سنت با قرآن كريم رابطه ای تفسيری دارد و هر چه در قرآن آمده، شرح و بسط آن در سنت نيز آمده است؛ به تعبيری همان گونه كه قرآن بر پيغمبر(ص) نازل شده، سنت نيز بر ايشان نازل شده و اين سنت بايد در خدمت قرآن باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمين ابراهيم يعقوبيان، محقق و نويسنده، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، به بيان سخنانی درباره تفسير مأثور قرآن كريم پرداخت و اظهار كرد: معمولاً در كتاب‌های علوم قرآنی بابی با نام روش‌های تفسير قرآن وجود دارد و آثار زيادی نيز در همين رابطه نوشته شده است. در تقسيم‌بندی روش‌های تفسير قرآن، دستكم اين قدر هست كه تفسير به دو دسته عقلی و نقلی تقسيم و معمولاً در مقابل تفسير روايی يا مأثور (نقلی) عمدتاً بحث اقسام تفسير اجتهادی و عقلی مطرح می‌شود.

تورات و مثناة ـ قرآن و سنت

وی پيش از ورود به بحث تفسير مأثور با بيان مقدمه‌ای كوتاه درباره ارتباط متن مقدس با سنت در دو دين اسلام و يهود ادامه داد: در ديانت يهود، تورات، مثنات (مشنات يا ميشنا) و تلمود وجود دارد؛ تورات وحی الهی و همان چيزی است كه حضرت موسی(ع) دريافت كرده است، مثنات يا مشنات (ميشنا) در واقع تفسير و شرحی است بر تورات كه خود حضرت موسی(ع) يا بزرگان علمای يهود بر تورات ارائه كرده‌اند.

اين مدرس حوزه علميه تصريح كرد: بعدها طی سال‌های متمادی اين مثنات از سوی علمای يهود شرح شده و اكنون كل اين مثنات و شرح آن در مجموعه مفصلی با نام تلمود در بيش از چهل جلد در اختيار قوم يهود قرار دارد. رابطه بين مثنات و تورات يك رابطه تفسيری بوده است و مثنات برای تفسير تورات آمده و در اسلام نيز همين خط وجود دارد.

يعقوبيان در تشريح اين مطلب عنوان كرد: به عبارت ديگر، يعنی قرآنی شامل 6236 آيه بر حضرت رسول(ص) نازل شده و در كنار آن سنت نيز بر ايشان نازل شده است؛ رابطه بين قرآن و سنت رابطه تفسيری است و برای نمونه اگر قرآن كريم می‌فرمايد: «أَقِيمُواْ الصَّلاةَ»، سنت كيفيت، تعداد و شرايط «صلوة» را تبيين می كند.

اين محقق و پژوهشگر افزود: يا اگر در قرآن معارف الهيه و مباحث اعتقادی، قصص و... مطرح شده، سنت به شرح اين آيات در حوزه‌های مختلف می‌پردازد؛ برای مثال اگر در قرآن «الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى؛ خداى رحمان كه بر عرش استيلا يافته است»(طه/5) آمده است، سنت نازله پيغمبر(ص) آن را توضيح داده و شرح و تفسير می‌كند.

شعار انحرافی «حسبنا كتاب الله»

وی خاطرنشان كرد: بنابراين رابطه سنت با قرآن رابطه تفسيری است و همان‌گونه كه قرآن بر پيغمبر(ص) نازل شده، سنت نيز بر ايشان نازل شده است. متأسفانه بعد از پيامبر(ص) شعار انحرافی نادرستی با نام «حسبنا كتاب الله» سر داده شد و اين به معنای غفلت از سنت بود و خليفه اول و به‌ويژه خليفه دوم با اين شعار به شدت از تدوين سنت پيشگيری كردند.

پيامبر(ص) اين سنت را كه به عنوان شارح و مفسر قرآن بود، در اختيار عده‌ای از شاگردان خود قرار داد و آنان هريك بخشی از آن را دريافت كردند؛ اما صورت تام و تمام و كامل اين سنت تنها در اختيار اميرالمؤمنين علی(ع) و عترت طاهرين بود

نويسنده كتاب‌ «لوامع‌البيان» تصريح كرد: در منابع آمده كه خليفه دوم با جبهه‌گيری در مقابل تدوين سنت گفته است «مثناة كمثناة أهل الكتاب؟!»؛ يعنی قوم يهود با تدوين مثنات از تورات غافل شدند، آيا شما نيز می‌خواهيد با مطرح كردن سنت از قرآن غافل شويد؟!

اين محقق و پژوهشگر گفت: واضح است كه اين سخن بسيار نادرست بوده و گوينده «مثناة كمثناة أهل الكتاب؟!» يا تغافل كرده و يا واقعاً نمی‌فهميده كه رابطه سنت با قرآن، يك رابطه تفسيری است و همانگونه كه قرآن بر پيغمبر(ص) نازل شده، سنت نيز بر ايشان نازل شده و اين سنت بايد در خدمت قرآن باشد.

وی ادامه داد: متأسفانه اين خط انحرافی را خليفه دوم پايه‌گذاری كرد و سپس اين خط تا ساليان سال استمرار پيدا كرد. به حسب ظاهر و بنابر نقل تواريخ اين منع تا زمان 100 هجری ادامه داشت تا اين كه عمر‌بن‌عبدالعزيز اجازه تدوين سنت داد؛ با اين حال با او نيز مقابله شد و خود عمربن‌عبدالعزيز بيش از 3 سال حكومت نكرد.

اين مدرس حوزه علميه با تأكيد بر اين‌كه رابطه قرآن و سنت رابطه تفسيری است و هر چه در قرآن آمده شرح و بسط آن در سنت پيامبر نيز آمده است، خاطرنشان كرد: تدوين سنت پيامبر(ص) همچنان مورد غفلت بود تا در سال‌های 137 تا 140 مقارن عصر امام صادق(ع)، نخستين كتابهای اهل سنت در حوزه حديث از موطأ مالك به بعد تدوين می‌شود.

نويسنده كتاب «سهوالنبی» اضافه كرد: پيامبر(ص) اين سنت را كه به عنوان شارح و مفسر قرآن بود، در اختيار عده‌ای از شاگردان خود قرار داد و آنان هريك بخشی از آن را دريافت كردند؛ اما صورت تام و تمام و كامل اين سنت تنها در اختيار اميرالمؤمنين علی(ع) و عترت طاهرين بود كه ظرفيتی نبی‌گونه و شبيه ظرفيت پيامبر(ص) داشتند و می‌توانستند حامل همه اسرار قرآن باشند.