در منابع شيعه و اهل سنت سبك‌های متعددی در سير‌ه‌نگاری ائمه(ع) به چشم می‌خورد كه مهم‌ترين آنها سبك تاريخی است و فضائل‌نگاری و مناقب‌نگاری و دلائل‌نگاری نيز از ديگر رويكردهايی كه در تاريخ‌نگاری ائمه(ع) در ميان علمای فريقين به چشم می‌خورد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، نشست علمی سيره‌نگاری ائمه(ع) از دو منظر منابع شيعی و اهل سنت با همكاری مشترك پژوهشكده تاريخ اسلام و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، امروز يكشنبه،7 آبان‌ماه، با حضور منصور داداش‌نژاد، مدير گروه تاريخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در دفتر تهران اين پژوهشگاه برگزار شد.

بنا بر اين گزارش، داداش‌نژاد در ابتدای سخنان خود به بيان نكاتی كلی درباره كليات بحث‌ تاريخ‌نگاری شيعه و سنی پرداخت و اظهار كرد: در اين نشست علاوه بر اشاره به تعداد و تنوع نگارش‌ها، به زمينه تاريخی اين نوشته‌ها و نيز تمايز اين دو گونه منبع (شيعه و سنی) خواهيم پرداخت.

وی اعتقاد به نص و امامت و عصمت ائمه(ع) را مهم‌ترين تفاوت اعتقادی شيعه و اهل سنت دانست و درباره معيار تشخيص سيره‌نگاران شيعه و سنی گفت: يكی از نشانه‌های تفاوت سيره‌نگاری شيعه و سنی آن است كه كتاب‌های تراجم اهل سنت معمولاً با عشره مبشره آغاز می‌شوند، اما يك سيره‌نگار شيعه هيچ‌گاه اين ساختار را نمی‌پذيرد.

مدير گروه تاريخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در بخش ديگری از سخنان خود درباره اهميت برخی از نگارش‌های اهل سنت از سيره ائمه(ع) عنوان كرد: برخی از اين سيره‌نگاران (مثلاً ابن‌سعد كاتب واقدی) در زمان ائمه(ع) می‌زيسته‌اند و احاديث و اخبار منحصر به‌فردی از ايشان نقل كرده‌اند كه برای نخستين بار در آثار آنان آمده و می‌توانند منشأ برخی از روايات شيعه قلمداد شوند.

وی اضافه كرد: برخی از شيعيان مانند ابن‌ بطريق، ابن‌ شهر آشوب و اربلی نگارش‌های اهل سنت درباره ائمه(ع) را تأييدی بر ائمه خود می‌دانستند و برای تدوين آثار خود نيز به آثار اهل سنت مراجعه می‌كرده‌اند، اما برخی ديگر (مانند علامه مجلسی) منابع اهل سنت را به هيچ وجه قابل اتكاء نمی‌دانستند و بنای خود را بر عدم استفاده از منابع ايشان گذارده بودند.

اين محقق و پژوهشگر گفت: يكی از معيارها در دسته‌بندی آثار سيره‌نگاری در حوزه ائمه(ع) از منظر گرايش مذهبی مؤلف است و نمونه اين آثار را می‌توان در اعلام الورای طبرسی (در شيعه) و تذكرة الخواص ابن‌جوزی (اهل سنت) مشاهده كرد؛ همچنين چنين دسته‌بندی در مجموعه‌های حديثی كه به سيره پنج‌تن پرداخته‌اند، نيز به چشم می‌خورد: از جمله فضائل اصحاب در صحيح بخاری (اهل سنت) و كافی كلينی (در شيعه).

عقيده عصمت پيامبر(ص) و نيز ائمه(ع) يكی از مواردی است كه بر تمايز تاريخ‌نگاری شيعه از سنی مؤثر بوده است؛ اهل سنت در رويكرد خود به سيره‌نگاری تاريخی‌تر نگاه كرده‌اند، اما در ميان شيعه رويكرد تاريخی تحت تأثير اعتقادات آنها قرار گرفته است

عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در بخش ديگری از سخنان خود گفت: كتاب‌های شرح حال اهل سنت در دوران اوليه تنها به زندگی پنج تن می‌پرداختند، اما در دوران بعدی به شرح حال ائمه(ع) نيز توجه كرده‌اند (مانند ابن‌ خلكان و ذهبی).

وی عنوان كرد: برخی از كتاب‌های نوشته شده از سوی اهل سنت در سيره ائمه(ع) سبك تاريخی دارند و كوشيده‌اند تا گزارش‌هايی درباره «اعمار» ائمه(ع) و اجداد و فرزندان آنان به سبك تاريخی ارائه كنند و نويسندگان اهل سنت به اين سبك، بيش از فضائل‌نگاری و مناقب‌نگاری پرداخته‌اند.

داداش‌نژاد اضافه كرد: بعد از سبك تاريخی دومين سبك نگارش در سيره ائمه(ع) فضائل‌نگاری و مناقب‌نگاری است و نمونه‌های اين سبك در ميان شيعه (مانند مناقب ابن‌ شهر آشوب) و اهل سنت (مناقب خوارزمی) ديده می‌شود. برخی خواسته‌اند بگويند كه فضائل‌نگاری مختص اهل سنت و مناقب‌نگاری مختص شيعه است كه چنين ديدگاهی نادرست است و در آثار قديمی چنين تفاوتی بين اين‌دو مشاهده نمی‌شود.

وی دلائل‌نگاری را گامی جلوتر از فضائل‌نگاری خواند و گفت: دلائل‌نگاری عبارت از بررسی زندگی ائمه(ع) از خلال معجزات و كرامات است و نگارش آثاری چون «مدينة‌المعاجز» حالت كامل شده اين خط است. برخی گفته‌اند كه نخست دلائل‌الامامه‌ها در ميان شيعه پديد آمدند و دلائل‌النبوه‌ها در ميان اهل سنت پاسخی به اين آثار بوده‌اند؛ حال آن‌كه اين ديدگاه نادرست است و ما جريان قوی در دلايل‌النبوة‌نگاری نداشته‌ايم.

اين محقق و پژوهشگر اضافه كرد: محتوای برخی از دلائل‌االنبوة‌ها با دلائل‌الامامة‌ها تقريباً يكی است و تنها نام‌های آنها متفاوت است. همچنين خط «شواهدالنبوة»نويسی چندان قوی نيست و با اينحال آثاری چون شواهدالنبوة جامی وجود دارد كه وی در آن خواسته‌اند تا بين دلائل‌الامامه‌ و دلائل‌النبوه‌ جمع كنند.

وی با بيان اين‌كه آثار مربوط به سيره‌نگاری ائمه(ع) تابع گفتمانی بوده‌اند كه در آن دوره پديد آمده است، به سؤالات حضار در موضوعاتی چون انگيزه‌های اهل سنت در سيره‌نگاری ائمه(ع)، ميزان اعتماد به تاريخ‌نگاری‌های اهل سنت، جايگاه ائمه(ع) در منابع اهل سنت و ... پرداخت.

عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پاسخ به سؤال يكی از حضار گفت: عقيده عصمت پيامبر(ص) و نيز ائمه(ع) يكی از مواردی است كه بر تمايز تاريخ‌نگاری شيعه از سنی مؤثر بوده است؛ اهل سنت در رويكرد خود به سيره‌نگاری تاريخی‌تر نگاه كرده‌اند، اما در ميان شيعه رويكرد تاريخی تحت تأثير اعتقادات آنها قرار گرفته است.