وضعيت مطلوب و نقطه مقصود در زمينه مطالعه و تحقيق و پژوهش در حوزه قرآن كريم، پرداختن به همه موضوعات در ابعاد وسيع آن تا مبرهن شدن حقايق راستين قرآن كريم بر همگان است و در اين راه لازم است كه قرآن‌پژوهان گام‌های بلندی بردارند.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدعلی راغبی، رئيس سابق دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم و عضو هيئت علمی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، در خصوص ارزيابی خود از وضعيت مطالعات و پژوهش‌های قرآنی، گفت: بحمدالله در چند سال اخير، به جهت رشد روزافزون مراكز علمی، آموزشی و پژوهشی در حوزه قرآن كريم در داخل كشور، پژوهش‌های قابل توجه و ارزنده‌ای در وادی اين كتاب مقدس ارائه شده است.

عدو شود سبب خير، اگر خدا خواهد!/ شبهه‌افكنی‌های پياپی دشمنان اسلام و اهتمام قابل ملاحظه نسل حاضر به كنكاش قرآن

حجت‌الاسلام راغبی افزود: از سوی ديگر، شبهه‌افكنی‌های پياپی دشمنان اسلام، انديشمندان مسلمان را به اين سمت و سو سوق می‌دهد كه با بهره‌گيری از آموزه‌ها و رهنمودهای همين كتاب الهی و معجزه جاودان رسول خاتم(ص)، در مقام پاسخگويی برآيند، كه بالطبع همين امر، از باب اين كه «عدو شود سبب خير، اگر خدا خواهد!»، با خير و بركات فراوانی همراه است. از جمله مهم‌ترين آثار اين امر بازگشت به قرآن و كنكاش و غواصی در معارف و معانی عميق و ژرف آن و به تعبير حضرت امير(ع) «استنطاق» اين كتاب شريف است كه نتيجه اين اهتمام قابل ملاحظه نسل قرآن پژوهان امروز به قرآن كريم، خروجی اين فرآيند است.

وی خاطرنشان كرد: اما اين بدان معنا نيست كه وضعيت پژوهش در حوزه قرآن كريم، به حد اعلی و ايدئال و آن چه درخور و برازنده قرآن كريم است رسيده، بلكه از آن جا كه قرآن كريم كتاب هدايتی برای همه زمان‌ها و همه مكان‌ها بوده و به تعبير خود قرآن «تبياناً لكل شیء» است، لايه‌های پنهان فراوانی در آموزه‌های آن نهفته، كه عنايت فزونتری را از سوی پژوهشگران و دغدغه‌مندان اين حوزه طلب می‌كند.

با توجه به جايگاه رفيع قرآن كريم كه «هدی للناس» بوده و نقش هدايتگری نوع بشر را عهده‌دار است، بهترين شاخص برای ارزيابی آثار توليد شده در همين راستا خود قرآن كريم است، كه فرمود «فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ؛ پس هر گاه در امرى [دينى] اختلاف نظر يافتيد آن را به [كتاب] خدا عرضه بداريد»

عدم ورود و عدم اشراف قرآن‌پژوهان در ساير حوزه‌ها و رشته‌ها، علت اصلی وضعيت علمی پايان‌نامه‌های قرآنی

عضو هيئت علمی دانشگاه قم با اشاره به وضعيت پايان‌نامه‌های دانشجويی در رشته علوم قرآن و حديث، عنوان كرد: اگر چه در مقوله پايان‌نامه‌ها به جهت وضع آموزشی موجود در بيشتر مراكز آموزشی و پژوهشی، متأسفانه توليدات آن چنان شايسته‌ای در اين زمينه صورت نمی‌گيرد، اما حقاً و انصافاً در حوزه توليد كتاب و به ويژه در زمينه توليد مقالات، با ورود نسل جديد انديشه‌ورزان و تحت اشراف پيشكسوتان عرصه قرآن پژوهی، آثار ارزنده‌ای پديد می‌آيد كه پاره‌ای از آن‌ها به توليد علم منتهی شده و می‌تواند در بسياری از امور جاريه، راهگشا باشد.

حجت‌الاسلام راغبی ادامه داد: هر چند براساس واقعيت‌های موجود، بايد به اين امر اقرار كرد كه وضعيت علمی و دانشی پايان‌نامه‌های توليد شده از سوی دانش‌پژوهان قرآن كريم در سطح مطلوبی نيست، اما در مقام آسيب‌شناسی اين وضعيت پديد آمده، می‌توان عدم ورود و گاهی عدم اشراف فعالان حوزه پژوهش قرآن كريم را در ساير حوزه‌ها و رشته‌ها، علت اصلی دانست.

وی اظهار كرد: به ديگر سخن، آن چه امروز به عنوان بايسته پژوهشی در عرصه قرآن‌پژوهی قلمداد می‌شود، اين است كه بايد با ايجاد يك دگرگونی در رويكرد به كاويدن آموزه‌های قرآن كريم، فعالان پژوهش در اين وادی مقدس را به اين سمت سوق دهيم كه به مطالعات و تحقيقات ميان‌رشته‌ای روی آورند و در شيوه سامان‌دهی پژوهش‌های قرآنی تنها به روش كتابخانه‌ای اكتفا نكنند، بلكه از ساير روش‌های تحقيقی از جمله روش ميدانی نيز بهره گيرند.

