی و در عين حال تاريخی است و ما اگر بخواهيم عرفان را هم به معنای حقيقی كلمه آن، هم عرفان علمی و تعليمی و هم عرفان عملی و تربيتی مشاهده كنيم، بايد آن را در آينه كربلا ببينيم.

رودگر در تشريح اين مطلب عنوان كرد: عرفان از نظر علمی حكايت از يك بينش عميق شهودی می‌كند كه با آن، انسان به عالم و آدم، دنيا و آخرت، خدا، انسان كامل، عوالم وجود و به همه آنچه كه در مجموعه هستی وجود دارد، از منظر ديگری نگاه می‌كند و عالم را تحت تدبير الهی و ولايت مطلقه الهيه مشاهده می‌كند و در واقع يك نگاه كاملاً توحيدی به هستی دارد و به بيان ديگر هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و غايت‌شناسی او در عرفان، مبتنی بر حقيقتی به نام توحيد است.

برگزيدگانی كه در ميدان سه جهاد پيروز شدند

نويسنده كتاب‌های «عرفان قرآن» و «زهره آسمان» ادامه داد: در بخش عرفان عملی هم كه به نوعی به عرفان تربيتی موسوم و موصوف است، يك انسان اگر بخواهد به عالی‌ترين درجات كمال انسانی خود دست پيدا كند و در واقع استعدادهای وجودی خود را به فعليت برساند، باز هم بايد به كربلا نگاه كند؛ چون در كربلا برگزيدگانی بودند كه در سه ميدان جهاد اصغر، جهاد اوسط و جهاد اكبر پيروز شدند.

وی در توضيح اين مطلب اضافه كرد: عاشورائيان در جهاد اوسط، يعنی جنگ فضائل و رذائل در درون خود مجاهدت كرده و رياضت كشيدند تا توانستند بعد از سال‌ها فضائل را بر رذائل و عقل را بر شهوت و مشتهيات نفسانی غالب و چيره كنند و حقايق وجودی و صفات نفسانی خود را تحت مديريت و تدبير عقل، يعنی همان عقل ناب و فطری و شكوفا شده در پرتو وحی الهی قرار دهند.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی بيان كرد: آنان در ميدان جهاد اكبر يعنی جنگ بين عقل و عشق نيز توانستند عشق را بر عقل به معنای واقعی كلمه غالب و حاكم سازند؛ به بيان ديگر آنان عقل را هم عاشقانه كردند و عقلی عاشق، شهودی و تعالی يافته پيدا كردند.

وی افزود: آنها به مقامی رسيدند كه خرد خود را خراباتی كردند و چون در اين دو مقام، يعنی جهاد اوسط و اكبر موفق و پيروز شدند، لذا جهاد اصغر خود را نيز به نحو احسن در تقابل با امويان در سرزمين كربلا به انجام رساندند. ما به وسيله عرفان می‌خواهيم تا قرب الهی را كسب كرده و تعالی و توسعه وجودی پيدا كنيم و فانی در خداوند و موحد كامل شويم و اين نكته مهم در كربلا به چشم می‌خورد.

عرفان ناب حسينی طبقه‌گرا نيست

رودگر عنوان كرد: كسانی كه در كربلا بودند، در سنين و صنوف مختلف قرار گرفتند و در واقع حجت برای همه ما تمام شد. در كربلا زنان، نوجوانان، جوانان، ميان‌سالان و كهن‌سالان عاشورايی به چشم می‌خورند و فقير و غنی، عامی و عالم و سياه‌پوست و سفيدپوست حاضر هستند و اين نكته مهم بيانگر آن است كه عرفان ناب و اصيل محمدی(ص) و حسينی طبقه‌گرا نيست و جنسيت و صنفيت نمی‌شناسد.

اين محقق و پژوهشگر عرفان اسلامی با اشاره به اين‌كه در واقع الغاء خصوصيت از هر سنخ و جنسی در عرفان عاشورايی صورت گرفته، تصريح كرد: در جريان عرفان عملی و تربيتی عاشورايی آيه شريفه «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ» (نحل/97) تحقق پيدا كرد و به همين دليل به تعبير بيدل بايد گفت كه «آينه در كربلاست» و اگر ما بخواهيم خود را بسنجيم كه در عالم سير و سلوك چه می‌خواهيم و به كجا رسيده‌ايم، بايد خود را در آينه كربلا ببينيم.

خويشتن را تأويل كن، نی ديگران را

وی با اشاره به اين‌كه عرفان حقيقی هيچ‌يك از قيود زمانی و زمينی را ندارد، اظهار كرد: هم‌چنان‌كه برخی از بزرگان گفته‌اند كه «خويشتن را تأويل كن، نی ديگران را» ما نيز اگر بخواهيم خود را تأويل كرده و به حقيقت خود بازگرديم، باز بايد به كربلا برگرديم؛ كربلا همه آموزه‌ها و معارف دينی ما و از جمله معارف عرفانی ما را يكجا در درون خود دارد و نشانی‌های آن را به ما ارائه داده است.

شارح «رساله الولاية» علامه طباطبايی افزود: اگر ما بتوانيم به درون اعماق و لايه‌ها و سطوح كربلا برويم، می‌توانيم عالم و آدم را به گونه‌ای ديگر بنگريم و جهاد، نماز، روزه، حج، خمس، زكات، امر به معروف، نهی از منكر، حق‌گرايی، باطل‌ستيزی، عدالت‌ستايی، عدالت‌گستری، ظلم‌ستيزی و... هر كدام برای ما معنای ديگری پيدا می‌كند.