گروه اقتصاد: از نظر اسلام، در تزاحم فرد و جامعه، مصلحت جامعه مهم‌تر است، اما اين به معنای فراموشی مصلحت فرد نيست؛ در اقتصاد اسلامی آزادی و مالكيت مورد تأييد است، اما آزادی و مالكيت مطلق نيست، بلكه محدود به حدودی است كه برخاسته از مصالح اجتماعی است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، امروز، دوشنبه 17 مهرماه، ششمين نشست از سلسله جلسات نظريه‌پردازی در حوزه اقتصاد اسلامی با عنوان «مبانی جامعه‌شناختی نظام اقتصادی از ديدگاه قرآن كريم»، با حضور حجت‌الاسلام و المسلمين سيد‌حسين ميرمعزی، عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت و عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی، در خبرگزاری ايكنا برگزار شد.

براساس اين گزارش، حجت‌الاسلام ميرمعزی ضمن اشاره به پرسش مهم جامعه‌شناختی در خصوص اعتباری بودن يا حقيقی بودن جامعه، اظهار كرد: در صورتی كه برای فرد اصالت قائل شويم، خواست‌ها، نيازها و مالكيت او اصالت پيدا می‌كند و جامعه و مقتضيات آن وضعيت اعتباری پيدا می‌كنند كه اين ديدگاه متعلق به نظام سرمايه‌داری است كه فرد را حقيقی و جامعه را امری اعتباری در نظر می‌گيرد.

وی در ادامه افزود: نگاه ديگری كه در مقابل نگاه سرمايه‌داری قرار دارد، اين است كه هويت جامعه اصالت دارد و فرد تنها به لحاظ اعتباری مد نظر قرار می‌گيرد. نظام‌های سوسياليستی با تكيه بر اين نگاه، مصالح اجتماعی را به فرد ترجيح می‌دهند و با اعتباری دانستن فرد، جامعه و مصالح اجتماعی را مقدم بر مصالح فردی در نظر می‌گيرند.

در اقتصاد اسلامی وقتی از آزادی و مالكيت سخن می‌گوييم، آزادی و مالكيت مورد تأييد است، اما بايد بدانيم كه آزادی و مالكيت مطلق نيست، بلكه محدود به حدودی است كه برخاسته از منافع اجتماعی است

عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت با تأكيد بر اين‌كه اين دو ديدگاه عموماً مبنای نظام‌های اقتصادی قرار گرفته‌اند، خاطرنشان كرد: در مواجهه با اين دو نگاه اين پرسش مطرح می‌شود كه آيا منافع فرد مقدم است يا مصالح جامعه و پاسخ دادن به اين پرسش از اهميت اساسی برخوردار است، زيرا به طور خاص، هر نظام اقتصادی بر حسب پاسخی كه برای اين پرسش در نظر بگيريم، ساخته می‌شود.

وی افزود: بر حسب اصالت فرد و موهوم دانستن جامعه، مصلحت جامعه عاری از معنا می‌شود و هيچ مصلحتی به جز مصلحت فرد به رسميت شناخته نمی‌شود. صاحبان اين ديدگاه معتقدند كه دفاع از مصلحت اجتماعی در مقابل فرد، برای تحديد آزادی‌های فردی است و اين در حالی است كه جامعه امری موهوم است و نبايد با تكيه بر آن، آزادی مطلق فرد را محدود كرد.

عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی ضمن اشاره به اين‌كه سرمايه‌داری قائل به مالكيت مطلق برای فرد است، خاطرنشان كرد: بر حسب اصالت جامعه و عدم اعتقاد به هويت مستقل برای فرد، مصلحت افراد زير چتر و سايه مصلحت اجتماعی تعريف می‌شود و نظام‌های سوسياليستی معتقد به اين ديدگاه بوده‌اند.

