جام جم آنلاين: آنژيوگرافي قلب سابقه نسبتا زيادي دارد؛ اولين‌بار حدود 45 سال قبل در آمريكا اين كار انجام شد. در آن زمان هم با وسيله‌‌اي به نام كاتتر، از طريق رگ دست، به رگ قلب مي‌رسيدند و عكسبرداري انجام مي‌دادند.
آن زمان دستگاه آنژيوگرافي چندان پيشرفته نبود و وضوح تصاوير كم بود، ولي به گفته دكتر محمدرضا رجبي، متخصص قلب و عروق، فلوشيپ آنژيوگرافي و آنژيوپلاستي و عضو هيات علمي دانشگاه شاهد، امروزه اين دستگاه و كاتترهايي كه با آنها به قلب مي‌رسند و مواد حاجب را داخل عروق و حفره‌ها تزريق مي‌كنند، پيشرفته شده است، به طوري كه موارد تشخيصي و درماني زيادي از جمله آنژيوپلاستي و بالون زدن براي رفع تنگي‌هاي عروق كرونر انجام مي‌شود.

اين متخصص قلب و عروق در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌افزايد: در آنژيوگرافي با تزريق مواد حاجب به داخل عروق، آنها را بررسي مي‌كنند تا آناتومي، جريان و شدت‌ گرفتگي احتمالي بررسي شود.

بيشتر مردم فكر مي‌كنند آنژيوگرافي فقط براي بررسي عروق كرونر قلب استفاده مي‌شود، در حالي كه اين روش را براي مشاهده وضع تمام عروق مثل عروق مغز، شكم و كليه نيز مي‌توان به كار برد.

به گفته دكتر رجبي، امروزه آنژيوگرافي روش قطعي و طلايي براي بررسي عروق كرونر است. اين روش تشخيصي است، ولي با همين تكنيك مي‌توان آنژيوپلاستي، درمان و ترميم گرفتگي عروق كرونر را با بالون و استنت انجام داد.

اين فلوشيپ آنژيوگرافي و آنژيوپلاستي با اشاره به اين كه آنژيوگرافي عوارض بسيار كمي دارد ، مي‌افزايد: مثلا ممكن است در محلي كه از آن رگ گرفته‌شده (دست و ران)، تجمع خون (هماتوم) يا خونريزي اتفاق بيفتد يا واكنش حساسيتي به داروهاي مصرفي، عوارض كليوي و سكته قلبي يا اختلال ريتم (آريتمي) بروز كند يا نادرتر از آن پارگي عروق اتفاق بيفتد، ولي احتمال ايجاد اين عوارض كمتر از يك درصد است.

اين عوارض، قابل‌كنترل با دارو، قابل درمان و حتي قابل پيشگيري است و مرگ‌ومير ناشي از آنها كمتر از 0.05 درصد است يعني از هر 10 هزار نفر، پنج نفر احتمال فوت دارند.

چه كساني بايد آنژيوگرافي شوند

براي بررسي اختلال و گرفتگي‌هاي عروق در هر ارگاني ممكن است نياز به آنژيوگرافي باشد، ولي در قلب و بخصوص براي افراد دچار گرفتگي‌هاي عروق كرونر بيشتر انجام مي‌شود.

دكتر رجبي معتقد‌است: احتمال گرفتگي اين عروق در كساني كه عوامل خطرساز مانند سيگاركشيدن، ابتلا به ديابت، فشارخون، چربي بالا، چاقي، كم‌تحركي و استرس دارند، زياد است.

ممكن‌است اين افراد دچار درد قلبي باشند، ولي گاهي بدون علامت هستند و مثلا اتفاقي در بررسي‌هاي تشخيصي مثل تست ورزش و اسكن قلب احتمال گرفتگي مطرح و بيمار كانديداي آنژيوگرافي مي‌شود.

همچنين براي بررسي اختلال‌هاي مادرزادي قلبي و بعد از سكته‌هاي قلبي، ايست قلبي، براي بررسي بيماري‌هاي دريچه‌اي قلب و پارگي ديواره آئورت نيز انجام مي‌گيرد.

او توضيح مي‌دهد: آنژيوگرافي عوارض كمي دارد، ولي از آنجا كه به هر حال تهاجمي است، فقط در صورت وجود انديكاسيون (نشانه‌هاي لازم)‌ و نه براي هر بيماري انجام مي‌شود. وقتي احتمال گرفتگي عروق كم است، از روش‌هاي جايگزين مثل اسكن قلب، سي‌تي‌آنژيو و اكو استفاده مي‌كنيم و اگر شواهد و قرائن نشان دهد احتمال گرفتگي وجود دارد، اين روش به كار مي‌رود. با توجه به عوارض كم، آنژيوگرافي در اكثر بيماران منع مطلق ندارد، مگر در مواردي كه فرد به اختلال‌هاي خوني و انعقادي شديد يا بيماري‌هاي زمينه‌اي پيشرفته و عفونت فعال مبتلا باشد يا خودش به انجام اين كار رضايت ندهد.