شرط سودمند افتادن پژوهش‌های قرآنی در جامعه و مقبوليت يافتن آن نزد انديشمندان

رئيس سابق دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم عنوان كرد: بديهی است چنانچه بنا باشد پژوهش‌های قرآنی هم در سطح جامعه سودمند افتد و هم در ميان عالمان و انديشمندان به عنوان يك كار علمی به رسميت شناخته شود، اولاً لازم است كه بر پايه نيازمندی‌های امروز جامعه سامان يافته و ضرورت‌های انسان معاصر را پوشش دهد. ثانياً ‌بايد از حداقل استانداردهای تحقيقات علمی برخوردار باشد تا نظر دانشمندان و اهل علم را حتی در حوزه‌ها و رشته‌های مختلف جلب كند.

نیاز به بازخوانی مجدد موضوعات قرآنی

وی در ادامه با بيان اين كه همه آموزه‌ها و رهنمودهای قرآن می‌تواند به عنوان اولويت پژوهشی قلمداد شود، بيان كرد: قرآن كريم اقيانوس بی‌انتهای معارف عاليه و دقيق و مرجع قوانين انسان‌ساز الهی است و به رغم تلاش‌های صورت گرفته در جهت تحقيق و پژوهش در موضوعات مختلف مطرح در قرآن كريم، بايد بپذيرم كه حتی موضوعات كار شده، حداقل به جهت ذووجوه بودن كلام وحی، نياز به بازخوانی مجدد دارند. ضمن اين كه بسياری از موضوعات قرآنی نيز تا به حال اصلاً مورد عنايت پژوهشگران قرار نگرفته است.

اولویت پرداختن به موضوعات میان‌رشته‌ای، بنابر ضرورت تفهیم آموزه‌های قرآن به طیف بیشتری از مخاطبان

حجت‌الاسلام راغبی اضافه كرد: بنابراين با توجه به ضرورت تفهيم همه آموزه‌های قرآن كريم به نوع بشر و دخالت مستقيم اين آموزه‌ها در هدايت انسان‌ها، اينگونه به نظر می‌رسد كه همه موضوعات قرآن كريم، از آن جهت كه انسان‌ساز هستند، نياز به پژوهش دارند و طبيعتاً پرداختن به موضوعات ميان‌رشته‌ای از آن جهت كه مخاطب بيشتری دارد، در اولويت قرار دارند.

بايستی با ايجاد يك دگرگونی در رويكرد به كاويدن آموزه‌های قرآن كريم، فعالان پژوهش در اين وادی مقدس را به اين سمت سوق دهيم كه به مطالعات و تحقيقات ميان‌رشته‌ای روی آورند و در شيوه سامان‌دهی پژوهش‌های قرآنی تنها به روش كتابخانه‌ای اكتفا نكنند

قرآن کریم بهترین شاخص برای نقد و ارزیابی پژوهش‌های قرآنی

عضو هيئت علمی دانشگاه قم در خصوص شاخصه‌های ارزيابی و نقد آثار علمی و پژوهشی، در اين زمينه نيز گفت: شاخصه‌های معين و استانداردی كه در همه مجامع علمی مورد اتفاق نظر است در اين عرصه نيز به كار گرفته می‌شود، اما با توجه به جايگاه رفيع قرآن كريم كه «هدی للناس» بوده و نقش هدايتگری نوع بشر را عهده‌دار است، بهترين شاخص برای ارزيابی آثار توليد شده در همين راستا خود قرآن كريم است، كه فرمود «فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ؛ پس هر گاه در امرى [دينى] اختلاف نظر يافتيد آن را به [كتاب] خدا عرضه بداريد»(نساء/ 59) هرچند كه افزون بر اين سنگ محك دقيق، شاخصه‌های عقلانی نيز از جايگاه خاص خود برخوردارند و در ارزيابی اين آثار ياری‌رسان.

وی وضعيت مطلوب در زمينه مطالعه و تحقيق و پژوهش در حوزه قرآن كريم را پرداختن به همه موضوعات در ابعاد وسيع آن تا مبرهن شدن حقايق راستين قرآن كريم بر همگان دانست و افزود: راهكار رسيدن به چنين وضعيتی بهره‌گيری از دانش و تخصص متخصصان حوزه علوم و معارف قرآن كريم است كه البته لازم است اين متخصصان و قرآن پژوهان با همت و تلاشی همه‌گير و با بهره‌گيری از خرد جمعی در راستای انتشار پيام انسان‌ساز قرآن كريم گام‌های بلندی بردارند. هر چند با توجه به شأن قرآن كريم و سنگينی و والايی بيان ثقل اكبر، طبيعی است كه هر چه سطح پژوهش‌های كنونی افزايش يابد باز هم نتواند گويای عمق معارف قرآن كريم باشد.

گسترش کمی کنفرانس‌های بین‌المللی زمینه‌ساز افزايش سطح كيفی پژوهش‌های قرآنی

رئيس سابق دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم در پايان پيشنهاد كرد كه با گسترش كمی همايش‌ها و كنفرانس‌های بين‌المللی و با تعدد برگزاری نشست‌هايی با حضور قرآن‌پژوهانی از كشورهای مختلف زمينه برای افزايش سطح كيفی تحقيقات و پژوهش‌های قرآنی فراهم شود.