وی با اشاره به تأثير روش‌شناختی تضاد ميان اين دو ديدگاه، اظهار كرد: برای مطالعه هر مقوله اجتماعی دو روش وجود دارد؛ يك روش جزئی‌گرا است كه بر اساس آن، كل به واقع چيزی جز تجمع اجزاء در كنار يكديگر نيست. در مقابل اين روش، روش كل‌گرا قرار دارد كه برای بررسی‌ها و مطالعات اجتماعی، روش‌های مطالعات سيستم‌گرايانه‌ای را پيشنهاد می‌دهد.

حجت‌الاسلام ميرمعزی با اشاره به تعريف جامعه از ديدگاه قرآن، اظهار كرد: از نگاه قرآنی، جامعه نه امری موهوم يا اعتباری است و نه حقيقتی مستقل از افراد است، بلكه جامعه به واقع امری انتزاعی است؛ يعنی خودش بالاستقلال در خارج وجود ندارد، اما منشأ انتزاع آن حقيقی است؛ هر چند اين روح جمعی از قدر مشترك هويت افراد انتزاع می‌شود، اما در عين حال، بر هويت افراد نيز تأثير می‌گذارد و آنان را به موافقت با خود می‌خواند.

آيا منافع فرد مقدم است يا مصالح جامعه و پاسخ دادن به اين پرسش از اهميت اساسی برخوردار است، زيرا به طور خاص، هر نظام اقتصادی بر حسب پاسخی كه برای اين پرسش در نظر بگيريم، ساخته می‌شود

وی با طرح اين پرسش كه آيا شخصيت انسان‌ها شخصيت‌های جدای از هم است و هر كس حصار شخصيتی خود را دارد و تحت تأثير شخصيت‌های ديگر قرار نمی‌گيرد، افزود: از نگاه قرآن، هر انسانی شخصيتی دارد، اما روح جمعی هم بر اجتماع حاكم است كه اين دو بر يكديگر اثر گذارند و هر كدام می‌توانند بر ديگری تأثير بگذارند.

عضو شورای عالی الگوی اسلامی ـ ايرانی پيشرفت با اشاره به اين‌كه بر اساس نگاه قرآنی، روح جمعی وجود دارد، افزود: اين روح جمعی در واقع شخصيتی است كه قدر مشترك جامعه است و می‌تواند شخصيت فرد را تحت تأثير قرار دهد، اما شخصيت افراد را در خود مضمحل نمی‌كند؛ گاهی فردی كه از چنان شخصيت محكمی برخوردار بوده است، روح جمعی را تحت تأثير خود قرار داده است.

وی با تأكيد بر اين‌كه از نظر اسلام، هم جامعه و هم فرد هردو اصالت دارند، خاطرنشان كرد: در تزاحم فرد و جامعه، مصلحت جامعه مهم‌تر است، اما اين به آن معنا نيست كه مصلحت فرد فراموش شود. در اقتصاد اسلامی وقتی از آزادی و مالكيت سخن می‌گوييم، آزادی و مالكيت مورد تأييد است، اما بايد بدانيم كه آزادی و مالكيت مطلق نيست، بلكه محدود به حدودی است كه برخاسته از منافع اجتماعی است.

براساس اين گزارش، حجت‌الاسلام ميرمعزی در بخش ديگری از سخنان خود، ضمن اشاره به وضعيت كنونی اقتصاد كشور، اظهار كرد: در ابتدای پيروزی انقلاب اسلامی كشور ما تحريم بود، اما تحريم امروز بسيار متفاوت با تحريمی است كه در اوايل انقلاب تجربه كرده‌ايم؛ مقام معظم رهبری نيز با اطلاع از شرايط كشور، از چند سال گذشته تا به امروز با رهنمودهای اقتصادی، مسيرهايی را ترسيم كرده‌اند كه راه تبديل اين تهديدها به فرصت را به خوبی به ما نشان می‌دهد.

يادآور می‌شود موضوع هفتمين نشست از اين سلسله جلسات، با عنوان «سنت‌های الهی حاكم بر جوامع انسانی» تعيين شده است كه در ايكنا برگزار خواهد شد.