قبل و بعد از آنژيوگرافي

قبل از آنژيوگرافي بايد در مورد داروهايي كه مصرف مي‌كنيم، با پزشك مشورت كنيم، چون مصرف بعضي داروها مانند متفورمين و رقيق‌كننده‌هاي خون مثل وارفارين بايد قطع شود.

اين عضو هيات علمي دانشگاه شاهد مي‌گويد: آزمايش‌هايي براي بررسي احتمال اختلال‌هاي خوني، كم‌خوني، اختلال كليه، بيماري‌هاي عفوني مثل هپاتيت، ايدز و عفونت‌هاي فعال انجام مي‌گيرد. بعد از آنژيوگرافي هم چند ساعت و حداكثر يك روز بيمار را تحت‌نظر مي‌گيرند و بعد مي‌تواند ترخيص شود.

دكتر رجبي در مورد اقدام‌هايي كه پس از آنژيوگرافي بايد انجام شود، مي‌گويد: اگر آنژيوگرافي از كشاله ران انجام شده‌باشد، بيمار پس از انجام آن تا شش ساعت نبايد هيچ تحركي داشته باشد و وزنه سبك روي محل مي‌گذارند تا جلوي خونريزي گرفته شود. اگر هم از دست باشد، بانداژ خفيفي انجام مي‌دهند، ولي بعد مي‌تواند فعاليت سبك داشته ‌باشد و اگر مشكل قابل‌توجه قلبي ‌ـ عروقي نداشت، 24 ساعت بعد مي‌تواند فعاليت‌هاي روزمره خود را از سر بگيرد.

او ادامه مي‌دهد: به بيماراني كه كانديداي آنژيوپلاستي مي‌شوند، داروهايي مي‌دهند كه رقيق‌كننده خون است و بيمار بايد مدت طولاني‌تر استراحت مطلق داشته باشد، ولي بعد از 24 ساعت بستري مرخص مي‌شود. فقط نظارت‌ها مختصري بيشتر است.

آنژيوگرافي چگونه انجام مي‌شود

اين متخصص قلب و عروق به اين سوال اين گونه پاسخ مي‌دهد: لوله ظريفي از جنس نوعي پلاستيك (كاتتر) از طريق سيم‌هاي نازكي كه به جدار رگ آسيب نمي‌زند، به رگ قلب مي‌رسد و از طريق اين لوله‌ها مواد حاجب تزريق مي‌شود تا عكسبرداري با اشعه‌ايكس انجام شود.

آنژيو درد دارد؟

هنگام آنژيوگرافي بيمار هوشيار و بيدار است و بيهوشي ندارد. خود آنژيوگرافي درد ندارد، ولي در محلي كه از طريق آن كاتترها وارد مي‌شوند، بي‌حسي موضعي انجام مي‌شود و ممكن است بيمار درد خفيفي حس كند. به گفته دكتر رجبي، براي رفع استرس احتمالي بيمار هم قبل از آنژيو داروهايي كه فقط جنبه آرامش‌بخشي دارد، به او داده مي‌شود. معمولا با مصرف اين داروها اضطراب به حداقل مي‌رسد، ولي گاهي اضطراب شديد باعث تپش قلب مي‌شود.

امروزه در بخش‌هاي آنژيوگرافي كتابچه‌هايي در مورد آ‌ن،‌ روش انجام و آموزش لازم و عوارض و حتي بيماري‌هاي قلبي در اختيار بيمار قرار مي‌دهند، زيرا اگر فرد اطلاعات كافي داشته باشد، در كاهش اضطراب و پيگيري درماني و پاسخ به درمان او نقش دارد.

مطالعه‌اي نشان داده بيماراني كه قبل از آنژيو تيم درماني (پزشك ـ پرستار) اطلاعات لازم را در مورد روش كار، در حدي كه لازم است بيمار بداند، در اختيارشان گذاشته و به آنها اطمينان دادند، نسبت به گروهي كه چنين اطلاعاتي به آنها داده نشد، كمتر دچار تپش قلب، اختلال ريتم و نگراني شدند و همكاري بيشتري نشان دادند.

در اتاق آنژيو چه اتفاقي مي‌افتد

انتخاب اين كه آنژيو از كشاله ران باشد يا دست به عهده پزشك است، ولي در كشور ما معمولا از كشاله ران انجام مي‌شود، مگر اين كه اختلال آناتومي، انسداد رگ، چاقي يا... وجود داشته باشد.

اگر كاتتر از كشاله ران وارد شود، بيمار بايد دراز بكشد و اگر دست باشد، مي‌تواند بنشيند. خود آنژيو تقريبا 15 تا 20 دقيقه طول مي‌كشد، مگر اين كه قرار باشد اقدام درماني هم انجام شود. بعد از خروج كاتتر هم محل ورود آن پانسمان مي‌شود و تمام فرآيند 30 دقيقه طول مي‌كشد.

زهرا سادات صفوي سهي -‌ جام‌جم